Murad Ağazadə:
Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Siyasi İdarəetmə fakültəsinin Hüquqşünaslıq ixtisasını bitirib. İnsan hüquqları sahəsində çalışır.
Məişət zorakılığı ilə bağlı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin presedent hüququ
Giriş
Ümumi şəkildə qeyd edildikdə məişət zorakılığı evlilik və ya birgə yaşayış şəraitində baş verən zorakılıq və ya digər təzyiq formalarını əhatə edir. Sərhəd tanımayan bu problem qadınlara qarşı zorakılığın ən geniş yayılmış forması və insan hüquqlarının kobud pozuntusu hesab olunur.
Məişət zorakılığı tarixin böyük bir mərhələsində şəxsi məsələ hesab edilsə də, hazırda beynəlxalq insan hüquqları pozuntusu kimi ictimai bir məsələ olaraq qəbul edilir. Məişət zorakılığı həm insan hüquqlarının pozulması, həm də gender bərabərliyinə əsas maneə kimi qadın və kişilər arasında qeyri-bərabər güc münasibətlərinin ən bariz təzahür formasıdır.
Bu yazı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (“Avropa Məhkəməsi” və ya “Məhkəmə”) məişət zorakılığı ilə bağlı presedent hüququnu araşdırır və bu işlərə hansı hallarda və qaydada baxıldığını, məişət zorakılığı ilə bağlı istinad olunan Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının (“Konvensiya” və ya “Avropa Konvensiyası”) normalarını, həmçinin bu sahədə dövlətlərin mövcud beynəlxalq öhdəliklərinə nəzər yetirir. Bundan əlavə, yazının sonunda Azərbaycanda məişət zorakılığı ilə bağlı mövcud qanunvericilik və yerli hüquq mühafizə orqanlarının müvafiq sahədəki fəaliyyəti qısa və ümumi şəkildə təqdim edilir.
Məişət zorakılığı və beynəlxalq hüquq
Avropa Məhkəməsi məişət zorakılığı ilə bağlı işlərə baxarkən Avropa Konvensiyanın müddəalarını şərh etmək üçün həm də MT tərəfindən 18 dekabr 1979-cu il tarixli qadın hüquqlarının müdafiəsi üzrə əsas beynəlxalq sənəd olan “Qadınlara Münasibətdə Ayrı-seçkiliyin Bütün Formalarının Aradan Qaldırılmasıaqqında” Konvensiyanı (bundan sonra “CEDAW”) tətbiq edir.[i]
CEDAW müəyyən edir ki, “cinsi ayrı-seçkiliyə söykənən zorakılıq, qadının öz hüquq və azadlıqlarını kişilərlə bərabər şəkildə istifadə etmək qabiliyyətini ciddi şəkildə əngəlləyən bir ayrı-seçkilik formasıdır” və buna görə də CEDAW-ın 1-ci maddəsi bu ayrı-seçkiliyi qadağan edir.
Avropa Şurası tərəfindən 2014-cü qəbul edilmiş “Qadınlara qarşı zorakılıq və məişət zorakılığının qarşısının alınması və ona qarşı mübarizə haqqında” Konvensiyası (İstanbul Konvensiyası) qadınlara qarşı zorakılıqla mübarizə baxımından ilk beynəlxalq konvensiyadır.[ii]
Bu saziş hüquqi öhdəlik yaratdığından, iştirakçı dövlətlər qadınlara qarşı zorakılıq və məişət zorakılığı halları ilə bağlı adekvat tədbirlər görməklə bağlı məsuliyyət daşıyır. Beləliklə, İstanbul Konvensiyasında təkcə zərərçəkənlərin pozulmuş hüquqlarının müdafiəsi deyil, eyni zamanda, qadınların zərərçəkmiş şəxsə çevrilməməsi üçün qabaqlayıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi də nəzərdə tutulub.
İstanbul Konvensiyasının 3-cü maddəsinin b bəndinə əsasən, “ailədaxili zorakılıq” ailə və ya məişət daxilində, cinayətkarın və zərərçəkənin bir evdə birgə olub-olmamasından asılı olmayaraq keçmiş və ya indiki həyat yoldaşı və ya partnyoru arasında baş verən bütün fiziki, cinsi, psixoloji və ya iqtisadi zorakılıq aktlarını əhatə edir.
Məişət zorakılığı üzrə AİHK standartları
Baxmayaraq ki, Avropa Konvensiyasının özündə məişət zorakılığına konkret istinad yoxdur, Konvensiya Məhkəmə tərəfindən bu məsələni də əhatə etmək məqsədi ilə inkişaf etdirilmişdir. Bu yanaşma Konvensiyanın canlı alət olmasından irəli gəlir. Avropa Məhkəməsi bir çox qərarlarında qeyd etmişdir ki, Konvensiya statik deyil dinamik bir instrument olduğu üçün onun əsas mətnində birbaşa nəzərdə tutulmayan və zamanla ortaya çıxan məsələlər Məhkəmənin presedent hüququ ilə inkişaf etdirilir. Məhkəmə bu yanaşması ilə Konvensiyanın müasir dövrün tələblərinə uyğun şərh edilməsini təmin edir.
Məişət zorakılığını fundamental insan hüquqlarının pozuntusu olaraq qəbul edən və qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bir forması kimi qiymətləndirən “Opuz Türkiyəyə qarşı” işi üzrə qərarında qeyd edir:
“…fiziki və psixoloji zorakılıqdan şifahi təhqirə qədər müxtəlif formalarda təzahür edə bilən məişət zorakılığı, bütün üzv dövlətlərə aidiyyatı olan və əksər hallarda şəxsi münasibətlər və ya qapalı çevrələr daxilində baş verdiyindən üzə çıxmayan və yalnız qadınlara şamil edilməyən ümumi bir problemdir”.
Avropa Məhkəməsi məişət zorakılığının təsnifini daha da genişləndirərək bildirmişdir ki, iqtisadi sui-istifadə,[iii] məlumatların və şəkillərin götürülməsi, paylaşılması və işlənilməsini əhatə edən kiber zorakılıq da məişət zorakılığı kimi qiymətləndirilir.[iv]kişilərin və bir sıra hallarda uşaqların da bilavasitə və ya dolayısı ilə bu hadisələrdən zərərçəkə biləcəyini vurğulayır”.[v]
Avropa Konvensiyasının şəxsi və ailə həyatına hörmət hüququnu tənzimləyən 8-ci maddəsində “ailə” anlayışı Avropa Məhkəməsi tərəfindən avtonom (dövlətlərin milli hüquq sistemlərində istifadə edilən kateqoriyalardan asılı olmayan) şəkildə şərh edilir. Məhkəmə qeyd edir ki, ailə həyatının mövcudluğu faktiki məsələdir və yaxın şəxsi əlaqələrin mövcudluğundan asılıdır. Məhkəmənin hüquq tətbiqetmə təcrübəsinə əsasən ailə dedikdə evliliyə uyğun olan birgə yaşayışdan əlavə, cütlüklərin nikahdan kənar birliktə yaşadığı de-fakto münasibətlər də nəzərdə tutulur.[vi]
Məişət zorakılığı və AİHM qərarları
- Məişət zorakılığının Konvensiyada nəzərdə tutulan hüquqlarıın pozulmasına səbəb olduğu hallar
Avropa Məhkəməsi məişət zorakılığını Konvensiyanın müxtəlif maddələrilə əhatə oluna bilən pozuntu kimi müəyyən edir. Presedent hüququnu təhlil etdikdə, Konvensiyanın fərdin yaşamaq hüququnu tənzimləyən 2-ci, işgəncəni qadağan edən 3-cü, şəxsi və ailə həyatına hörmət hüququnu tənzimləyən 8-ci, səmərəli hüquqi müdafiə vasitələrindən istifadə ilə bağlı 13-cü, ayrı-seçkiliyi qadağan edən 14-cü, ər və arvadın bərabər hüquqlarını tənzimləyən 7 saylı protokolun 5-ci, ayrı-seçkiliyə ümumi qadağanı nəzərdə tutan 12 saylı protokolun 1-ci maddələrinin məişət zorakılığı halları nəticəsində daha çox pozulduğu ortaya çıxır.
- Ayrı seçkiliyin qadağası
“Opuz Türkiyəyə qarşı” qərarında Avropa Məhkəməsi ilk dəfə olaraq ayrı-seçkiliyin qadağan olunmasını tənzimləyən 14-cü maddənin 2 və 3-cü maddələri ilə birlikdə pozulduğuna qərar verib. Məhkəmə bu işdə qeyd edib ki, ərizəçinin təqdim etdiyi və cavabdeh dövlətin də etiraz etmədiyi statistik məlumatlar Türkiyədə məişət zorakılığının birbaşa olaraq qadınlara istiqamətləndiyini və yerli məhkəmə sisteminin ümumi və ayrı-seçkilik xarakterli passivliyi məişət zorakılığının davam etməsinə səbəb olan mühit yaradıb. Məhz buna görə də ərizəçinin və anasının məruz qaldığı zorakılıq gender əsaslı və qadınlara qarşı ayrıseçkiliyə səbəb olan hüquq pozuntusu hesab edilib.[vii] Məhkəmə həmçinin qeyd edib ki, dövlətin qadınları məişət zorakılığından qorumaması onların (qadınların) qanun vasitəsilə bərabər müdafiə hüququnu pozur və dövlətin bunu məqsədli şəkildə edib-etməməsindən asılı olmayaraq ayrı-seçkilik kontekstində dəyərləndirilir.[viii]
- Gender bərabərliyi
Məhkəmə qərarlarında qeyd olunur ki, gender bərabərliyinin pozulması Konvensiyanın tələblərinə ziddir və cinsə görə fərqli rəftar yalnız əsaslı səbəblər göstərilərsə insan haqları pozuntusu kimi nəzərə alınmaya bilər. Məsələn, “Konstantin Markinin Rusiyaya qarşı” işi üzrə Məhkəmə qeyd etmişdir ki, “…hazırda gender bərabərliyinin təşviqi Avropa Şurasına üzv olan dövlətlərdə əsas məqsədlərdən birini təşkil edir və cinsə görə fərqli rəftarın Konvensiyaya uyğun hesab edilə bilməsi üçün olduqca əsaslı səbəblər göstərilməlidir. Konkret olaraq, ölkədəki ənənələrə, ümumi baxışlara və ya üstünlük təşkil edən sosial yanaşmalara istinadlar bu baxımdan kifayət etmir.”
Həmçinin, Məhkəmə bu iş üzrə qərarında belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, “… cinsiyyətə əsaslanan stereotiplər, patriarxal ənənələr, tarixi və coğrafi qəliblər sözügedən fərqli rəftarın əsaslandırılması üçün yetərli və ağlabatan yanaşma deyildir.” [ix]
- Məişət zorakılığının səbəb olduğu 8-ci maddə (şəxsi və ailə həyatı hüququ) üzrə pozuntu halları
Avropa Məhkəməsi iştirakçı dövlətlərin qadınlara qarşı zorakılıqla mübarizə vasitələrinin müəyyən edilməsində bir sıra hallarda mülahizə sərbəstliyinə malik olduğunu etiraf etsə də, diqqəti səlahiyyətli orqanların qadınlara qarşı zorakılıqla mübarizədə və xüsusilə, məişət zorakılığı hallarında çevik hərəkət etmələrinin zəruriliyinə yönəldir. Qadınlara qarşı zorakılıq hallarında lazımi araşdırma və tədbir görmə öhdəliyi kontekstində səlahiyyətli orqanların operativ reaksiyası iştirakçı dövlətin öz pozitiv öhdəliyini yerinə yetirməsi üçün əsas meyar kimi qiymətləndirilir.
Məhkəmə zorakılıqdan zərərçəkənlərin xüsusilə həssas vəziyyətdə olduğunu bildirir və onların müdafiəsində dövlətin fəal müdaxiləsinin zəruriliyini qeyd edir.[x]
8-ci maddənin tələblərinə əsasən, fərdin şəxsi həyat və ailə həyatının müdafiəsi ilə bağlı tədbirlərin vaxtında və effektiv şəkildə həyata keçirilməsi və fərdin fiziki və psixoloji toxunulmazlığının qorunması dövlətin pozitiv öhdəliyini təşkil edir. Buraya eyni zamanda, şəxsi yazışmalar və ailə sirrinin üçüncü şəxslərdən qorunması və kiberhücumların (məsələn: kiberbulinq) bütün formalarından müdafiə də daxildir.
Məsələn, “Hajduova Slovakiyaya qarşı” işində ərizəçi əri tərəfindən psixoloji və fiziki hücumlara məruz qalmış qadın idi və iddia edirdi ki, hakimiyyət onu ərinin zorakılığından qoruya bilməyib. Ərizəçi bildirmişdir ki, ərinin psixiatrik xəstəliyinə görə müalicə alması üçün ekspert rəyi ilə yerli məhkəməyə müraciətinə baxmayaraq, ərinin psixiatriya müəssisəsinə yerləşdirilməsinə qərar verilmədiyi üçün əri tərəfindən zorakılığa məruz qalmaqda davam edib. Avropa Məhkəməsi bu iş üzrə qərarında qeyd etdi ki, ərinin psixiatriya müəssisəsinə yerləşdirilməsindən imtinaya dair daxili məhkəmənin qərarı dövlətin Konvensiyanın 8-ci maddəsi üzrəozitiv öhdəliklərinə ziddir.[xi]
Məişət zorakılığı ilə bağlı digər – “Bevacqua və S.v. Bolqarıstana qarşı” işində ərizəçi qadın tərəfindən ərinin ona qarşı təhqiramiz ifadələr işlətməsi, döyməsi, psixoloji, fiziki və iqtisadi zorakılığa məruz qoyması ilə bağlı iddialar idi. Məhkəmə bu işdə qərara almışdır ki, ərizəçinin əri ilə bağlı şikayətlərinə lazımi qaydada baxılmadığından, Bolqarıstan hakimiyyəti Konvensiyanın 8-ci maddəsi ilə müəyyən edilən pozitiv öhdəliklərini pozub. Bolqarıstan hökümətinin bu işdə ərizəçinin əri tərəfindən zorakılığa məruz qalmasını şəxsi məsələ hesab etməsi Avropa Məhkəməsi tərəfindən qəbul edilməyib belə bir arqumentin iştirakçı dövlətlərin 8-ci maddə üzrə öhdəlikləri ilə bir araya sığmadığını vurğulayıb. [xii]
Məişət zorakılığı törədən şəxslərin məsuliyyəti: Avropa Məhkəməsinin baxışı
Cəzalandırma öhdəliyi ilə bağlı qeyd etmək lazımdıri, Avropa Məhkəməsi çərçivəsində ərizəçilərin zorakılıq törədən şəxsə qarşı cinayət işi qaldırılmasına nail olmaq və şəxsin cəzalandırılmasını tələb etmə hüquqları mövcud deyil. Qadınlara qarşı zorakılıq hallarında Məhkəmə cinayətkarın məhkum edilməsindən daha çox, iştirakçı dövlət tərəfindən zərərçəkmiş şəxsə verilən müdafiənin ümumilikdə effektiv olub-olmamasına diqqət edir.
Məsələn, “Opuz Türkiyəyə qarşı” işində Məhkəmə Türkiyə hökumətinin məişət zorakılığı ilə bağlı əməllərin törədilməsinə görə cəzalandırma və zərərçəkənlərin qorunması üzrə adekvat hüquqi yanaşma nümayiş etdirmədiyi qənaətinə gəlmişdir. Qərarda vurğulanır ki, dövlət orqanları hətta mövcud müdafiə tədbirlərindən belə istifadə etməyib və münaqişəni “ailədaxili məsələ” hesab edib. Bundan başqa hökümət şikayətlərin hansı səbəblərdən geri götürülməsini araşdırmadan icraata xitam verilməsinə qərar verib. Avropa Məhkəməsi bu işdə hesab etdi ki, şikayətçilər tərəfindən ərizələrin geri götürülüb-götürülməməsindən asılı olmayaraq, cinayət işlərinin qaldırılmasına imkan verən hüquqi mexanizm mövcud olmalıdır. [xiii]
Məhkəmə qeyd edir ki, effektiv araşdırma cavabdeh şəxslərin müəyyənləşdirilməsinə və cəzalandırılmasına səbəb ola biləcək dərəcədə olmalıdır. Effektivliyə dair Məhkəmənin presedent hüququ minimum standartlar kimi istintaqın müstəqil, qərəzsiz olması və səlahiyyətli orqanların nümunəvi çalışqanlıq və operativliklə hərəkət etmələri tələblərini əhatə edir.[xiv]
Azərbaycanda məişət zorakılığı və mövcud problemlər
- Qanunvericilik
Azərbaycan 1995-ci ildə BMT-nin “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qalıdırlmasına dair Konvensiya”sı ratifikasiya etdikdən 11 ildən sonra, 2006-cı ildə “Gender bərabərliyinin təminatları haqqında”, 2010-cu ildə isə “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında” Qanunları qəbul edib.
Məişət zorakılığı haqqında qanun yaxın qohumluq münasibətlərindən, birgə və ya əvvəllər birgə yaşayışdan sui-istifadə etməklə törədilən zorakılığa və onun doğurduğu mənfi hüquqi, tibbi və sosial nəticələrin qarşısının alınması istiqamətində həyata keçirilən bir sıra tədbirləri müəyyən edir.
Məişət zorakılığı haqqında qanuna və Mülki Prosessual Məcəlləyə görə məişət zorakılığı törətmiş şəxs verilmiş xəbərdarlığa və qısamüddətli mühafizə orderinin tələblərinə əməl etmədikdə zərərçəkmiş şəxsin uzunmüddətli mühafizə orderi alması üçün məhkəməyə müraciət etmək hüququ yaranır. Qanunvercilikdə zorakılıqdan zərər çəkmiş şəxsin müdafiə üçün birbaşa məhkəməyə müraciət etmək imkanını məhdudlaşdıran belə bir şərtin olması, fərdin Konvensiyanın 13-cü maddəsi ilə qorunan səmərəli hüquqi müdafiə vasitələri hüququnu poza bilər.
Bundan başqa İnzibati Xətalar Məcəlləsində (İXM) məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında qanunvericiliyin pozulmasına görə məhdud şəkildə məsuliyyət müəyyən edilir. Belə ki, burada yalnız iqtisadi və psixoloji zorakılığa, həmçinin akkreditasiyadan keçmədən zərərçəkmiş şəxslərə yardım mərkəzi xidmətləri göstərməyə görə inzibati xəta üzrə cərimələr müəyyən olunub.[xv] Lakin mühafizə orderləri üzrə tələblərin pozulması, həmçinin digər təzyiqlər, qısnamalar və başqa zərər vurma halları kimi hərəkətlərin İXM-də təsbiti də uğurlu addım olardı.
- Barışıq təcrübəsi
Məişət zorakılığından zərərçəkmiş və zorakılıq törətmiş şəxs arasında barışıq təcrübəsi Azərbaycanda həm inzibati xəta, həm də cinayət işlərinin araşdırılması prosesində çox geniş istifadə olunur. Beynəlxaq təcrübədə vurğulanır ki, məişət zorakılığı çərçivəsində barışdırma təcrübəsi əksər hallarda mənfi nəticələr yaradır və zərərçəkmişin həyatı və sağlamlığı üçün ciddi təhlükələr doğurur. Bu baxımdan mümkün neqativ nəticələri gözardı edərək tərəflərin barışdırılması təcrübəsi qəbuledilməzdir.
BMT-nin Qadınlara qarşı zorakılıq üzrə Xüsusi Məruzəçisi Rəşidə Manju Azərbaycan üzrə missiyasına dair 2014-cü il üzrə Yekun Hesabatında bu məsələ ilə bağlı narahatlığını ifadə edərək qeyd edib ki: “barışıq” təcrübəsinin tətbiqi zərərçəkmişlərin mənafelərinə xidmət etmir və əksər hallarda onların fərdi insan haqları “qurban edilir”. [xvi]
- Hüquq mühafizə orqanları
Yerli təcrübədəki problemlərdən biri də hüquq mühafizə orqanlarının məişət zorakılığı ilə bağlı işlərdə təcrübələrinin aşağı olması və ya ümumiyyətlə olmaması məişət zorakılığı ilə mübarizədəki vəziyyətə mənfi təsir edir. Hüquq mühafizə orqanlarının məişət zorakılığı ilə bağlı işlərə daha çox ailənin konfidensial məsələsi kimi yanaşması geniş yayılmış təcrübədir və nəticədə bir çox hallarda məişət zorakılığı ilə bağlı işlər rəsmi qeydiyyata belə alınmır. Bu hal həmçinin məişət zorakılığından zərərçəkən qadınların hüquq mühafizə sisteminə etibarını sarsıtmaqla, zorakılıq hallarının böyük ölçüdə gizli qalmasına gətirib çıxarır.
Məişət zorakılığı haqqında qanunun 16-cı maddəsində qabaqlayıcı tədbir kimi maarifləndirmə işlərinin aparılması qeyd olunsa da dövlət orqanlarının peşəkarlığının artırılması məsələsi açıq qeyd olunmur. Bununla belə İstanbul Konvensiyası 15-ci maddəsində məişət zorakılığı sahəsində peşəkar kadrların formalaşdırılması və onların bilik və bacarıqlarının artırılması ilə bağlı dövlətin üzərinə öhdəlik qoyur.
Qeyd edilməlidir ki, bugünə qədər Avropa Məhkəməsinin Azərbaycana qarşı qəbul edilmiş qərarları arasında məişət zorakılığı ilə bağlı işə rast gəlinmir.
Nəticə
Avropa Məhkəməsi qadın hüquqları nöqteyi-nəzərindən hazırlanmasa və gender baxımından neytral konvensiya olsa da, müxtəlif qərarlarında qadınlara qarşı zorakılığı, xüsusən də məişət zorakılığını Konvensiyada nəzərdə tutulan bir çox hüquqların pozulması kimi qəbul edir. Bununla bağlı olaraq, Opuz qərarında Məhkəmənin qadınlara qarşı zorakılıq və ayrı-seçkilik arasında müəyyən etdiyi əlaqə çox vacibdir. Məişət zorakılığından zərərçəkənlərin xüsusilə həssas vəziyyətini nəzərə alaraq, Məhkəmənin presedent hüququnda iştirakçı dövlətlərin zorakılıq hallarında daha çox sayıqlıq və diqqətli olmaq öhdəliyinin vurğulanması uğurlu məqamdır.[xvii]
Qadınlara qarşı məişət zorakılığı ilə mübarizə və onun aradan qaldırılması üçün zorakılığın səbəbləri və nəticələri yaxşı təhlil edilməlidir. Buna görə də qadınlara qarşı zorakılıqla yalnız mövcud qanunların yaxşı tətbiqi, xüsusən də cinayət qanunvericiliyi çərçivəsində mübarizə bu problemin köklü həlli üçün kifayət etməyəcəkdir. Konstantin Markininin işində də Məhkəmənin vurğuladığı üzrə qadınlara qarşı zorakılıqla mübarizə metodu zorakılığın sosial, iqtisadi, mədəni və siyasi aspektləri nəzərə alınmaqla müəyyən edilməlidir. Qadınlara qarşı zorakılığın və zorakılıqdan zərərçəkmiş qadınların təkrar zərərçəkməsinin qarşısının alınması üçün genderə həssas hüquq-mühafizə sisteminin yaradılması və müvafiq dövlət orqanları əməkdaşlarının davamlı təlimlərə cəlb edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Ədəbiyyat siyahısı:
[i] Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiya https://justice.gov.az/categories/96
[ii] İstanbul Konvensiyası, https://rm.coe.int/168008482e
[iii] TM and CM v the Republic of Moldova, App no 26608/11 (ECtHR, 28 January 2014) [47] https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22tabview%22:[%22document%22],%22itemid%22:[%22001-145045%22]}
[iv] Buturugă v Romania, App no 56867/15 (ECtHR, 11 February 2020) [74] https://www.datawo.org/buturuga-v-romania-echr-056-2020/
[v] Opuz v. Turkey, (App. No. 33401/02), Judgment of the ECtHR of 9 June 2009, [132] https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22fulltext%22:[%22opuz%22],%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-92945%22]}
[vi] Schalk and Kopf v. Austria, (App. No. 30141/04), Judgment of the ECHR of 24 June 2010, [94] https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22tabview%22:[%22document%22],%22itemid%22:[%22001-99605%22]}
[vii] Opuz ,199-200
[viii] Yuxarıda, 191
[ix] KONSTANTIN MARKIN v RUSSIA no. 30078/06, Judgment of the ECtHR of 22 March 2012 https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22tabview%22:[%22document%22],%22itemid%22:[%22001-109868%22]}
[x] Yuxarıda, 64-65
[xi] Hajduova v. Slovakia, (App. No. 2660/03), Judgment of the ECtHR of 30 November 2010, [43-52] https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22tabview%22:[%22document%22],%22itemid%22:[%22001-101945%22]}
[xii] Bevacqua and S. v. Bulgaria, (App.No. 71127/01), Judgment of the ECtHR of 12 June 2008, [7, 54, 65, 79, 82 ,84] https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22tabview%22:[%22document%22],%22itemid%22:[%22001-86875%22]}
[xiii] Opuz ,191
[xiv] Maslova and Nalbandov v Russia: ECHR 24 Jan 2008. 839/02, 2008, [91] https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22tabview%22:[%22document%22],%22itemid%22:[%22001-84670%22]}
[xv] İnzibati Xətalar məcəlləsi, maddə 157-158 http://e-qanun.az/framework/46960
[xvi] Rashida Manjoo, BMT-nin Qadınlara qarşı zorakılıq üzrə Xüsusi Məruzəçisinin Azərbaycana missiyasının yekununa dair Hesabatı. 2014.
[xvii] Hajduova , 50