YENİ © tərcümə – aihmaz.org – Tağıyeva Azərbaycana qarşı
BEŞİNCİ BÖLMƏ
TAĞIYEVA AZƏRBAYCANA QARŞI
(Ərizənin nömrəsi 72611/14)
QƏRAR
STRASBURQ
7 iyul 2022
Bu qərar Konvensiyanın 44-cü maddəsinin 2-ci bəndində göstərilən hallarda qəti qüvvəyə minir. Qərara redaktə xarakterli dəyişikliklər edilə bilər.
Tağıyeva Azərbaycana qarşı işində,
Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin (Beşinci Bölmə) Palatası aşağıdakı heyətdən ibarət tərkibdə toplaşaraq:
Síofra O’Leary, Sədr,
Mārtiņš Mits,
Lətif Hüseynov,
Lado Chanturia,
Ivana Jelić,
Arnfinn Bårdsen,
Mattias Guyomar, hakimlər,
və Victor Soloveytchik, İclas Katibi,
İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Konvensiyanın (“Konvensiya”) 34-cü maddəsinə uyğun olaraq, Mailə Bulud qızı Tağıyeva (“ərizəçi”) tərəfindən 1 noyabr 2014-cü il tarixdə Azərbaycan Respublikasına qarşı Məhkəməyə təqdim olunmuş ərizəni (№ 72611/14);
ərizə ilə bağlı Azərbaycan Hökumətinin (“Hökumət”) məlumatlandırlması haqqında qərarı;
tərəflərin təqdimatlarını;
nəzərə alaraq,
14 iyun 2022-ci il tarixdə xüsusi müzakirə aparıb,
həmin tarixdə aşağıdakı qərarı qəbul edir:
GİRİŞ
1. Bu iş ərizəçinin əri cənab Rafiq Tağıyevin kimliyi bilinməyən şəxs tərəfindən bıçaqlanmasının ardından vəfat etməsi ilə bağlıdır. Ərizəçi, Konvensiyanın 2, 10 və 13-cü maddələrinə əsaslanaraq, ərinin nəşrlərinə görə hədəfə alınmasından, dövlətin ərinin yaşamaq hüququnu qorumamasından, onun qətli ilə bağlı cinayət araşdırmasının səmərəli olmamasından şikayət edib.
FAKTLAR
2. Ərizəçi 1964-cü ildə anadan olub və Bakı şəhərində yaşayır. Ərizəçini Məhkəmə qarşısında Fransada fəaliyyət göstərən vəkil cənab R.Hacılı və Böyük Britaniyada yaşayan vəkillər xanım R.Remezaite, cənab F.Liç, xanım C.Qavron, xanım C.Evans və xanım K.Levin təmsil edib.
3. Hökumət onun səlahiyyətli nümayəndəsi cənab Ç. Əsgərov tərəfindən təmsil olunub.
4. İşin tərəflərin təqdim etdikləri halları aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər.
I. ƏSAS MƏLUMATLAR
5. Peşəcə həkim olan Rafiq Tağıyev tanınmış yazıçı və köşə yazarı olub. Rafiq Tağı təxəllüsü ilə yazılarıyla müxtəlif qəzet və jurnallarla əməkdaşlıq edib. Dinin cəmiyyətdə yeri və siyasi ideologiya kimi yayılması da daxil olmaqla, müxtəlif sosial məsələlərlə bağlı məqalələr, esselər və köşələr yazıb. Bu baxımdan o, İranın Azərbaycandakı və dünyadakı təsirini çox tənqid etmişdi.
6. 1 noyabr 2006-cı il tarixdə “Sənət qəzeti”ndə onun imzası ilə “Avropa və biz” sərlövhəli məqaləsi dərc edilib. İslam haqqında tənqidi fikirlər ifadə edən bu yazı, müəllifin “Şərq-Qərb araşdırmaları” silsiləsində qələmə aldığı müxtəlif məqalələrdən biri idi.
7. Məqalə dərc edilməsinin ardından Rafiq Tağıyev müxtəlif Azərbaycan və İran din xadimləri və qrupları tərəfindən açıq şəkildə tənqid olunub. Xüsusilə, 2006-cı ilin noyabrında İranın tanınmış din xadimlərindən biri, Ayətullah Məhəmməd Fazel Lənkərani ərizəçinin ölümünə çağıran dini fətva yayınlayıb. Məqalənin dərci İranda Azərbaycanın səfirliyi və konsulluğu qarşısında etiraz aksiyalarına da səbəb olub.
8. Ərizəçi Məhkəməyə verdiyi ilkin ərizəsində 2006-cı ilin noyabrında Rafiq Tağıyevin və onun ailəsinin təhlükəsizlik məqsədilə polisin mühafizəsi altına alındığını və yaşayış yerlərini dəyişmək zorunda qaldıqlarını qeyd edib.
9. 11 noyabr 2006-cı il tarixdə yuxarıda adı çəkilən məqalənin dərcinə görə Rafiq Tağıyevə və “Sənət qəzeti”nin baş redaktoruna cinayət işi açılıb.
10. Səbail rayon məhkəməsi 4 may 2007-ci il tarixdə Rafiq Tağıyevi Cinayət Məcəlləsinin 283.1-ci (milli, irqi, sosial və ya dini nifrət və düşmənçiliyin salınması, kütləvi informasiya vasitələrindən istifadə etməklə törədildikdə) maddəsi ilə təqsirli bilərək, onu üç il müddətə azadlıqdan məhrum edən hökm çıxarıb. Rafiq Tağıyevin məhkum edilməsi ilə bağlı ölkədaxili proseslər artıq Məhkəmənin Tağıyev və Hüseynov Azərbaycana qarşı qərarının predmeti olub (№13274/08, 5 dekabr 2019-cu il).
11. Rafiq Tağıyev 28 dekabr 2007-ci il tarixdə Prezidentin əfv sərəncamı ilə cəzasının qalan hissəsini çəkməkdən azad edilib həbsdən azadlığa buraxılıb.
12. Ərizəçi Məhkəməyə verdiyi ilkin ərizəsində Rafiq Tağıyevin həbsindən əvvəl onun qorunması üçün düzənlənən təhlükəsizlik tədbirlərinin onun həbs olunduğu gün dayandırıldığını və həbsxanadan azadlığa çıxandan sonra həmin tədbirlərin bərpa edilmədiyini qeyd edib.
II. RAFIQ TAĞININ ÖLÜMÜ VƏ BUNUNLA BAĞLI CİNAYƏT ARAŞDIRMASI
13. Ərizəçinin əri həbsdən çıxandan sonra müxtəlif qəzet və jurnallarla əməkdaşlığını davam etdirib.
14. O, 10 noyabr 2011-ci il tarixdə internet saytlarından birində İran dövlətinin dini və totalitar təbiətinin, onun dünyaya münasibətdə siyasətinin tənqid olunduğu “İran və qloballaşmanın qaçılmazlığı” sərlövhəli məqaləsini dərc edib.
15. 2011-ci il noyabrın 19-da saat 10 radələrində Rafiq Tağıyev işdən evə gedərkən, kimliyi bilinməyən şəxs onu bıçaqlayıb və dərhal hadisə yerini tərk edib. Rafiq Tağıyev mənzilinə çatmağaı bacarıb və ailəsi onu xəstəxanaya çatdırması üçün təcili yardım çağırıb. Xəstəxanaya çatdırlan kimi əməliyyat olunub, daha sonra xəstəxananın reanimasiya şöbəsinə yerləşdirilib.
16. 20 noyabr 2011-ci il tarixdə Rafiq Tağıyevin bıçaqlanması ilə bağlı Xətai Rayon Polis İdarəsində Cinayət Məcəlləsinin 126.1-ci (qəsdən ağır xəsarət yetirmə) maddəsi ilə cinayət işi başlanılıb. Həmin gün müstəntiq şahid qismində ərizəçinin və onun oğlunun ifadəsini də alıb.
17. Rafiq Tağıyev 21 noyabr 2011-ci il tarixdə xəstəxananın reanimasiya şöbəsindən çıxıb və ümumi palataya köçürülüb. Həmin gün Xətai Rayon Polis İdarəsində cinayət işini aparan müstəntiq, onu bıçaqlanması ilə bağlı zərərçəkmiş şəxs qismində dindirib. Dindirmə protokolundan Rafiq Tağıyevin bıçaqlanmasının hansı şəraitdə baş verdiyini açıqladığı, cinayəti törədəni tanımadığını bildirdiyi anlaşılır. O, özündən hündür olan cinayətkarın üzünü görə bilmədiyini ifadə edib. Həmçinin, heç kimlə münaqişəsinin olmadığını, heç kəsi şübhəli şəxs kimi göstərə bilməyəcəyini, ancaq bıçaqlanmasının İran və dinlə bağlı son vaxtlar dərc etdiyi məqalələrlə bağlı ola biləcəyini bildirib.
18. 21 noyabr 2011-ci il tarixdə cinayət işi Cinayət Məcəlləsinin 29-cu və 120.1-ci maddələri üzrə adam öldürməyə cəhd maddəsinı tövsif edilib və işin istintaqı Baş Prokurorluğun Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə İstintaq İdarəsinə verilib.
19. 22 noyabr 2011-ci il tarixdə Baş Prokurorluğun Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə İstintaq İdarəsinin işi aparan müstəntiqi zərərçəkmiş şəxs qismində Rafiq Tağıyevin ifadəsini alıb. O, yenidən bıçaqlanması olayının şəraitini açıqlayıb, ona hücum edənin fiziki xüsusiyyətləri haqqında bəzi məlumatlar verib. Həmçinin, məqalələri, xüsusilə də yaxın zamanlarda dərc olunmuş “İran və qloballaşmanın qaçılmazlığı” adlı məqaləsi haqqında danışıb. Müstəntiqin həmin yazı dərc edildikdən sonra ona hər hansı formada hədə-qorxuların edilib-edilmədiyi ilə bağlı sualına cavabında belə hədə-qorxular almdığını deyib.
20. 22 noyabr 2011-ci il tarixdə hadisə yerinə baxış keçirilməsi haqqında protokol tərtib edilib. Həmin protokoldan cinayət yerində heç bir maddi sübut, qan izi və ya istintaq üçün əhəmiyyət kəsb edən digər əşyaların aşkar edilmədiyi görünür.
21. 23 noyabr 2011-ci il tarixdə xəstəxanada Rafiq Tağıyevin səhhəti qəfildən pisləşib və o, xəstəxanada vəfat edib.
22. 23 noyabr 2011-ci il tarixdə, onun ölümündən sonra cinayət işi Cinayət Məcəlləsinin 120.1-ci maddəsi üzrə adam öldürmə maddəsinə tövsif edilib.
23. 23 noyabr 2011-ci il tarixdə ölümdən sonra məhkəmə-tibbi ekspertizası aparılıb. Həmin günkü 146 saylı məhkəmə-tibb ekspertizasının rəyində ölümün döş qəfəsinin və daxili orqanların çoxsaylı bıçaq xəsarətlərin nəticəsində meydana gəldiyi, o cümlədən, passiv sirroz peritonit, nazik bağırsaq atoniyası, tibbi əməliyyatdan sonra yaranmış bədənin ümumi intoksikasiyası və kəskin ürək və ağciyər ödemi və plevra bitişmələri kontekstində xroniki işemik ürək xəstəliyinin ağırlaşması nəticəsində yaranan ağciyər çatışmazlığından qaynaqlandığı göstərilib.
24. 24 və 25 noyabr 2011-ci il tarixlərində müstəntiq, zərərçəkmişin 19 noyabr 2011-ci ildə geyindiyi paltarın və götürdüyü portfelinin məhkəmə-tibb ekspertizasını təyin edib. 30 noyabr 2011-ci il tarixli 19569 nömrəli və 21 dekabr 2011-ci il tarixli 363 nömrəli rəylərdə portfelin və paltarın zədələnməsinin, paltarda qan izlərinin müəyyən edildiyi, lakin onun paltarında tük tipli əşyaların aşkar edilmədiyi ifadə edilib. 14 dekabr 2011-ci il tarixli 19591 saylı rəydə isə zərərçəkənin palto və şalvarında xarici mikroskopik liflərin olması müəyyən olunub.
25. İşi aparan müstəntiq 29 noyabr 2011-ci il tarixdə Rafiq Tağıyevin internetdə dərc edilmiş son məqalələrin altına bir sıra tənqidi şərhlər yazan şəxsin ifadəsini alıb.
26. 23 və 27 dekabr 2011-ci il tarixli iki ekspertiza rəyindən bıçaqlanma hadisəsinin baş verdiyi ərazini əhatə edən təhlükəsizlik kameralarından alınan videoyazıların ekspertlər tərəfindən araşdırıldığı görünür
27. İş materiallarında olan sənədlərdən müstəntiqin 2011-ci ilin noyabr və dekabr aylarında və 2012-ci ilin yanvarında ərizəçi də daxil olmaqla, Rafiq Tağıyevin oğlu və qardaşlarını, iş yoldaşlarını, dostları və qonşularını, habelə, bıçaqlanmasından sonra onunla əlaqədə olan polis əməkdaşlarını və həkimləri dindirdiyi anlaşılır. Dindirmə protokollarından görünür ki, Rafiq Tağıyevin ailə üzvləri yekdilliklə bildiriblər ki, mərhuma qarşı hər hansı təhdiddən xəbərləri olmayıb, o, bu barədə heç vaxt onlara danışmayıb. 16 dekabr 2011-ci il tarixli dindirmə protokolundan görünür ki, həmin tarixdə müstəntiq ərinin qətli ilə bağlı zərərçəkmiş şəxs qismində ərizəçinin ifadəsini alıb. O, heç vaxt həyatı ilə bağlı təhlükə və ya riskin olması barəsində danışmayan həyat yoldaşı ilə çox yaxın münasibətlərinin olduğunu ifadə edib. Əksinə, həbsdən çıxandan sonra o, ona həbsxanada başqa məhbuslar tərəfindən hörmət göstərildiyini söyləyib. O, həmçinin, təhdid məzmunlu telefon zəngləri almadıqlarını və həyat yoldaşının 2011-ci il noyabrın 10-da dərc olunmuş İranla bağlı məqaləsindən ərinin bıçaqlanmasından sonra xəbər tutduğunu ifadə edib.
28. Bu arada, ərizəçi 14 dekabr 2011-ci il tarixdə cinayət prosesini həyata keçirən qurumlara onun qurbanı statusunun tanınması xahiş olunan vəsatətlə müraciət edib. O, həmçinin prokurorluq orqanlarından davam edən cinayət istintaqı ilə bağlı müvafiq sənədlərin ona təqdim olunmasını, cinayətin törədildiyi ərazidə yerləşən təhlükəsizlik kameralarının videoyazılarına, həmin ərazidə istifadə olunan mobil telefonların müəyyən edilmiş nömrələrinə və mobil telefonlardan edilən zənglərin siyahısına baxımasına şərati yaradılmasını xahiş edib.
29. Ərizəçi 5 yanvar 2012-ci il tarixdə əvvəlki xahişlərini təkrarlamaqla, yenidən cinayət prosesini həyata keçirən quruma məktubla müraciət edib. O, əlavə olaraq, Rafiq Tağıyevin qorunmasına cavabdeh olan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və Daxili İşlər Nazirliyinin müvafiq əməkdaşlarının ifadələrinin alınmasını və qoruma ilə bağlı həmin orqanlar tərəfindən qəbul edilmiş qərarların surətlərinin təqdim edilməsinin istənilməsini xahiş edib.
30. İşə baxan müstəntiq, 14 yanvar 2012-ci il tarixli qərarı ilə ərizəçinin vəsatətlərini rədd edib. Xüsusilə, o, ərizəçinin artıq qurban statusu aldığını və dindirildiyini ifadə edib. Qalan vəsatətlərə gəlincə, müstəntiq müvafiq istintaq hərəkətlərinin aparıldığını və istintaq başa çatdıqdan sonra ərizəçinin iş materialları ilə tanış ola biləcəyini vurğulayıb.
31. Bu arada, 13 yanvar 2012-ci il tarixdə Cinayət Prosessual Məcəlləsinin (CPM) 449-cu maddəsinə (prosessual hərəkətlərin və ya qərarların qanuniliyinin cinayət prosesini həyata keçirən orqanlar tərəfindən yoxlanılması qaydası) əsaslanan ərizəçi cinayət prosesini həyata keçirən orqanların hərəkətlərinin qanunsuzluğundan Nəsimi Rayon Məhkəməsinə şikayət verib. O, xüsusilə, məhkəmədən cinayət prosesini həyata keçirən orqanların onun sorğularına cavab verməməsinin, təsirli araşdırma aparmamasının və hüquq-mühafizə orqanlarının həyat yoldaşının yaşamaq hüququnu qoriya bilməməsini qanunsuz saymasını tələb edib.
32. Nəsimi rayon məhkəməsi 17 yanvar 2012-ci il tarixdə, Bakı Apellyasiya Məhkəməsi isə 6 fevral 2012-ci il tarixdə ərizəçinin CPM-in 449-cu maddəsinə əsaslanan şikayətlərinin mümkünsüz olması əsası ilə şikayəti icraata qəbul etməkdən imtina edib.
33. 15 fevral 2012-ci il tarixdə təhqiqatın gedişindən şikayət edərək, Respublika Prezidenti də daxil olmaqla, müxtəlif yerli hakimiyyət orqanlarına teleqram göndərib. Ərizəçiyə görə, həmin teleqramın göndərilməsindən sonra – 27 fevral 2012-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Baş Prokuroru onu və vəkilini qəbul edib.
34. İş materiallarında olan sənədlərdən anlaşılır ki, 2012-ci ilin mart və aprel aylarında müstəntiq Rafiq Tağıyevin bıçaqlanmasından sonra müalicə aldığı xəstəxananın tibb işçilərini və xəstəxanada ona baş çəkmiş qohumlarının ifadələrini alıb.
35. Ərizəçi, 26 sentyabr 2012-ci il tarixdə prokurorluq orqanlarının səmərəli araşdırma aparmamasından şikayət edərək, yenidən Respublika Prezidenti də daxil olmaqla, müxtəlif yerli hakimiyyət orqanlarına teleqram göndərib.
36. 3 oktyabr və 22 noyabr 2012-ci il tarixlərində müstəntiq, Azərbaycan İslam Partiyasının Rafiq Tağıyevin bıçaqlanması olayı ilə hər hansı əlaqələrinin olmasını rədd edən iki üzvünü sorğu-sual edib.
37. 26 dekabr 2012-ci il tarixdə ərizəçi cinayət təhqiqatının gedişi haqqında bilgi verilməsini tələb edərək və əvvəlki tələblərini təkrarlayaraq, yenidən cinayət prosesini həyata keçirən orqanlara vəsatətlə müraciət edib.
38. 10 yanvar 2013-cü il tarixli qərarı ilə müstəntiq, ərizəçinin iş materialları və müvafiq sənədlərlə yalnız ibtidai istintaq başa çatdıqdan sonra tanış ola biləcəyini əsas gətirərək, onun vəsatətini rədd edib.
39. Ərizəçi 1 aprel 2013-cü il tarixdə Nəsimi Rayon Məhkəməsinə cinayət təqibi orqanlarının ağlabatan müddətdə səmərəli araşdırma aparmaması əsası ilə cinayət təhqiqatına faktiki xitam verilməsindən şikayət edib.
40. Nəsimi Rayon Məhkəməsi 12 aprel 2013-cü il tarixdə istintaqın hələ də davam etdiyini və 20 may 2013-cü il tarixinədək uzadıldığını müəyyən edərək, həmin şikayəti rədd edib.
41. 13 may 2013-cü il tarixdə Bakı Apellyasiya Məhkəməsi cinayət prosesini həyata keçirən orqanların hər hansı qərarı ilə bağlı olmayan, bundan başqa, həmin qurumların istintaq hərəkətlərini həyata keçirməməsi iddiası ilə bağlı belə şikayətə yekun qərar verilməzdən əvvəl baxılmasının mümkünsüz olmasına qərar verib və ərizəçinin apelyasiya şikayətini qəbul etməkdən imtina edib.
42. 8 noyabr 2013-cü il tarixdə işi aparan müstəntiq cinayəti törədənlərin müəyyən etməyin mümkün olmaması əsası ilə cinayət təhqiqatının dayandırılması barədə qərar qəbul edib. Müstəntiqın qərarında, istintaq zamanı Rafiq Tağıyevin din haqqında yazıları, həkim kimi peşəkar fəaliyyəti, ona və ya ailəsinə qarşı hər hansı şəxsi düşmənçilik, keçmiş məhbus kimi digər məhbuslarla mümkün əlaqələri və quldurluq fərziyyələri də daxil olmaqla, Rafiq Tağıyevin öldürülməsinin mümkün motivləri ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələrin araşdırıldığı ifadə edilib. Qeyd edilib ki, çoxlu sayda şəxs şahid qismində sorğu-sual edilib, mərhumun ifadəsi əsasında Rafiq Tağıyevi bıçaqlayan şəxsin fotorobotu tərtib olunub, müvafiq ərazidə yerləşən təhlükəsizlik kameralarındakı video görüntülər götürülüb və incələnib, ərazidəki mobil telefonlardan daxil olan telefon zəngləri və SMS-lər aidiyyəti olan operatorlardan alınıb, müxtəlif məhkəmə-tibbi ekspertizaları keçirilib. Video çəkilişlərə baxış zamanı, zərərçəkənin təqib edildiyini, hücuma məruz qaldığını və ya hər hansı bir şəxsin ona yaxınlaşdığını göstərən heç bir videogörüntü aşkar olunmayıb.
43. Müstəntiq 8 noyabr 2013-cü il tarixli məktubla həmin gün istintaqın dayandırılması barədə qərarın verildiyini ərizəçiyə bildirib.
44. Ərizəçi 27 yanvar 2014-cü il tarixdə 8 noyabr 2013-cü il tarixli qərarın surətinin ona verilməsi xahişi ilə prokurorluq orqanlarına müraciət edib. Bundan başqa, cinayət işinin müvafiq sənədlərinin surətlərinin də ona təqdim edilməsini xahiş edib.
45. Cinayət prosesini həyata keçirən orqanlar 7 fevral 2014-cü il tarixli məktubla ərizəçiyə, istintaqın başa çatmaması və ya davam etməməsi, sadəcə olaraq dayandırıldığı üçün işin materialları ilə tanış ola bilməyəcəyini bildiriblər. Məktubda həmçinin, ərizəçinin 8 noyabr 2013-cü il tarixli qərarla Baş Prokurorluğun Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə İstintaq İdarəsində tanış ola biləcəyi ifadə olunub.
46. Ərizəçi 14 aprel 2014-cü il tarixdə müstəntiqin 8 noyabr 2013-cü il tarixli qərarından şikayət edib. Konvensiyanın 2 və 10-cu maddələrinə əsaslanan ərizəçi, cinayət araşdırmasının səmərəsiz olmasından, nəşrlərinə görə öldürülmüş həyat yoldaşının ölümünə görə dövlətin məsuliyyət daşımasından şikayət edib. Bununla əlaqədar olaraq o, istintaq orqanlarının cinayəti törədənləri müəyyən edə bilmədiyini, ərinin ölümü ilə bağlı bütün sübutları təmin edə bilmədiyini, məhkəmə-tibbi ekspertiza rəylərinin və digər müvafiq sənədlərin surətlərini ona təqdim etmədiyini qeyd edib. Dövlətin məsuliyyətinə gəlincə, o iddia edib ki, nəşrlərinə görə ərinin həyatına real təhlükə mövcud olsa da, dövlət onu qoruya bilməyib. Xüsusilə, həyat yoldaşının 2006-cı ilin noyabrında polisin mühafizəsi altına alındığını, lakin həbsdən azad edildikdən sonra bunun təmin edilmədiyini vurğulayıb. O, həmçinin, 2011-ci il noyabrın 10-da “İran və qloballaşmanın qaçılmazlığı” başlıqlı məqalənin dərcinin onu bir daha dindarların hədəfinə çevirməsinə, lakin, dövlətin onun yaşamaq hüququnu qorumaq üçün bütün mümkün tədbirləri görməməsinə diqqəti çəkib.
47. 24 aprel 2014-cü il tarixdə Nəsimi Rayon Məhkəməsi, 8 noyabr 2013-cü il tarixli qərarın qanuni olduğunu təsbit edərək ərizəçinin şikayətlərini rədd edib. Məhkəmə, xüsusilə, istintaq dayandırılana qədər cinayət təqibi orqanlarının cinayəti törədən şəxslərin müəyyən edilməsi üçün bütün mümkün istintaq hərəkətlərini həyata keçirdiyini ifadə edib. Bundan başqa məhkəmə, cinayəti törədən şəxslərin müəyyən edilməməsinin ibtidai araşdırmanın dayandırılması üçün qanuni əsaslardan biri olduğunu və istintaqın dayandırılmasına mane olan hər hansı halın mövcud olmadığına qərar verib.
48. Ərizəçi 25 aprel 2014-cü il tarixdə əvvəlki şikayətlərini də təkrarlayaraq, həmin qərardan apellyasiya şikayəti verib.
49. Bakı Apellyasiya Məhkəməsi cinayət prosesini həyata keçirən orqanlar tərəfindən bütün müvafiq istintaq hərəkətlərinin həyata keçirildiyini müəyyən edərək, 2 may 2014-cü il tarixdə birinci instansiya məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxlayıbı.
50. Tərəflərin ən son kommunikasiyası zamanı – Hökumət tərəfindən bu iş üzrə sonuncu təqdimatın verildiyi 24 yanvar 2018-ci il tarixdə – cinayət işi hələ də dayandırılmış durumda idi.
UYĞUN QANUNVERİCİ ÇƏRÇİVƏ
51. Daxili qanunvericiliyin müvafiq müddəaları və müvafiq beynəlxalq sənədlər Məhkəmənin Hüseynova Azərbaycana qarşı (№ 10653/10, 61-62 və 72, 13 aprel 2017-ci il) işi üzrə qərarında ətraflı təsvir edilib.
HÜQUQ
I. KONVENSİYANIN 2-Cİ MADDƏSİNİN POZUNTUSU İDDİASI
52. Ərizəçi dövlətin ərinin yaşamaq hüququnu qorumamasından və yerli hakimiyyət orqanlarının onun qətli ilə bağlı səmərəli araşdırma aparmamasından şikayət edib. Konvensiyanın 2-ci maddəsi müvafiq olaraq təminat altına alır ki:
“1. Hər kəsin yaşamaq hüququ qanunla qorunur. Heç kəs qanunla ölüm cəzası nəzərdə tutulmuş cinayət törətməyə görə, məhkəmə tərəfindən çıxarılmış belə hökmün icrasından başqa halda həyatından məhrum edilə bilməz.”
A. Qəbuledilənlik
53. Məhkəmə, hazırkı işin hallarında 2-ci maddənin tətbiqinin tərəflər tərəfindən mübahisələndirilmədiyini müşahidə edir. Lakin bu, Məhkəmənin yurisdiksiyasına aid olan məsələ olduğundan, Məhkəmə bunu öz təşəbbüsü ilə müəyyən etməlidir (bax, Jaunty / Belçikaya qarşı, no. 82284/17, § 58, 31 Mart 2020).
54. Bununla əlaqədar olaraq Məhkəmə, ərizəçinin ərinin bıçaqlandıqdan bir neçə gün sonra xəstəxanada ölsə də, onun bıçaqlanması nəticəsində həyati üçün təhlükəli xəsarətlər almasının mübahisəsiz olduğunu və tibbi sübutların aydın şəkildə bıçaq yaralarının onun ölüm səbəblərindən biri kimi müəyyən etdiyini qeyd edir (Bax, yuxarıdakı 23-cü paraqraf). Burdan 2-ci maddənin hazırkı işdə tətbiqedilən olduğu nəticəsi çıxır.
55. Məhkəmə, bu şikayətin açıq-aşkar əsassız və Konvensiyanın 35-ci maddəsində sadalanan hər hansı digər əsaslara görə qəbuledilməz olmadığını qeyd edir. Buna görə də ərizə, qəbuledilən elan edilməlidir.
B. Mahiyyət
1. Dövlətin yaşamaq hüququnu qorumaqla bağlı pozitiv öhdəlikləri ilə bağlı
(a) Tərəflərin təqdimatları
56. Ərizəçi iddia edib ki, Dövlət ərinin həyatı üçün təhlükə olduğunu bildiyi və ya bilməsi gərəkdiyi halda, onun yaşamaq hüququnu qoruya bilməyib. Bununla əlaqədar olaraq o, 2006-cı ilin noyabrında “Avropa və biz” məqaləsinin dərcindən sonra İranda ərinin ölümünə və müxtəlif dini qruplar və fiqurlar tərəfindən etirazlara çağıran dini fitvaya istinad edib. Ərizəçi işin faktiki halları və qəbuledilənliyi ilə bağlı təqdimatında, 2006-cı ilin noyabrında əri üçün hər hansı polis qorumasının təmin edilmədiyini bildirib.
57. Hökumət ərizəçinin təqdimatlarına etiraz edib. Ərizəçinin ərinin heç vaxt daxili hakimiyyət orqanlarına müraciət etmədiyini və ya həyatı üçün hər hansı təhdid və ya təhlükə barədə məlumat vermədiyini qeyd edib. Hökumət bununla əlaqədar olaraq, ərizəçinin istintaq orqanlarına verdiyi ifadələrinə istinad edib, hansı ki, ərizəçi orda ərinin həyatı üçün təhdid və ya təhlükənin olması barədə ona heç vaxt danışmadığını bildirmişdi. Bundan başqa, ərizəçinin əri 2007-ci ildə həbsdən azad edildikdən sonra yerli hakimiyyət orqanlarına bununla bağlı məlumat da verməmişdi.
(b) Məhkəmənin qiymətləndirməsi
58. Məhkəmə Osman Böyük Britaniyaya qarşı, 28 oktyabr 1998-ci il, §§ 115-16, 1998-VIII və Kurt Avstriyaya qarşı ([GC], № 62903/15, §§ 157-60, 15 iyun 2021-ci il) işlərdə ortaya çıxardığı və öz presedent hüququnda təsbit olunmuş ümumi prinsiplərə istinad edir, hansı ki, hazırkı iş üçün də eyni dərəcədə keçərlidir.
59. Hazırkı işin hallarına qayıdaraq, Məhkəmə, işdə müəyyən edilməli olan məsələnin, yerli hakimiyyət orqanlarının ərizəçinin əri üçün üçüncü şəxsin cinayət əməllərindən dolayı real və bilavasitə riskin varlığını müvafiq vaxtda bilib-bilmədiklərini və ya bilməli olub-olmadıqlarını, və elədirsə, ağlabatan şəkildə dəyərləndirildiyində, öz səlahiyyətləri daxilində ərizəçinin ərinin həyatının bu riskdən qorunması üçün gərəkli olan tədbirləri təmin edib-etməmələrini aydınlaşdırmaq olduğunu qeyd edir.
60. Məhkəmə ilkin olaraq qeyd edir ki, ərizəçinin Məhkəməyə verdiyi ərizəsində göstərdikləri ilə (yuxarıda 8 və 12-ci bəndlərə bax) ərinin təhlükəsizlik məqsədilə 2006-cı ilin noyabrında polisin mühafizəsi altına alınması ilə bağlı Məhkəməyə təqdim etdiyi sonrakı qeydləri (yuxarıda 56-cı bəndə bax) arasında aydın fərqliliklər var. Ərizəçinin 2006-cı ilin noyabrında belə müdafiənin olmaması ilə bağlı təqdimatları da onu yerli hakimiyyət orqanları qarşısında verdiyi ifadələrlə ziddiyyət təşkil edirdi (yuxarıda 46-cı bəndə bax). Ancaq Məhkəmə, hazırkı işdə qaldırılan əsas məsələləri təsirləndirmədiyi üçün, həmin uyğunsuzluqların həllini zəruri hesab etmir.
61. Məhkəmə xüsusilə qeyd edir ki, ərizəçi, dövlətin onun ərinin yaşamaq hüququnu qorumadığını iddia etməsinə rəğmən, onun ərinin bıçaqlanmazdan əvvəl heç vaxt daxili hakimiyyət orqanlarına müraciət etməməsi və ya onlara hər hansı təhlükə və ya hədə barədə məlumat verməməsi haqda Hökumətin iddialarını mübahisələndirməyib (müqayisə üçün, Hüseynova Azərbaycana qarşı, № 10653/10, § 100, 13 aprel 2017-ci il və Qonqadze Ukraynaya qarşı, № 34056/02, § 167, AİHM 2005 XI). Bundan əlavə, ərizəçinin ərinin və ərizəçinin özünün istintaqa verdiyi ifadələrdən onun “İran və qloballaşmanın qaçılmazlığı” başlıqlı məqalənin dərcindən sonra hər hansı təhdid almadığı, ərizəçi ilə söhbətlərində həmin məqalənin onun həyatı üçün yaratdığı hər hansı təhlükə və ya təhdiddən bəhs etmədiyi anlaşılır (yuxarıda 19 və 27-ci paraqraflara baxın). Qurbanın oğlu və qardaşları da istintaq orqanlarına oxşar ifadələr veriblər (yuxarıda 27-ci bəndə bax).
62. Məhkəmə daha sonra əlavə edir ki, iş materiallarında müvafiq vaxtda hüquq-mühafizə orqanlarının ərizəçinin ərinin həyatı üçün hər hansı təhlükədən xəbərdar olduğunu və ya belə bir cinayətin baş verməsi ehtimalına səbəb ola biləcək hər hansı məlumatın olduğunu göstərən hər hansı material da yoxdur (müqayisə üçün, Dink Türkiyəyə qarşı, № 2668/07 və digər 4 iş, §§ 66-70, 14 sentyabr 2010-cu il və Hüseynova, yuxarıda qeyd olunan, § 101).
63. Ərizəçinin dini fətvaya və müxtəlif dini qrupların və şəxslərin etirazlara çağırışlar etməsi ilə bağlı istinadlarına gəlincə (yuxarıda 56-cı bəndə bax), Məhkəmə, bəzi hallarda cəmiyyətə əhəmiyyətli dini və siyasi təsir göstərmək təsirinə sahib olan din xadimi tərəfindən verilən fətvanın, dövlətin qabaqlayıcı əməliyyat tədbirləri görməklə hərəkətə keçməsinə səbəb ola biləcəyini istisna etmir. Bununla belə, Məhkəmə, hazırkı işin konkret hallarında dövlət orqanlarının 19 noyabr 2011-ci il tarixindən əvvəlki günlərdə sırf 2006-cı ilin noyabrında İranda ərizəçinin əri haqqında dini fətvanın verilməsi və müxtəlif dini qrupların və xadimlərin “Avropa və biz” məqaləsinin dərcinə etiraz etməsi barədə məlumat əsasında ərizəçinin ərinin həyatı üçün üçüncü şəxsin cinayət əməlləri ilə real və bilavasitə təhlükənin mövcud olduğunu bildiklərinə və ya bilməli olduqlarına əmin deyil.
64. Məhkəmə müasir cəmiyyətlərin asayişinin təmin edilməsində çətinlikləri, insan davranışının gözlənilməzliyini və prioritetlər və resurslar baxımından edilməli olan əməliyyat seçimlərini nəzərə alaraq, bir daha qeyd etməyi zəruri sayır ki, Konvensiyanın 2-ci maddəsi ilə nəzərdə tutulan pozitiv öhdəliyin həcmi, hakimiyyət orqanlarına mümkünsüz və ya qeyri-mütənasib yük qoymayacaq şəkildə şərh edilməlidir. Bu səbəbdən, iddia olunan hər bir həyati risq, səlahiyyətli orqanlar üçün bu riskin reallaşmasının qarşısını almaq üçün əməliyyat tədbirləri görmələri ilə bağlı Konvensional tələb yaratmır (bax, bir çox digər qərarlar arasında, Mastromatteo İtaliyaya qarşı [GC], № 37703/97, § 68, AİHM 2002 VIII; Fernandes de Oliveyra Portuqaliyaya qarşı [GC], № 78103/14, § 111, 31 yanvar 2019-cu il və Kurt, yuxarıda adı çəkilən, § 158).
65. Bununla əlaqədar olaraq Məhkəmə, ərizəçinin ərinin bıçaqlanmazdan əvvəl heç vaxt daxili hakimiyyət orqanlarına müraciət etməməsi və ya onun həyatı üçün hər hansı təhlükə və ya təhdid olması barədə məlumat verməməsi haqda yuxarıdakı nəticələrinə istinad edir (yuxarıda 61-ci bəndə bax). Məhkəmə həmçinin, ərizəçinin ərinin 2007-ci ilin dekabrında həbsdən azad edildikdən sonra nəşrləri ilə bağlı heç bir şifahi təhdid almadığını və fiziki zorakılıq bir yana, hər hansı sıxışdırmaya məruz qalmadığını da diqqətə alır. Məhkəmə bundan əlavə, ərizəçinin ərinin ölümündən əvvəl yuxarıda qeyd olunan dini fətvaya və ya etirazlara çağırışlara deyil, İranla bağlı 2011-ci ilin noyabrında dərc olunan son məqaləsinə istinad edərək onun dərc edilməsindən sonra hər hansı təhdid almadığı ilə bağlı verdiyi ifadələri də gözardı edə bilməz (yuxarıda 17-19-cu bəndlərə baxın).
66. Məhkəmə bu səbəblərə görə, yerli hakimiyyət orqanlarının müvafiq vaxtda, yəni, 19 noyabr 2011-ci il tarixindən əvvəlki günlərdə ərizəçinin ərinin həyatı üçün üçüncü şəxsin cinayət əməlləri ilə real və bilavasitə təhlükənin mövcud olduğunu bilməsi və ya bilməli olması nəticəsinə gəlmək üçün heç bir əsasın mövcud olmadığı qənaətindədir. Buna görə də, Məhkəmə yerli orqanların ağlabatan şəkildə onlardan gözlənilə biləcək tədbirləri görüb-görmədiyini dəyərləndirməyə ehtiyac görmür.
67. Buna görə, Konvensiyanın 2-ci maddəsinin mahiyyəti üzrə (substantiv hissə) pozuntusu baş verməyib.
2. Effektiv araşdırmanın aparılmaması iddiası
(a) Tərəflərin təqdimatı
68. Ərizəçi cinayət təhqiqatının səmərəsiz olduğunu və yerli hakimiyyət orqanlarının qətli törədənləri məsuliyyətə cəlb etmək üçün əllərində olan bütün tədbirləri görmədiyini iddia edib. Ərizəçi xüsusilə, Hökumətin araşdırma zamanı bütün müvafiq tədbirlərin görüldüyü barədə öz təqdimatlarını arqumentləşdirə bilmədiyini vurğulayıb. O, həmçinin qeyd edib ki, istintaq materialları ilə tanış olmasına imkan veriməyib və bu, onu yerli orqanlar tərəfindən görülən tədbirlərin adekvatlığını və dürüstlüyünü qiymətləndirmək imkanından məhrum edib.
69. Hökumət istintaqın effektiv olduğunu və Konvensiyanın 2-ci maddəsinin nəzərdə tutduğu təminatlara uyğun olduğunu iddia edib. Qeyd edib ki, yerli qurumlar gərəkli olan bütün istintaq hərəkətlərini həyata keçirib və ərizəçini və ictimaiyyəti istintaqın gedişatı ilə bağlı bilgiləndirib.
(b) Məhkəmənin qiymətləndirməsi
70. Məhkəmə, hazırkı işə də eyni dərəcədə aid olan Mustafa Tunç və Fecire Tunç Türkiyəyə qarşı ([GC], № 24014/05, §§ 169-82 və 225, 14 aprel 2015-ci il) işində müəyyən edilən, öz presedent hüququnda təsbit edilən ümumi prinsiplərə istinad edir.
71. Hazırkı işin hallarına gəldikdə Məhkəmə qeyd edir ki, cinayət işi ərizəçinin ərinin bıçaqlanmasından dərhal sonra, 20 noyabr 2011-ci il tarixdə başlansa da, cinayət prosesini həyata keçirən orqanlar 8 noyabr 2013-cü il tarixli qərarı ilə cinayəti törədənləri müəyyən etmək mümkün olmadığından cinayət işi üzrə icraatı dayandırıblar və yerli məhkəmələr bu qərarı əsaslı hesab ediblər. Bu baxımdan, cinayət araşdırmalarının 2-ci maddənin tələb etdiyi kimi effektiv olub-olmaması qiymətləndirilməlidir.
72. Məhkəmə bununla əlaqədar olaraq, dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, Konvensiyanın 2-ci maddəsinə əsasən prosessual öhdəliyin nəticə ilə yox, vasitələrlə bağlı öhdəlik olduğunu vurğulayır (bax: Tahsin Acar Türkiyəyə qarşı [GC], № 26307/95 , § 223, AİHM 2004 III; Jaloud Hollandiyaya qarşı [GC], № 47708/08, § 186, AİHM 2014; və yuxarıda adı çəkilən Mustafa Tunç və Fecire Tunç, § 173). Hazırkı işdə Məhkəmə, mübahisə ilə bağlı bir sıra istintaq hərəkətlərinin uyğun və vaxtında həyata keçirildiyini müşahidə edir (yuxarıda 16-27-ci bəndlərə baxın), iş materiallarından da istintaq orqanlarının ərizəçinin ərinin öldürülməsinin arxasındakı müxtəlif mümkün motivləri, o cümlədən, bunun ərizəçinin ərinin nəşrləri ilə əlaqəsinin mümkün ola biləcəyi ehtimalını da araşdırdıqları görünür (yuxarıda 25, 36 və 42-ci paraqraflara baxın) (müqayisə üçün Hüseynova, yuxarıda adı çəkilən, § 115 və Mazepa və başqaları Rusiyaya qarşı, № 15086/07, §§ 77) -78, 17 iyul 2018-ci il). Məhkəmə belə bir şəraitdə yerli qurumlar tərəfindən aparılan istintaqın ümumi yetərliliyini şübhə altına ala biləcək hər hansı çatışmazlıq görmür.
73. Ancaq Məhkəmə, istintaq zamanı ərizəçiyə zərərçəkmiş statusunun verilməsinə rəğmən, istintaq orqanlarının araşdırmalar zamanı onun iş materialları ilə tanış olmasından dəfələrlə imtina olunduğunu müşahidə edir. Bununla əlaqədar olaraq, Məhkəmə istintaq orqanlarının bu vəziyyətə haqq qazandırmaq üçün daxili qanunvericiliyə istinad etməsini və müvafiq daxili qanunvericiliyə əsasən, ərizəçinin istintaq zamanı müvafiq iş materiallarına heç bir çıxışı olmadığı arqumentini qəbuledilməz sayır. Məhkəmə, bu məsələnin artıq Azərbaycana qarşı əvvəlki işlərdə də vurğulandığını qeyd edir (bax: Hüseynova, yuxarıda adı çəkilən, § 113 və Şuriyyə Zeynalov Azərbaycana qarşı, № 69460/12, § 86, 10 sentyabr 2020-ci il). Daxili qanunvericilikədki belə durumun nəticəsi olaraq, ərizəçinin davam edən cinayət istintaqı ilə bağlı müvafiq sənədlərin təqdim edilməsi ilə bağlı dəfələrlə etdiyi müraciətləri diqqətə alınmayıb və ya rədd edilib. Bu durum, ərizəçini qanuni maraqlarını qorumaq imkanından məhrum edib və istintaqa ictimaiyyət tərəfindən kifayət qədər nəzarət edilməsini əngəlləyib (bax: Slimani Fransaya qarşı, № 57671/00, §§ 44 48, AİHM 2004 IX; Beker Türkiyəyə qarşı, № 27866/03, § 49, 24 mart 2009-cu il və Enukidze və Girqvliani Gürcüstana qarşı, № 25091/07, § 250, 26 aprel 2011-ci il). Bununla əlaqədar olaraq Məhkəmə, mərhumların ailələrinin və ya qanuni nümayəndələrinin istintaqa cəlb edilməsinin və onlara məlumat verilməsi ilə yanaşı, digər sübutlar təqdim etmək imkanının yaradılmasının vacibliyini vurğulayır (bax: Adalı Türkiyəyə qarşı, № 38187/97 , § 232, 31 mart 2005).
74. Yuxarıda vurğulanan xüsusatlar Məhkəmənin ərizəçinin ərinin ölümü ilə bağlı aparılan araşdırmanın, ölmüş şəxsin ailəsinin iştirakına dair mühüm təminatları əhatə etməməsi səbəbindən səmərəsiz olduğu qənaətinə gəlmək üçün kifayətdir (baxın, Fountas Yunanıstana qarşı, no. 50283/13, § 96, 3 oktyabr 2019). Beləliklə, ərizəçinin istintaqa daxil olma dərəcəsi ilə bağlı Konvensiyanın 2-ci maddəsi prosessual baxımdan pozulub.
II. KONVENSİYANIN 10-CU MADDƏSİNİN POZUNTUSU İDDİASI
75. Ərizəçi, həyat yoldaşının nəşrlərinə görə öldrülməsi səbəbindən ifadə azadlığı hüququnun pozuntusundan şikayət edib. Konvensiyanın 10-cu maddəsinə görə:
“1. Hər kəs öz fikrini ifadə etmək azadlığı hüququna malikdir. Bu hüquqa öz rəyində qalmaq azadlığı, dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən hər hansı maneçilik olmadan və dövlət sərhədlərindən asılı olmayaraq, məlumat və ideyaları almaq və yaymaq azadlığı daxildir. Bu maddə dövlətlərin radioyayım, televiziya və kinematoqrafiya müəssisələrinə lisenziya tələbi qoymasına mane olmur.
2. Bu azadlıqların həyata keçirilməsi milli təhlükəsizlik, ərazi bütövlüyü və ya ictimai asayiş maraqları naminə, iğtişaşın və ya cinayətin qarşısını almaq üçün, sağlamlığın yaxud mənəviyyatın mühafizəsi üçün, digər şəxslərin nüfuzu və hüquqlarının müdafiəsi üçün gizli əldə edilmiş məlumatların açıqlanmasının qarşısını almaq üçün və ya ədalət mühakiməsinin nüfuz və qərəzsizliyini təmin etmək üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və demokratik cəmiyyətdə zəruri olan müəyyən formallıqlara, şərtlərə, məhdudiyyətlərə və ya sanksiyalara məruz qala bilər.”
76. Hökumət bu iddiaya etiraz edib.
77. Məhkəmə ərizəçinin bu şikayətinin yuxarıda incələnən şikayətləri ilə bağlı olduğunu və bu səbəbdən də eyni şəkildə qəbuledilən elan edilməsi gərəkdiyini qeyd edir.
78. Məhkəmə, xüsusilə mətbuat vasitəsilə ictimaiyyətin əldə etməyə haqqı olduğu ümumi maraq kəsb edən məlumat və ideyaları yaymağa xidmət etdiyi durumlarda ifadə azadlığının demokratik cəmiyyətdəki təməl rolunu tez-tez vurğulayıb (bax: məsələn, Observer and Guardian Birləşmiş Krallıqa qarşı, 26 noyabr 1991-ci il, § 59, A seriyası № 216 və Centro Europa 7 S.r.l. və Di Stefano İtaliyaya qarşı [GC], № 38433/09, § 131, AİHM 2012). Məhkəmə həmçinin, işlək demokratiyaların ön şərtlərindən biri olaraq, ifadə azadlığının açar rolunu, bu azadlıqdan gerçək və təsirli istifadə edilə bilməsinin yalnız Dövlətlərin müdaxilə etməmək vəzifəsinə bağlı olmadığı, eyni zamanda, fərdlər arasındakı münasibətlər sahəsində belə pozitiv qoruma tədbirlərinin görülməsinin tələb olunması ilə bağlı mövqeyini təkrarlayır (bax: Palomo Sançes və Başqaları İspaniyaya qarşı [GC], № 28955/06 və digər 3, § 59, AİHM 2011, əlavə istinadlarla). Xüsusilə, Konvensiyanın 10-cu maddəsi çərçivəsindəki pozitiv öhdəliklər, yazıçıların və ya jurnalistlərin təsirli qorunma sistemini qurduqları zaman Dövlətlərdən, əlaqəli bütün tərəflərin ictimai müzakirələrə qatılımı üçün uyğun ortam yaratmalarını, onların öz fikirlərini hətta rəsmi hakimiyyət orqanlarının və ya ictimai rəyin əhəmiyyətli bir hissəsinin müdafiə etdiyi fikirlərə zidd olsa, hətta onları qıcıqlandırsa və ya şoka salsa belə, qorxmadan ifadə edə bilmələrini təmin etməsini tələb edir (bax: Dink, yuxarıda qeyd olunan, § 137 və Xədicə İsmayılova Azərbaycana qarşı, № 65286/13 və 57270/14, § 158, 10 yanvar 2019-cu il).
79. Hazırkı işin hallarına gəldikdə, Məhkəmə müşahidə edir ki, hazırkı ərizə, dövlətin jurnalistin yaşamaq hüququnu təmin edə bilmədiyi (yuxarıdakı Dink işi ilə müqayisə edin, § 137) və ya jurnalistin dövlət nümayəndəsi tərəfindən zorakılığa məruz qaldığına görə (müqayisə edin, Nəcəfli Azərbaycana qarşı, № 2594/07, § 67, 2 oktyabr 2012-ci il) Konvensiyanın 2 və ya 3-cü maddələrinin maddi cəhətdən pozuntusunun tanındığı işlərdən fərqləndirilməlidir. Hazırkı işdə Məhkəmə Konvensiyanın 2-ci maddəsinin prosessual hissədə pozulduğunu müəyyən etsə də, dövlətin ölümdə hər hansı bir şəkildə iştirak etdiyi və ya dövlətin pozitiv öhdəliklərinə uyğun olaraq ərizəçinin ərinin yaşamaq hüququnu müdafiə etmədiyi müəyyən edilməyib (bax: mutatis mutandis, Üzeyir Cəfərov Azərbaycana qarşı, № 54204/08, § 69, 29 yanvar 2015-ci il və Hüseynova, yuxarıda göstərilən, § 121).
80. Məhkəmə, hazırkı işin dövlər orqanlarının qəzetə və onunla əlaqəli şəxslərə qarşı törədilən bir sıra zorakı əməllərindən xəbərdar olduğu, amma qəzetin və onun jurnalistlərinin müdafiəsi üçün heç bir tədbir görmədiyi Özgür Gündem işindən fərqləndirilməli olduğu qənaətindədir (bax: Özgür Gündem Türkiyəyə qarşı, № 23144/93, § 44, AİHM 2000 III). Hazırkı işdə, əksinə, sözügedən hadisələr zamanı nə ərizəçinin əri, nə də əməkdaşlıq etdiyi qəzet və jurnallar təhdidlərə və ya zorakılıq əməllərinə məruz qalmayıblar. Bundan əlavə, Məhkəmənin artıq müəyyən etdiyi kimi, iş materiallarında olan sənədlərdən ərizəçinin ərinin bıçaqlanmazdan əvvəl yerli qurumlara hər hansı müraciət və ya qoruma tələb etməsi də görünmür (bax, yuxarıda 61-ci bəndə).
81. Belə olan şəraitdə Məhkəmə, Konvensiyanın 10-cu maddəsi çərçivəsində qalan yeganə məsələnin, daxili qurumların ərizəçinin ərinin ölümü ilə bağlı səmərəli araşdırma aparmaması səbəbindən ifadə azadlığı hüququnun pozulub-pozulmadığını müəyyən etmək olduğu qənaətindədir. Ancaq Məhkəmə, ərizəçinin bununla bağlı iddialarının, artıq 2-ci maddə çərçivəsində araşdırılmış eyni faktlardan qaynaqlandığını və ərizəçinin, onun ərinin ölümü ilə bağlı istintaqda iştirakının dərəcəsi ilə bağlı prosessual baxımdan həmin müddəanın pozuntusunun onsuz da aşkar ediliyini qeyd edir (yuxarıda 74-cü bəndə bax).
82. Bu nəticələri nəzərə alan Məhkəmə, Konvensiyanın 10-cu maddəsi üzrə şikayəti ayrıca incələmənin gərəkli olmaması qənaətinə gəlir (bax: Adalı, § 260; Üzeyir Cəfərov, §§ 71 72; və Hüseynova, § 124, yuxarıda göstərilənlər).
III. KONVENSİYANIN DİGƏR POZUNTULARI İLƏ BAĞLI İDDİALAR
83. Konvensiyanın 13-cü maddəsinə əsaslanan ərizəçi, şikayətləri ilə bağlı əlində effektiv daxili müdafiə vasitələrinin olmamasından şikayət edib.
84. İşin faktlarını, tərəflərin təqdimatlarını və Konvensiyanın 2-ci və 10-cu maddələrinə uyğun olaraq yuxarıda gəldiyi nəticələri (yuxarıda 74 və 82-ci bəndlərə bax) nəzərə alan Məhkəmə, hazırkı işdə bu şikayətin qəbuledilənliyi və mahiyyəti üzrə ayrılıqda qərar verilməsinə gərək olmadığına qərar verir (müqayisə üçün, Hüquq Resursları Mərkəzi adından Valentin Câmpeanu Rumıniyaya qarşı [GC], № 47848/08, § 156, AİHM 2014 və Azər Əhmədov Azərbaycana qarşı, № 3409/10, § 79, 22 iyul 2021-ci il).
IV. KONVENSİYANIN 41-Cİ MADDƏSİNİN TƏTBİQİ
85. 41-ci maddədə göstərilir:
“Əgər Məhkəmə Konvensiyanın və ona dair Protokolların müddəalarının pozulduğunu, lakin Razılığa gələn Yüksək Tərəfin daxili hüququnun yalnız bu pozuntunun nəticələrinin qismən aradan qaldırılmasına imkan verdiyini müəyyən edirsə, Məhkəmə zəruri halda, zərərçəkən tərəfə əvəzin ədalətli ödənilməsini təyin edir.”
A. Ziyan
86. Ərizəçi ərinin ölümü ilə əlaqədar gəlir itkisindən dolayı, dəymiş maddi ziyana görə 21.600 Azərbaycan manatı (AZN) tələb edib. O, həmçinin mənəvi ziyana görə 25.000 avro (EUR) tələb edib.
87. Hökumət, ərizəçinin tələb etdiyi məbləğlərin əsassız və həddindən artıq olduğunu iddia edib.
88. Məhkəmə aşkar etdiyi pozuntu ilə ərizəçinin tələb etdiyi maddi ziyan arasında hər hansı səbəb-nəticə əlaqəsini görmür; buna görə, bu iddianı rədd edir. Bununla belə, Məhkəmə hesab edir ki, ərizəçi yalnız pozuntunun müəyyən edilməsi ilə kompensasiya edilə bilməyən mənəvi ziyana məruz qalıb və buna görə kompensasiya təyin olunmalıdır. Konvensiyanın 41-ci maddəsinin tələb etdiyi kimi ədalətli əsaslarla qiymətləndirmə aparan Məhkəmə, ərizəçiyə bu başlıq üzrə bu məbləğdən tutula biləcək hər hansı vergi məbləği də daxil olmaqla, 12.000 avro təyin edir.
B. Xərc və məsrəflər
89. Ərizəçi daxili məhkəmələr və Məhkəmə qarşısında cənab R.Hacılı və cənab E.Sadıqov tərəfindən təmsil olunmasına çəkdiyi hüquqi xidmətlərə görə 7500 manat tələb edib. O, iddiasını dəstəkləmək üçün cənab R.Hacılı və cənab E.Sadıqovla bağlanmış müqaviləni təqdim edib.
90. Ərizəçi həmçinin xanım R. Remezaite və cənab F. Liç tərəfindən təmsil olunması üçün Məhkəmə qarşısında çəkdiyi hüquqi xidmətlərə görə 4,275 funt sterlinq (BBF) – inzibati ödəmələr üçün 90 BBF; inzibati xərclər üçün 237,52 BBF; tərcümə xərcləri üçün 2,409,72 BBF və 644,95 avro; və ekspert hesabatının hazırlanması üçün 1750 ABŞ dollar tələb edib. Ərizəçi bu iddiasını dəstəkləmək üçün öz nümayəndələrinin vaxt cədvəllərini və tərcümə xərcləri üçün hesab-fakturaları təqdim edib.
91. Hökumət ərizəçinin tələb etdiyi məbləğlərin əsassız və həddindən artıq olduğunu bildirib. Qeyd edib ki, ərizəçi, xanım R. Remezaite və cənab F. Liç tərəfindən təmsil olunması ilə bağlı heç bir müqavilə təqdim etməyib və iddia edilən məsrəfləri və məsrəfləri əsaslandıra bilməyib.
92. Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçi xanım R. Remezaite və cənab F. Liç tərəfindən təmsil olunması ilə bağlı hər hansı müqavilə və ya onun nümayəndələrinə ödəniş etməsini və ya ödəmək üçün qanuni öhdəlik götürdüyünü göstərən hər hansı digər müvafiq sənədləri təqdim etməyib (bax: Merabişvili Gürcüstana qarşı [GC], № 72508/13, § 372, 28 noyabr 2017-ci il; Nəsirov və başqaları Azərbaycana qarşı, № 58717/10, § 89, 20 fevral 2020-ci il; və Bağırov Azərbaycana qarşı, №s. 81024/12 və 28198/15, § 120, 25 iyun 2020-ci il). Ərizəçi həmçinin inzibati ödəmələr və məsrəflərlə bağlı iddiası üçün müvafiq təsdiqedici sənədləri təqdim etməyib. Tələblərin müxtəlif sənədlərin tərcüməsi və ekspertiza rəyinin hazırlanması ilə bağlı hissəsinə gəldikdə, Məhkəmə, tərcümələrin və ekspertiza rəyinin hazırlanmasının qarşısındakı icraat üçün zəruri olmadığı qənaətindədir (bax: Allahverdiyev Azərbaycana qarşı, № 49192/08, § 71, 6 mart 2014-cü il; Sakit Zahidov Azərbaycana qarşı, № 51164/07, § 70, 12 noyabr 2015-ci il; və Demokratiya və İnsan Hüquqları Resurs Mərkəzi və Mustafayev Azərbaycana qarşı, № 74288/14 və 64568/16, § 125, 14 oktyabr 2021-ci il). Buna görə də, Məhkəmə, iddianın xərc və məsrəflərlə bağlı həmin hissəsini rədd edir.
93. Ərizəçinin cənab R.Hacılı və cənab E.Sadıqov tərəfindən təmsil olunmasına gəldikdə, əlində olan sənədləri və nümayəndələr tərəfindən görülən işlərin həcmini nəzərə alan Məhkəmə, tutula biləcək hər hansı vergi məbləğləri də daxil olmaqla, 2000 avro məbləğinin təyin edilməsini ağlabatan hesab edir.
BU ƏSASLARA GÖRƏ, MƏHKƏMƏ, YEKDİLLİKLƏ,
1. Bəyan edir ki, Konvensiyanın 2-ci və 10-cu maddələri üzrə şikayətlər qəbulediləndir;
2. Qərar verir ki, Konvensiyanın 2-ci maddəsinin mahiyyət üzrə pozuntusu baş verməyib;
3. Qərar verir ki, ərizəçinin istintaqa daxil olma dərəcəsi ilə bağlı Konvensiyanın 2-ci maddəsinin prosessual baxımdan pozuntusu baş verib;
4. Qərar verir ki, Konvensiyanın 10-cu maddəsinə əsaslanan şikayət üzrə ayrıca qərar verməyə ehtiyac yoxdur;
5. Qərar verir ki, Konvensiyanın 13-cü maddəsinə əsaslanan şikayətin qəbuledilənliyi və mahiyyəti üzrə qərar verməyə ehtiyac yoxdur;
6. Qərar verir,
(a) cavabdeh Dövlət Konvensiyanın 44-cü maddəsinin 2-ci bəndinə uyğun olaraq, qərarın qüvvəyə mindiyi tarixdən üç ay müddətində aşağıdakı məbləğdə təzminatı ödəmə tarixində keçərli olan məzənnəyə uyğun olaraq, cavabdeh dövlətin valyutasına mübadilə edirək ərizəçilərə ödəməlidir;
(i) tutula biləcək hər hansı vergi məbləği daxil olmaqla, mənəvi ziyana görə 12,000 avro (on iki min avro);
(ii) ərizəçilərdən tutula biləcək hər hansı vergi məbləği daxil olmaqla hüquqi xərc və məsrəflərlə bağlı 2,000 avro (iki min avro);
(b) yuxarıda qeyd edilən üç ayın keçməsindən sonra ödəmənin həyata keçirilməsinə qədər gecikdirilən müddət üçün yuxarıda göstərilən məbləğə görə, Avropa Mərkəzi Bankının faiz dərəcəsinə uyğun olaraq faizlər ödənilməli və buna üç faiz də əlavə edilməlidir;
7. Ərizəçilərin ədalətli əvəz tələbinin qalan hissəsini rədd edir.
Qərar Məhkəmə Reqlamentinin 77-ci Qaydasının 2 və 3-cü bəndlərinə uyğun olaraq, ingilis dilində tərtib olunub və 7 iyul 2022-ci il tarixdə yazılı olaraq açıqlanıb.
Victor Soloveytchik Síofra O’Leary
Katib Sədr