LƏMAN BABAYEVA AZƏRBAYCANA QARŞI
Nə baş vemişdi?
Ərizəçi 1981-ci ildə doğulub və Gəncə şəhərində yaşayırdı. Ərizəçi və S. 3 fevral 2002-ci il tarixdə ailə qurublar. Bu nigahdan onların iki övladı – 21 dekabr 2002-ci il təvəllüdlü bir oğulları (F.) və 18 avqust 2007-ci il doğumlu bir qızları (E.) var.
22 may 2009-cu il tarixində S.-in qardaşı oğlu (B.) ərizəçinin nikahdankənar münasibətinin olmasından şübhələndiyindən, ərizəçinin mənzilinə gedib. O, mənzildə C. ilə qarşılaşıb və ərizəçinin sevgilisi olmasından şübhələnərək onu öldürüb.
Ərizəçi və S. 2009-cu ilin may ayında ayrıldılar. Ərizəçi uşaqları ilə birlikdə valideynlərinin mənzilinə köçdü. Həmin vaxtdan elə orada yaşayır.
26 noyabr 2009-cu il tarixdə cinayət işi üzrə məhkum edildi. Məhkəmə onun səkkiz il müddətinə azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum olunmasına hökm verdi.
Ərizəçinin iddiasına görə, S.-in başqa bir qadınla nikahdan kənar münasibəti mövcud olub. O, buna görə, boşanmaq qərarına gəlib və 12 yanvar 2010-cu il tarixdə müvafiq müraciət edib. O, boşanmaq üçün müraciətində eyni zamanda nikah dövründə əldə edilmiş əmlakının (mənzil və avtomobil) bölünməsini, uşaqları üçün aliment müəyyən edilməsini tələb edib. S. də qarşılıqlı iddia ərizəsi ilə məhkəməyə müraciət edib. O, boşanma qərarı verilməsini və uşaqların onun himayəsi altında qalması haqqında qərar qəbul etməsini məhkəmədən xahiş edib.
İşə baxan Gəncə şəhər Nizami Rayon Məhkəməsi Nizami Rayon İcra Hakimiyyəti yanında Qəyyumluq və Himayəçilik Komissiyasından (“Komissiya”) ekspert rəyinin verilməsini xahiş edib. Komissiyanın 1 mart 2010-cu il tarixli ilk rəyində bildirilib ki, həm atanın, həm də ananın hazırda yaşadıqları evləri uşaqların böyüdülməsi üçün uyğun şəraitə malikdir. Komissiya Ailə Məcəlləsinin 52-ci maddəsinə (uşağın maraqlarına təsir edən məsələlərdə onların rəylərinin öyrənilməsi) uyğun olaraq, məhkəmənin uşaqların on yaşına çatanadək analarının himayəsində qalması haqqında qərar verməsinə etiraz etməyib.
Yerli məhkəmə bundan sonra Komissiyadan əlavə ekspert rəyi verilməsini istəyib. 2 aprel və 5 iyul 2010-cu il tarixli sonrakı iki rəyində Komissiya yenə bildirirb ki, ata və anaya məxsus hər iki evdə yaşayış şəraiti uşaqların böyüdülməsi üçün uyğundur. Rəylərdə bu dəfə uşaqların himayəyə verilməsi haqqında qərarın məhkəmənin səlahiyyətində olması qeyd edilib.
Məhkəmə 30 iyul 2010-cu il tarixdə boşanma haqda qərarını elan edib. Qərara əsasən, mənzil ərizəçi və S. arasında bölüşdürülüb və uşaqların himayəçiliyi S.-yə verilib. Məhkəmə ərizəçinin aliment iddiasını rədd edib. Məhkəmənin qərarının müvafiq hissəsi aşağıdakı kimidir:
Məhkəmə zamanı tədqiq edilmiş sübutlar, o cümlədən telefon danışıqlarının yazıları göstərir ki, L.Bayramovanın B. tərəfindən öldürülmüş C.M-lə uzunmüddətli münasibətləri olub və onun davranışları əxlaq ölçülərinə uyğun olmayıb. Bunlar göstərir ki, Bayramova Ləman Feruz qızı qeyri-stabil həyat tərzi sürüb. Qeyd edilənlərin uşaqların sağlam mənəvi şəraitdə tərbiyə olunmasına mane olmasını nəzərə alaraq, məhkəmə uşaqların himayəsinin ataya verilməli olmasını hesab edir.
Ərizəçi qərardan apellyasiya şikayəti verib. O, iddia edib ki, məhkəmənin 30 iyul 2010-cu il tarixli qərarı əsaslandırılmadığını, məhkəmənin Komissiyanın ilk rəyini nəzərə almamağının qanunsuz olmasını, sonrakı iki rəyi müvafiq qiymətləndirə bilməməsini qeyd etdi.. O, həmçinin məhkəmənin telefon danışıqlarının çıxarışlarını və onlara əsaslanan nəticələri sübut kimi qəbul etməsini onun şəxsi həyatına müdaxiləni təşkil etdiyini iddia etdi. Apellyasiya Məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxladı və onun əsaslandırmasını təkrar etdi. Apellyasiya Məhkəməsində gedən məhkəmə iclasında Komissiya nümayəndəsi “ərizəçi ərini aldatdığından”, həm də ata sabit maliyyə durumuna, lazımi yaşayış şəraiti və həyat tərzinə malik olduğundan uşaqların atanın yanında qalmalı olduqlarını bildirib.
Ərizəçi apellyasiya şikayətində onu da iddia edib ki, məhkəmə daxili qanunvericilikdə göstərilməsinə baxmayaraq, uşaqların fikrini soruşmayıb. O, iddia edib ki, S.nin uşaqların himayəçiliyini istəməsinin əsl səbəbi o olub ki, aliment ödəməkdən yayınsın. Həm də o, ayrıldıqdan sonra uşaqları maliyyə baxımından heç vaxt təmin etməyib. O, eyni zamanda izahatlarında vurğulayıb ki, ayrıldıqlarından sonrakı dövrdə uşaqlar sadəcə onun qayğısı ilə əhatə olunublar, uşaqların qayğısına lazımi səviyədə qalıb, onların rifahını təmin edib və uşaqları onun qayğısından məhrum etmək və onları alışdıqlarından fərqli mühitdə yerləşdirmək onların sağlam inkişafına böyük mənfi zərərlərlə müşayət olunacaq. O, həmçinin, iddia edib ki, onun C. ilə hətta nikahdankənar münasibətinin olması belə, onun himayəçilik hüquqlarının məhdudlaşdırılması üçün əsas təşkil edə bilməzdi.
Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi 10 mart 2011-ci il tarixdə apellyasiya məhkəməsinin əsaslandırmasını təkrarlayıb, əvvəlki qərarları olduğu kimi qüvvədə saxlayıb.
AİHM QARŞISINDA QALDIRILAN POZUNTULAR
Ərizəçi Konvensiyanın 6-cı və 8-ci maddəllərinə əsasən, uşaqların yaşayış yerləri haqqında qərarın atalarının xeyrinə verilməsinin onun şəxsi ailə həyatına hörmət hüququnu pozmasından şikayət edib. O, vurğyulayıb ki, bu müdaxilə demokratik cəmiyyətdə zəruri olmayıb, qanuni məqsədlərə xidmət etməyib və təxirəsalınmaz sosial təlabatdan doğmayıb. Ərizəçi həmçinin məhkəmələrin uşaqların fikirlərini dinləmədiyini bildirib. O, eyni zamanda qeyd edib ki, həyat yoldaşından ayrıldıqdan sonra uşaqlarının qayğısına tək qalıb, onların rifahını kifayət qədər təmin edib, onlara gərəkli olan qayğı göstərib. Onun qənaətincə, uşaqlarının ondan alınması, uzaqlaşdırılması uşaqların inkişafına ciddi zərər vuracaq. Ərizəçi, həmçinin, onun C. ilə nigahdankənar münasibətinin himayəçilik hüquqlarının məhdudlaşdırılması üçün əsas təşkil etmədiyini də bildirdi.
Məhkəmə bu şikayətə Konvensiyanın 8-ci maddəsinə əsasən baxılmalı olması qənaətinə gəldi.
Avropa Məhkəməsinin qiymətləndirməsi – 8-ci maddə ilə bağlı
AİHM L.Babayevanın şəxsi həyata və ailə həyatına hörmət hüququnun pozulduğuna qərar verdi.
Məhkəmə bildirdi ki, hazırkı iş üzrə uşaqların yaşayış yeri kimi atanın yanının müəyyən edilməsi barədə qərarın ərizəçinin ailə həyatına hörmət hüququna müdaxilə təşkil edir. Məhkəmə onu da müəyyən etdi ki, bu müdaxilə milli qanunvericilikdə əsaslara malik olub.
Məhkəmə qeyd etdi ki, milli məhkəmələr tərəfindən Kommissiyanın birinci rəyinin yetərsiz hesab edilməsi və digər rəylərin tələb edilməsinin səbəbləri aydın deyil. Hökumət öz təqdimatında birinci instansiya məhkəməsi tərəfindən Kommissiyaya uşaqların fikirlərinin alınması ilə bağlı aydın göstərişlərin verilməsini bildirməsinə baxmayaraq, Məhkəmə, onlar tərəfindən təqdim olunmuş sənədlərə əsasən, bu cür göstərişin verilməsinin həmin vəsatətlərdə əks olunmamasını müəyyən etmişdir.
Məhkəmə onu da müəyyən etdi ki, hər üç rəy hər iki valideynin evinin yaşayış şəraitinin qiymətləndirməsi ilə məhdudlaşıb. Kommissiya milli qanunvericiliyə uyğun olaraq, uşaqaların üstün maraqlarını müəyyən etmək üçün zəruri olan hər hansı digər kriteriyaları araşdırmayıb. Bundan başqa, hər iki valideynin valideynlik qabiliyyətinin araşdırılması üçün və uşaqların onlara bağlılığının müəyyən edilməsi üçün nə ekspert, nə də ki digər mütəxəssislər cəlb edilib. Milli qurumlar, eləcə də, valideynlərin ayrılmasından sonra uşaqların anası ilə nə qədər birgə yaşamasını və sabit mühitin və gündəlik həyatlarının olub-olmamasını da müəyyən etməyiblər. Bundan əlavə, milli məhkəmələr qərar verərkən, ərizəçinin nikahdankənar münasibətlərinə həlledici əhəmiyyət veriblər. Milli məhkəmələr ərizəçinin “qeyri-sabit həyat tərzi yaşaması” və uşaqların mənəvi cəhətdən sağlam bir mühitdə yaşamalarını təmin etmək üçün ataları ilə yaşamalı olmaları nəticəsinə gələrək, B-nin məhkum edilməsinə dair 26 noyabr 2009-cu il tarixli hökmə və telefon yazılarına istinad edib.
Məhkəmə, uşaqların yaşayış yerini müəyyən edərkən milli məhkəmələrin əsas etibarı ilə ərizəçinin nikahdankənar münasibətlərinə istinad etməsini problematik saydı və bildirdi ki, bunun müəyyən şərtlərdə uyğun ola biləcəyini düşünmək olar, ancaq uşaqların üstün maraqları naminə digər müvafiq amillərin zəruri qiymətləndirilməsi aparılmayıb. Özəlliklə, ərizəçinin keçmiş həyatının iki uşağının tərbiyə edilməsi və gündəlik həyatına təsirini əks etdirən birbaşa, konkret sübut mövcud olmayıb, buna görə də milli məhkəmələr qərar verərkən ümumi mülahizələrə əsaslanıb.
Uşaqların atası ilə yaşaması barədə Kommissiyanın nümayəndəsinin milli məhkəmə prosesləri zamanı fikir bildirməsi ilə bağlı Hökumətin dəlillərinə gəldikdə, Məhkəmə hesab etdi ki, bu fikir, uşaqları tərbiyə etmək üçün ailənin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi aparılmadan “ərizəçinin ərinə xəyanət etməsi” faktına və atanın sabit maddi vəziyyəti, yaşayış şəraiti və həyat tərzinə əsaslanıb.
Məhkəmələrin himayəçilik hüquqları barədə qərar qəbul edilərkən uşaqların ataları ilə görüşməsinə ərizəçinin mane olması imkanlarını nəzərə almaları ilə bağlı Hökumətin dəlillərinə gəlincə, Məhkəmə vurğuladı ki, milli məhkəmə qərarları bu arqumentləri dəstəkləmir.
AİHM yekunda ərizəçiyə mənəvi ziyana görə 4500 avro təzminat ödənilməsinə qərar verdi.