YENİ © tərcümə – aihmaz.org
BEŞİNCİ BÖLMƏ
DADAŞOV VƏ HACIBƏYLİ AZƏRBAYCANA QARŞI
(Ərizə nömrələri: 47915/09 və 38080/12)
QƏRAR
STRASBURQ
9 İyun 2022
Bu qərar qətidir, ancaq qərara redaktə xarakterli dəyişikliklər edilə bilər
Dadaşov və Hacıbəyli Azərbaycana qarşı işində,
Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin (Beşinci Bölmə) Palatası aşağıdakı heyətdən ibarət tərkibdə toplaşaraq:
Stéphanie Mourou-Vikström, Sədr,
Lətif Hüseynov,
Kateřina Šimáčková, hakimlər,
və Martina Keller, İclas Katibi,
İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Konvensiyanın (“Konvensiya”) 34-cü maddəsinə uyğun olaraq, müxtəlif vəkillər tərəfindən təmsil olunan Azərbaycan Respublikasının iki vətəndaşının (“ərizəçilər”) əlavə edilmiş cədvəldə göstərilmiş tarixlərdə Azərbaycan Respublikasına qarşı Məhkəməyə təqdim olunmuş ərizələri (№47915/09 və 38080/12);
Hər iki ərizəçinin Konvensiyanın 5-ci və 6-cı maddəsi üzrə, 38080/12 nömrəli ərizəyə münasibətdə Konvensiyanın 3-cü maddəsi üzrə şikayətlərin Azərbaycan Hökumətinin (“Hökumət”) səlahiyyətli nümayəndəsi cənab Ç.Əsgərova məlumatın göndərilməsini və ərizələrin qalan hissəsinin qəbuledilməz elan edilməsi haqqında qərarı;
Bölmə sədrinin 38080/12 nömrəli ərizəçini Məhkəmə qarşısında təmsil etmək üçün cənab R.Mustafazadəyə icazə verilməsi haqqında qərarını (Məhkəmə Reqlamentinin 36-cı Qaydasının 4(a) bəndi);
Tərəflərin təqdimatlarını;
nəzərə alaraq,
19 may 2022-ci il tarixdə müzakirə aparıb, həmin tarixdə aşağıdakı qərarı qəbul edir:
MƏHKƏMƏ İŞİNİN HALLARI
1. Hazırkı ərizələr, ərizəçilərin polis məmurlarının qanuni əmrinə tabe olmamaları əsası ilə inzibati icraat üzrə saxlanılmaları, həbs edilmələri və məhkum olunmaları ilə bağlıdır. Ərizəçilər, Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 1-ci və 6-cı maddəsinin 1-ci və 3-cü bəndləri ilə təminat altına alınan hüquqlarının yerli qurumlar tərəfindən pozulduğunu iddia ediblər. 38080/12 saylı ərizədə həmçinin, ərizəçi Konvensiyanın 3-cü maddəsinə istinad edilməklə, polis nəzarətində saxlanılma şəraitindən də şikayət edib.
I. ƏRIZƏ №47915/09
2. Ərizəçi 6 fevral 2009-cu il tarixdə telefon zəngi ilə Göyçay rayon polis bölməsinə çağırılıb və bəlməyə gəldiyində saxlanılıb. Onun barəsində inzibati həbs protokolu və inzibati xəta haqqında protokol tərtib olunub, saat 23:00-da həbs edilib. 6 fevral 2009-cu il tarixdə polis əməkdaşlarının əmrinə qəsdən tabe olmadığı əsası ilə İnzibati Xətalar Məcəlləsinin (“İXM”) 310-cu (polis əməkdaşının qanuni əmrinə tabe olmama) maddəsi ilə inzibati xəta törətməkdə ittiham olunub. Ərizəçi, gecəni polis nəzarətində saxlanılıb.
3. Ərizəçi 7 fevral 2009-cu il tarixdə Göyçay Rayon Məhkəməsinə aparılıb və məhkəmə onu İXM-nin 310-cu maddəsi ilə təqsirli bilərək, barəsində üç sutkalıq inzibati həbs qərarı çıxarıb. Məhkəmə iclasının protokoluna görə, polis əməkdaşları məhkəmə qarşısındakı çıxışlarında bildiriblər ki, işıqforun qırmızı işığından keçməsinin təhlükə yaratdığını sürücüyə bildirmək üçün bir avtomobili saxlayıblar; həmin avtomobildə sərnişin olan ərizəçi, yol polisi xidməti ilə əlaqəsi olmayan polis əməkdaşlarının avtomobili saxlamaq səlahiyyətlərinin olub-olmadığını sorğu-sual edib, onların ünvanına söyüş söyüb, sürücüdən hadisə yerini tərk etməsini istəyib və bu xüsusda polis əməkdaşlarının əmrinə tabe olmayıb. Ərizəçi məhkəmə qarşısında hadisələrin bu cür təqdimatına etiraz edib.
4. Ərizəçi inzibati xəta haqqında protokolun surətinin və ya işində olan hər hansı digər sənədlərin ona təqdim edilmədiyini iddia edərək, inzibati qaydada məhkum edilməsindən apellyasiya şikayəti verib. O, həmçinin vəkillə təmin olunmadığını, birinci instansiya məhkəməsinin hadisənin şahidi olan avtomobilin sürücüsünün çağırılması ilə bağlı prosessual vəsatətini rədd etdiyini və birinci instansiya məhkəməsinin qərarının yetərində əsaslandırılmadığını bildirib.
5. Şəki Apellyasiya Məhkəməsinin 3 mart 2009-cu il tarixli yekun qərarı ilə ərizəçinin bu şikayəti təmin edilməyib. Apellyasiya məhkəməsi işdə adı keçən avtomobil sürücüsünü yox, ərizəçi adından 2 şahidin ifadəsini dinləyib.
II. ƏRİZƏ №38080/12
6. Ərizəçi 31 yanvar 2012-ci il tarixdə polis əməkdaşları tərəfindən saxlanılıb və onun barəsində polis əməkdaşlarının əmrlərinə qəsdən tabe olmaması əsası ilə 31 yanvar 2012-ci il tarixdə saat 21.50-də saxlanıldığı göstərilən inzibati saxlama protokolu tərtib edilib. O, Səbail rayon polis idarəsinə aparılıb və gecə boyunca polis nəzarətində saxlanılıb.
7. Ərizəçi barəsində 1 fevral 2012-ci il tarixdə inzibati xəta haqqında protokol tərtib edilib. Protokolda qeyd olunub ki, ərizəçi İran səfirliyinin binasının qarşısındakı açıq havadakı işıqların üzərinə çıxıb, bu zaman polis əməkdaşlarının qanuni xəbərdarlığına məhəl qoymayıb, bununla bağlı polis əməkdaşları ilə mübahisə edib və İXM-nin 310-cu maddəsi üzrə inzibati xəta törədib.
8. Ərizəçi həmin gün Səbail Rayon Məhkəməsinə aparılıb və məhkəmə onu İXM-nin 310-cu maddəsi üzrə təqsirli bilərək, barəsində üç sutkalıq inzibati həbs qərarı verib. Məhkəmə qərar verərkən, yalnız polis əməkdaşlarının tərtib etdiyi inzibati xəta haqqında protokola əsaslanıb.
9. Ərizəçi saxlanılmasının və həbsinin qanunsuz olduğunu, müdafiəsini hazırlamaq üçün ona lazımi vaxt verilmədiyini, şəraitin yaradılmadığını, birinci instansiya məhkəməsində keçirilən iclasın de-fakto ictimaiyyətə qapalı keçirildiyini və məhkəməsinin qərarının adekvat əsaslandırılmadığını əsas gətirərək inzibati məhkum edilməsi haqda qərardan şikayət edib. O, həmçinin iddia edib ki, birinci instansiya məhkəməsi iddia edilən hadisənin yeri ilə bağlı video görüntüləri və ya şahidlərin ifadələrini əldə edib, tədqiq etməyib və xüsusilə sözügedən açıq havadakı simli işıqların yoxlanılmasını təşkil etməyib, çünki, polisin iddia etdiyi kimi, həmin işıqlara zərər vermək üçün divara dırmaşmağa heç bir yol yox idi. Ərizəşi, sonda iddia edib ki, o, 31 yanvar 2012-ci il tarixdə axşam saat 22:00 radələrindən 01 fevral 2012-ci il səhər saat 11:00-a qədər Səbail rayon polis idarəsinin dəhlizində, yemək, içməli su və yataq dəstləri ilə təmin olunmadan saxlanılıb.
10. Bakı Apellyasiya Məhkəməsi 17 fevral 2012-ci il tarixli yekun qərarı ilə ərizəçinin şikayətini təmin etməyib. Apellyasiya məhkəməsi qərarında ərizəçinin xüsusi şikayətlərinə münasibət bildirməyib.
MƏHKƏMƏNİN DƏYƏRLƏNDİRMƏSİ
I. ƏRİZƏLƏRİN BİRLƏŞDİRİLMƏSİ
11. Ərizələrin oxşar mövzusunu nəzərə alan Məhkəmə, onları bir qərarda birlikdə incələməyi uyğun hesab edir.
II. KONVENSİYANIN 5.1-CI MADDƏSININ POZUNTUSU İDDİASI
12. Ərizəçilər inzibati qaydada saxlanılmalarının və həbs edilmələrinin qanunsuz olduğunu iddia ediblər. Xüsusilə, 47915/09 saylı ərizədə ərizəçi iddia edib ki, rəsmilər onun İPM-nİn 398-ci maddəsinə uyğun olaraq, onun inzibati qaydada salanılması və həbs edilməsinə haqq qazandıran hər hansı müstəsna halların mövcudluğunu sübut edə bilməyib, 38080/12 saylı ərizədə isə ərizəçi saxlanılmasından sonra həbsdə tutulmasının müddəti daxili qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qanuni məhdudiyyətləri keçib, bu, əsaslandırılmayıb və beləliklə, onun azadlıq hüququ pozulub.
13. Məhkəmə öz presedent hüququnda təsbit olunmuş və Nəsirov və başqaları Azərbaycana qarşı işində də qeyd olunan ümumi prinsiplərə istinad edir (№ 58717/10, §§46 47, 20 fevral 2020-ci il).
14. Məhkəmə qeyd edir ki, hazırkı işlərdə Konvensiyanın 5-ci maddəsinə əsasən ərizəçilər tərəfindən qaldırılan hüquqi məsələlər Nəsirov və başqaları Azərbaycana qarşı işində (§§28-30) araşdırılanlara bənzəyir və eyni daxili qanunvericiliyə aiddir.
15. Xüsusilə, yuxarıda qeyd olunan işdə olduğu kimi, nə yerli hakimiyyət orqanları, nə də Hökumət Məhkəməyə ərizəçilərin inzibati həbsinə haqq qazandıran hər hansı konkret səbəb təqdim etməyiblər və obyektiv şəkildə göstərməyiblər ki, belə bir tədbir olmadan müvafiq qanunvericilikdə müəyyən edilmiş məqsədlərə nail olmaq, məsələn, onların işlərinin məqsədəuyğun və düzgün araşdırılmasını təmin etmək “mümkünsüz idi”, baxmayaraq ki, bunlar azadlıqdan məhrum etmənin qanuniliyi ilə bağlı vacib elementlərdir (eyni işdə, §50).
16. Məhkəmə Nəsirov və başqalarının işində (eyni işdə, §51-52) ərizəçilərin azadlıqdan məhrum edilməsinin müddətindən asılı olmayaraq, həbsin əsassız, özbaşına və qeyri-zəruri olduğu qənaətinə gəlib və o, bu işdə gəldiyi nəticədən kənara çıxmağa heç bir əsas görmür.
17. Qeyd edilənlərdən Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 1-ci bəndinin pozulduğu nəticəsi çıxır.
III. KONVENSİYANIN 6-CI MADDƏSININ 1 VƏ 3-CÜ BƏNDLƏRININ POZUNTUSU İDDİASI
18. Ərizəçilər iddia edilən inzibati xətalarla bağlı icraatların heç birində ədalətli mühakimə edilmədiklərini, xüsusən də müdafiələrini hazırlamaq üçün onlara kifayət qədər vaxtın və imkanın verilmədiyini, daxili məhkəmələrin qərarlarının kifayət qədər əsaslandırılmadığını iddia ediblər. Əlavə olaraq, 47915/09 saylı ərizəçi ona effektiv hüquqi yardım və şahidlərin dindirilməsi yolu ilə özünü müdafiə etmək imkanının verilməməsindən, 38080/12 saylı ərizəçi isə birinci instansiya məhkəməsinin açıq keçirilməməsindən şikayət edib.
19. Məhkəmə ilkin olaraq qeyd edir ki, ərizəçinin Konvensiyanın 6-cı maddəsinə uyğun olaraq hazırkı işdə qaldırdığı hüquqi məsələlərlə Azərbaycana qarşı Məhkəmənin əvvəlki qərarlarında ərizəçilərin İnzibati Xətalar Məcəlləsinə uyğun olaraq inzibati məsuliyyətə cəlb edilməsi ilə bağlı qaldırılan hüquqi məsələlər arasında əhəmiyyətli dərəcədə oxşarlıq var (bax: Qafqaz Məmmədov Azərbaycana qarşı, №60259/11, §§74-96, 15 oktyabr 2015-ci il; Hüseynli və başqaları Azərbaycana qarşı, №67360/11 və digər 2 ərizəçi, §§110-35, 11 fevral 2016-cı il; Savalanlı Azərbaycana qarşı [Komitə], №30608/14, §§20-24, 14 yanvar 2021-ci il; və İbrahimov Azərbaycana qarşı [Komitə], №39466/16, §§18-20, 14 yanvar 2021-ci il).
20. Xüsusilə, sonuncu işlərdə olduğu kimi, hazırkı işlərdə də ərizəçilər xarici aləmlə heç bir əlaqəsi olmadan polis nəzarətində saxlanılıblar və qısa müddət sonra (polisdə gecələdikdən sonra) məhkəməyə aparılaraq, məhkum ediliblər. Yerli məhkəmələr əsasən, inzibati protokollara və həmin protokolları tərtib edən polis əməkdaşlarının verdikləri ifadələrə əsaslanıblar, qərarlarını əlavə dəlillərlə əsaslandırmayıblar.
21. Məhkəmə bunlarla əlaqədar qeyd edir ki, müvafiq dinləmələr zamanı 47915/09 saylı ərizə üzrə şahidlər elə ərizəçini həbs etmiş eyni polis əməkdaşları olub, 38080/12 saylı ərizədə ərizəçinin işi üzrə isə heç bir şahid dindirilməyib. Daxili məhkəmələr 47915/09 saylı ərizədə ərizəçinin iddia edilən hadisə zamanı onunla birlikdə olmuş avtomobilin sürücüsünün dindirilməsi ilə bağlı, 38080/12 saylı ərizədə isə ərizəçinin hadisə şahidlərinin və ya hadisənin baş verdiyi iddia edilən yerin video görüntülərinin araşdırılması ilə bağlı vəsatətlərini təmin etməyib (yuxarıda 3-5 və 8-10-cu bəndlərə baxın). Buradan belə nəticə çıxır ki, daxili məhkəmələr hər hansı digər izahatları nəzərə almadan, ərizəçinin irəli sürdüyü ciddi iddialara münasibət bildirmədən və ya mübahisəli faktları başqa yolla aydınlaşdırmağa cəhd etmədən sadəcə, polisin müvafiq protokolunda təqdim olunan faktları və ittihamlarla bağlı onların versiyalarını və polis əməkdaşlarının dinləmə zamanı verdiyi şahid ifadələrini diqqətə alıblar.
22. Buna görə də Məhkəmə hesab edir ki, bütövlükdə götürüldükdə ərizəçiyə qarşı inzibati icraat Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci və 3-cü bəndləri çərçivəsində ədalətli məhkəmə araşdırmasının təminatlarına uyğun gəlmir (bax: yuxarıda qeyd edilən Qafqaz Məmmədov işi, §96 və Hüseynli və başqaları işi §135).
23. Bundan başqa, Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci və 3-cü bəndlərinin pozuntusu ilə bağlı yuxarıda qeyd olunan qənaətini diqqətə alan Məhkəmə, 47915/09 nömrəli ərizədə ərizəçinin məhkəməyə qədər araşdırma mərhələsində və/və ya məhkəmə baxışı zamanı hüquqi yardımdan imtina edilməsinin vəkilllik haqqından birmənalı şəkildə imtina olunub-olunmaması barədə qərar çıxarmağı gərəkli hesab etmir. Həmçinin, 38080/12 saylı ərizə üzrə ərizəçinin ictimai dinləmələrin olmaması ilə bağlı iddialarını incələməyə də lüzum görmür (bax: Mirzəyev və başqaları Azərbaycana qarşı [Komitə], №12854/13 və digər 2 iş, §30, 20 iyul 2017-ci il və Ağayev Azərbaycana qarşı [Komitə], №66917/11, §25, 14 may 2020-ci il).
IV. KONVENSİYANIN 3-CÜ MADDƏSININ POZUNTUSU İDDİASI
24. 38080/12 saylı ərizəçi 31 yanvar 2012-ci il saat 22:00-dan 1 fevral 2012-ci il saat 11:00-dək Səbail rayon polis idarəsinin dəhlizində yemək, içməli su və yataqla təmin olunmadan saxlanıldığını iddia edib.
25. Məhkəmə ərizəçinin şikayətləndiyi rəftarın Konvensiyanın 3-cü maddəsinin əhatə dairəsinə daxil olması üçün minimum şiddət səviyyəsinə çatıb-çatmadığının qiymətləndirilməsi ilə bağlı özünün müəyyən edilmiş presedent hüquq prinsiplərinə istinad edir (bax: Bouyid Belçikaya qarşı [GC], №23380/09, §§81-90, AİHM 2015 və Korban Ukraynaya qarşı, №26744/16, §104, 4 iyul 2019-cu il).
26. Hökumət bildirib ki, ərizəçi hazırkı işdə şikayətini dəstəkləyən hər hansı sübut təqdim etməyib. Ərizəçi şikayətini təkrar edib və yemək, içməli su və yataq dəsti ilə təminatla bağlı Hökumətlə razılaşmayıb.
27. Bununla belə, Məhkəmə, ərizəçinin istər ölkədaxili proseslər zamanı, istərsə də Məhkəmə qarşısında saxlanma şəraiti ilə bağlı izahatını təsdiq edən hər hansı sübut və ya təfərrüat təqdim etməyib (müqayisə üçün: Mehdiyev Azərbaycana qarşı, №59075/09, §80, 18 iyun 2015-ci il və Yaqublu Azərbaycana qarşı [Komitə], №69686/12, §§32 43, 15 iyul 2021-ci il). Məhkəmə öz presedent hüququnda həbs şəraiti ilə bağlı işlərdə, ərizəçilərdən şikayət edilən faktlarla bağlı ətraflı və tutarlı açıqlamalar təqdim etmələrinin və mümkün olduğu qədər öz şikayətlərini dəstəkləyən bəzi sübutlar təqdim etmələrinin gözlənildiyini təsbit edib (bax: Visloquzov Ukraynaya qarşı, №32362/02, §45, 20 may 2010-cu il və Korban, yuxarıda göstərilən, §106).
28. Bu səbəblərə görə, əlində olan bütün materialları nəzərə alan Məhkəmə, açıq-aşkar əsassız olduğu üçün bu şikayətin qəbuledilməz olmasına və Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3(a) və 4-cü bəndlərinə uyğun olaraq rədd edilməsi gərəkdiyinə qərar verir.
KONVENSİYANIN 41-Cİ MADDƏSİNİN TƏTBİQİ
29. Mənəvi ziyana görə 47915/09 saylı ərizəçi 20.000 avro, 38080/12 saylı ərizəçi 14.000 avro; Məhkəmə qarşısında çəkilmiş xərc və məsrəflərə görə 47915/09 saylı ərizəçi 1000 avro, 38080/12 saylı ərizəçi isə 1460 avro ədalətli əvəz tələb edib. 38080/12 saylı ərizəçi tələblərini dəstəkləmək üçün nümayəndəsi ilə olan müqaviləsini təqdim edib və xərc və məsrəflərlə bağlı təzminatın birbaşa nümayəndəsinin bank hesabına ödənilməsini xahiş edib.
30. Hökumət bildirdi ki, ərizəçilərin iddialarının əsassız və həddindən artıq olduğunu bildirib.
31. Məhkəmə mənəvi ziyana görə hər bir ərizəçiyə həmin məbləğdən tutula biləcək hər hansı vergi məbləği də daxil olmaqla 4.000 avro təzminat təyin edir.
32. Əlində olan sənədləri diqqətə alan Məhkəmə, 38080/12 saylı ərizəçiyə birbaşa onun nümayəndəsi cənab R.Mustafazadənin bank hesabına köçürlüməsi üçün bütün xərcləri əhatə edən 500 avro məbləğinin təyin edilməsini, tələbini təsdiq edən hər hansı sənəd təqdim etmədiyinə görə 47915/09 saylı ərizəçiyə xərc və məsrəflər üçün təzminat təyin etməməyi məqsədəuyğun hesab edir.
BU ƏSASLARA GÖRƏ, MƏHKƏMƏ, YEKDİLLİKLƏ,
1. Qərar verir ki, ərizələr birləşdirilsin;
2. Bəyan edir ki, Konvensiyanın 5§1 və 6§§1 və 3-cü maddələri çərçivəsindəki şikayətlər qəbuledilən, 38080/12 saylı ərizənin yerdə qalan hissəsi qəbuledilməzdir;
3. Qərara alır ki, hər iki ərizəçiyə münasibətdə Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 1-ci bəndinin pozuntusu baş verib;
4. Qərara alır ki, hər iki ərizəçiyə münasibətdə Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1 və 3-cü bəndlərinin pozuntusu baş verib;
5. Qərara alır ki
(a) cavabdeh Dövlət qərarın qüvvəyə mindiyi tarixdən üç ay müddətində aşağıdakı məbləğdə təzminatı ödəmə tarixində keçərli olan məzənnəyə uyğun olaraq, cavabdeh dövlətin valyutasına mübadilə edirək ərizəçilərə ödəməlidir;
(i) tutula biləcək hər hansı vergi məbləği daxil olmaqla mənəvi zərərə görə hər bir ərizəçiyə 4,000 avro (dörd min avro);
(ii) 38080/12 saylı ərizəçi üçün tutula biləcək hər hansı vergi məbləği daxil olmaqla xərc və məsrəflərə görə birbaşa ərizəçinin nümayəndəsinin bank hesabına köçürlməsi üçün 500 avro (beş yüz avro);
(b) yuxarıda qeyd edilən üç ayın keçməsindən sonra ödəmənin həyata keçirilməsinə qədər gecikdirilən müddət üçün yuxarıda göstərilən məbləğə görə, Avropa Mərkəzi Bankının faiz dərəcəsinə uyğun olaraq faizlər ödənilməli və buna üç faiz də əlavə edilməlidir;
6. Ərizəçilərin ədalətli əvəz tələbinin qalan hissəsini rədd edir.
Qərar Məhkəmə Reqlamentinin 77-ci Qaydasının 2 və 3-cü bəndlərinə uyğun olaraq, ingilis dilində tərtib olunub və 9 iyun 2022-ci il tarixdə yazılı olaraq açıqlanıb.
Martina Keller Stéphanie Mourou-Vikström
İclas Katibi Sədr
CƏDVƏL
| No. | Ərizə nömrəsi
Daxil olduğu tarix |
Ərizəçinin adı
Doğum tarixi İqamət yeri |
Nümayəndənin adı |
| 1. | 47915/09
26/08/2009 |
Adil
Qadir oğlu DADAŞOV
1986 Göyçay |
Aqil
LAYIC |
| 2. | 38080/12
02/06/2012 |
Tural
Vaqif oglu HACIBƏYLİ
1987 Bakı |
Ruslan
MUSTAFAZADƏ |