YENİ © tərcümə, aihmaz.org
BİRİNCİ BÖLMƏ
CƏFƏROV VƏ DİGƏRLƏRİ AZƏRBAYCANA QARŞI
(Ərizə № 27309/14)
QƏRAR
STRASBURQ
25 İyul 2019
Bu qərar Konvensiyanın 44-cü maddəsinin 2-ci bəndində göstərilən hallar əsasında qəti qüvvəyə minir. Qərara redaktə xarakterli dəyişikliklər edilə bilər.
Cəfərov və başqaları Azərbaycana qarşı işində
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (Beşinci Şöbə) Palatasının iclası ibarətdir:
Angelika Nüberger, Prezident,
Yonko Qrozev,
Qanna Yudkivska,
Siofra Oleari,
Martins Mits,
Lətif Hüseynov,
Lado Çanturiya, hakimlər,
və Klaudia Vesterdiek, İclasın katibi,
2 iyul 2019-cu ildə xüsusi müşavirə keçirilərək,
Həmin tarixdə qəbul edilmiş müvafiq qərarı verir:
PROSEDUR
1. Məhkəmə işi 18 mart 2014-cü il tarixində üç Azərbaycan vətəndaşı, cənab Rəsul Ağahəsən oğlu Cəfərov, cənab Emin Rafiq oğlu Hüseynov və cənab Səbuhi Nazir oğlu Qafarov və 2010-cu ildə Bakıda qurulmuş İnsan Hüquqları Klubu (“ərizəçilər”) İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının (“Konvensiya”) 34-cü maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasını məhkəməyə verdikləri ərizələr (№ 27309/14) nəticəsində başladılmışdır.
2. Ərizəçilər Londonda yerləşən hüquqşunas xanım R.Remezaitə tərəfindən təmsil olunub. Azərbaycan Höküməti (“Hökümət”) onun nümayəndəsi olan Cənav Ç.əsgərov təmsil edib.
3. Ərizəçilər, hakimiyyətin onlar tərəfindən təsis edilmiş birliyi qeydiyyata almaqdan və ona hüquqi şəxs statusu verməkdən dəfələrlə imtina etməsi səbəbindən birləşmək azadlığı hüquqlarının pozulduğunu iddia etdilər.
4. 14 oktyabr 2015-ci il tarixində Konvensiyanın 11-ci maddəsinə əsasən şikayət barədə bildiriş Hökümətə verildi və Məhkəmə Qaydalarının 54-cü Qaydasının 3-cü Bəndinə əsasən ərizənin qalan hissəsi qəbuledilməz elan edildi.
FAKTLAR
I. İŞİN HALLARI
5. Fərdi müraciət edən ərizəçilər müvafiq olaraq 1984, 1979 və 1974-cü il təvəllüdlülər. Ərizə verilərkən birinci və ikinci ərizəçi Bakıda, üçüncü ərizəçi Mingəçevirdə yaşayırdı. İkinci və üçüncü ərizəçi o vaxtdan bəri xaricdə yaşamaq üçün Azərbaycanı tərk etdikləri görünür (aşağıda 50-ci abzaya baxın).
6. Ərizəçilər insan hüquqları müdafiəçiləridir. 10 Dekabr 2010 tarixində bir araya gələrək qeyri-hökumət, qeyri-kommersiya, qeyri-siyasi və qeyri-dini insan hüquqları təşkilatının – İnsan Hüquqları Klubunu (İHK) – əsasını qoydular. Üç təsisçi İHK-nin nizamnaməsini qəbul etdi, ilk ərizəçi cənab Cəfərovu təşkilatın sədri seçdi və İHK-nin ictimai birlik şəklində hüquqi şəxs kimi qeydiyyata alınması üçün Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etmək qərarına gəldi. Bu yerli qanunla nəzərdə tutulan iki növ QHT-nin bir formasıdır, digəri isə fond adlanır. Təsis qərarında deylirdi:
“Qərara alındı:
1. İnsan Hüquqları Klubu ictimai birliyi yaradılsın.
2. İnsan Hüquqları Klubu ictimai birliyinin nizamnaməsini təklif olunan dəyişiklik və əlavələrlə qəbul etmək.
3. Birliyin təsis edilməsinin məqsədi (hədəfi) nizamnamədə aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilsin:
‘2.1. Birliyin məqsədi Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasına kömək etməkdir.’
4. Birliyin yenidən qurulmasının şərtləri nizamnamədə aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilsin:
‘…’
5. Rəsul Ağahəsən oğlu Cəfərov birliyin sədri seçilsin və ev ünvanı birliyin hüquqi ünvanı kimi qəbul edilsin.
6. Birliyin təsisçilərinə dövlət qeydiyyatı üçün Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etmək üçün səlahiyyət vermək.”
7. Qəbul edilmiş nizamnaməyə əsasən, birliyin sədri birliyi təmsil etmək, onun adından müqavilələr bağlamaq, etibarnamələr vermək, ümumi yığıncaq və idarə heyətinin iclaslarını təşkil etmək və ümumi yığıncaq tərəfindən ona tapşırılmış digər funksiyaları həyata keçirmək səlahiyyətinə malikdir.
8. 26 iyul 2011-ci ildə ərizəçilər, yerli qanunvericliyin tələblərinə uyğun olaraq lazımi sənədlərlə birgə, İKM-nin hüquqi şəxs kimi dövlət qeydiyyatına alınması üçün Ədliyyə Nazirliyini müraciət etdi.
9. 12 sentyabr 2011-ci ildə Ədliyyə Nazirliyi dövlət qeydiyyatına almaq haqqında qərar qəbul etmədən qeydiyyat sənədlərini təsisçilərə qaytardı və qeyd etdi ki, 12 dekabr 2003-cü il tarixində qüvvədə olan Dövlət qeydiyyatı və Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı haqqında qanunun (“Dövlət qeydiyyatı haqqında”) 5.4.4-cü maddəsinə zidd olaraq təsisçilər şəxsiyyət vəsiqələrinin surətlərini təqdim etməyiblər . Məktub belə nəticəyə gəldi:
“Yuxarıdakılara və Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 11.3.1-ci maddəsinə əsasən, müvafiq sənədlər sizə qaytarılır.”
10. 23 sentyabr 2011-ci il tarixində ərizəçilər tələb olunan əlavə sənədləri əlavə etməklə, dövlət qeydiyyatına alınmaq tələblərini yenidən təqdim etdilər.
11. 4 Noyabr 2011-ci ildə Ədliyyə Nazirliyi Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 5.4.1-ci maddəsinə istinad edərək, İHK-nin 10 dekabr 2010-cu il tarixli təsis qərarının hər üç təsisçi tərəfindən imzalanmaması səbəbindən yenidən sənədlərini geri qaytardı. Məktub belə nəticəyə gəldi:
“Yuxarıda göstərilənlərə və Qanunun 11.3.1-ci maddəsinə əsasən sənədlər icra olunmadan geri qaytarılır.”
12. 15 Noyabr 2011-ci ildə ərizəçilər, hər üç təsisçinin imzaladığı qərarın surətini əlavə etməklə, dövlət qeydiyyatı tələbini üçüncü dəfə təkrar göndərdilər.
13. 28 dekabr 2011-ci il tarixində Ədliyyə Nazirliyi bildirdi ki, dövlət qeydiyyatı haqqında qanunun 5.4.1-ci maddəsinə zidd olaraq birliyin “qanuni nümayəndəsi”-nin (qanuni təmsilçi) səlahiyyətlərinin İHK-nin 10 dekabr 2010-cu il tarixli təsis qərarında göstərilmədiyidən qeyd sənədləri, artıq üçüncü dəfə, geri qaytarılır. Məktubun tam mətni bu belədir:
“İnsan Hüquqları Klubu” İctimai Birliyinin dövlət qeydiyyatı üçün müraciətinizə baxıldı.
Qeyd edirik ki, [Dövlət qeydiyyatı haqqında] Qanunun 5.4.1-ci maddəsinin əksinə olaraq, təşkilatın təsis edilməsi və nizamnaməsinin qəbul edilməsi barədə qərarda qanuni nümayəndənin səlahiyyətləri göstərilmir. Yuxarıda göstərilənlərə və Qanunun 11.3.1-ci maddəsinə əsasən sənədlər geri qaytarılır.”
14. 16 yanvar 2012-ci ildə ərizəçilər 1 saylı Bakı İnzibati İqtisad Məhkəməsinə müraciət edərək Ədliyyə Nazirliyinin İHK-nin qeydiyyata alınmasını qeyri-qanuni olaraq rədd etdiyini iddia edərək, şikayət etdilər. Xüsusilə, Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 5.4.1-ci maddəsinə əsasən qanuni nümayəndənin təyin edilməsinin könüllü olduğunu və heç bir nümayəndənin təsisçilər tərəfindən təyin edilmədiyi üçün Ədliyyə Nazirliyinin 28 dekabr 2011-ci il tarixli son qərarı qanunsuz və əsasızdır. Bundan əlavə, ərizəçilər Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 8-ci maddəsinə istinad edərək, bildirdilər ki, həmin qanuna əsasən sənədlərindəki bütün çatışmazlıqlar ilk dəfədən aşkar edilməli və ərizəçilərə bildirilməlidir (aşağıda 35-ci paraqrafa baxın). Ərizəçilər, məhkəmədən İHK-nın dövlət qeydiyyatına alınmamasının onların Konstitusiyanın 58-ci maddəsi (birləşmə hüququ) və Konvensiyanın 11-ci maddəsi ilə qorunun hüquqlarının pozulduğunu tanımasını və Ədliyyə Nazirliyinə İHK-nin qeydiyyata alınması göstərişi verilməsini tələb etdilər.
15. 14 Fevral 2012-ci il tarixində 1 saylı Bakı İnzibati İqtisad Məhkəməsi təsisçilərdən ikisinin (cənab Hüseynov və cənab Qafarov) Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etdikləri barədə dəlil təqdim edə bilmədikləri üçün şikayətin qəbuledilməz olduğunu elan etdi.
16. 2 Mart 2012-ci ildə ərizəçilər birinci instansiya məhkəməsinin qərarının səhv olduğunu iddia edərək bu qərardan şikayət etdilər.
17. 13 aprel 2012-ci il tarixində Bakı Apelyasiya Məhkəməsi ərizəçilərin apelyasiya şikayətinə icazə vermiş və işin mahiyyəti üzrə araşdırılması ilə bağlı göstəriş vermişdir.
18. 25 sentyabr 2012-ci il tarixli qərarı ilə 1 saylı Bakı İnzibati İqtisad Məhkəməsi şikayətçilərin 19 iyul və 25 sentyabr 2012-ci il tarixli ilkin məhkəmə iclaslarına gəlmədikləri üçün şikayətə baxmadan icraata xitam verdiblər.
19. 7 Noyabr 2012-ci ildə ərizəçilər məhkəmənin onları ilkin dinləmələrlə bağlı lazımı qaydada bildiriş almadıqlarını sübut etmək üçün məhkəməyə məlumat sorğusu göndərdilər.
20. 6 dekabr 2012-ci il tarixli 1 saylı Bakı İnzibati İqtisad Məhkəməsi ərizəçilərin yuxarıda göstərilən ilkin dinləmələrin vaxtı və yeri barədə bildiriş almadıqlarını müəyyən etmiş və bu səbəbdən məhkəmə prosesini bərpa etmişdir.
21. Məhkəməyə yazılı təqdimatlarında (aşağıda 23-cü paraqrafda göstərilən birinci instansiya məhkəməsinin qərarında ümumiləşdirildiyi kimi) Ədliyyə Nazirliyi 12 sentyabr, 4 noyabr və 28 dekabr 2011-ci il tarixli məktublarının məzmununu təkrarladı və qeyd etdi ki, verdikləri bütün qərarları qanunun müvafiq maddələrinə istinadən lazımı qaydada əsaslandırıblar. Nazirlik daha sonra iddia etdi ki, ərizəçilərin birləşmək azadlığı hüququ pozulmayıb, çünki nazirliyin son məktubunda göstərilən çatışmazlığı aradan qaldırmaq və düzəldilmiş sənədləri qeydiyyat üçün yenidən göndərmək mümkün idi.
22. Ədliyyə Nazirliyinin nümayəndələri nə birinci instansiya məhkəməsində və nə də yuxarı instansiya məhkəmələrində şifahi dinləmələr (aşağıda təsvir olunduğu kimi) zamanı yuxarı iştirak etmədilər. Bütün məhkəmələr prosesləri müdafiə tərəfinin iştirakı olmadan keçirildi.
23. 1 saylı Bakı İnzibati İqtisad Məhkəməsi 19 fevral 2013-cü il qərarı ilə ərizəçilərin şikayətlərini əsassız hesab etdiklərini, Ədliyyə Nazirliyinin geri göndərmə ilə bağlı məktublarını müvafiq maddələrlə əsaslandırıldığı üçün hərəkətlərinin qanuni olduğu qənaətinə gələrək şikayətlərini rədd etdi. Qərarda ərizəçilərin Dövlət Qeydiyyatı haqqında qanunun müvafiq müddəalarına əsasən nazirliyin hərəkətlərinin qanunsuz olması ilə bağlı dəlillərinə xüsusi yer verilmədi.
24. 5 aprel 2013-cü ildə ərizəçilər öz arqumentlərini təkrarlayaraq birinci instansiya məhkəməsinin qərarından apellyasiya şikayəti verdilər. Xüsusilə, Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 5.4.1-ci maddəsinin onlardan qanuni nümayəndə təyin edilməsini tələb etmədiyini və buna görə Ədliyyə Nazirliyinin İHK-nun qeydiyyata alınmasından imtina etməsini əsassız olduğunu qeyd etdilər. Daha sonra bildirdilər ki, yuxarıda göstərilən Qanunun 8-ci maddəsinə əsasən, qeydiyyat sənədlərini araşdırarkən Ədliyyə Nazirliyindən bütün çatışmazlıqları aşkar edib dərhal təsisçilərinə bu barədə məlumat vermələri tələb olunur. Bunun əvəzinə, Nazirlik hər dəfə qeydiyyat sənədlərini geri qaytardıqda, onlara heç bir halda tətbiq edilməməli olan qanunun 11.3.1-ci maddəsinə səhvən istinad etmişdi.
25. 15 may 2013-cü il qərarı ilə Bakı Apelyasiya Məhkəməsi apelyasiya şikayətini rədd etdi və birinci instansiya məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxladı. Qərarın hüquqi qiymətləndirmə hissəsi aşağıdakı kimidir:
“İnsan Hüquqları Klubu” ictimai birliyinin təsisçiləri məclisinin 10 dekabr 2010-cu il tarixli qərarından göründüyü kimi [R.A] Cəfərov, [E.R] Hüseynov və [S.N] Qafarov İnsan Hüquqları Klubu ictimai birliyini təsis ediblər, onun nizamnaməsini qəbul ediblər. Rəsul Cəfərovu isə birliyin sədri və dövlət qeydiyyatı ilə əlaqədar maraqlarını təmsil edən qanuni nümayəndə təyin ediblər.
…
Birinci instansiya məhkəməsi, cavabdehin birliyin dövlət qeydiyyatı sənədlərinin qaytarılması barədə qərarlarının qanunun [Dövlət qeydiyyatı haqqında] müvafiq müddəaları ilə əsaslandırıldığı, cavabdehin inzibati akt qəbul etməkdən imtina etməsinin qanunsuz olmadığı və bunun ərizəçilərin hüquqlarının pozulmasına səbəb olmadığı nəticəsinə gəlib.
Məhkəmə birinci instansiya məhkəməsinin gəldiyi nəticəni qanuni və əsaslı hesab edir.
Məhkəmə qeyd edir ki, Azərbaycan Respublikası ərazisində hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı [Dövlət qeydiyyatı haqqında] Qanunla tənzimlənir. Bu Qanunun müddəalarına əsasən (Maddə 11.3.1), [Ədliyyə Nazirliyinə] təqdim olunan sənədlər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, bu qanuna və digər qanunlara zidd olduqda, hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatı rədd edilə bilər.
Cavabdehin məktubundan da göründüyü kimi, yuxarıda göstərilən Qanunun 5.1.1 [- 5.4.1] maddəsinə zidd olaraq, təşkilatın yaradılması və nizamnaməsini qəbul edən qərarda qanuni nümayəndənin səlahiyyətləri göstərilməmişdir. ”
26. Bundan sonra apellyasiya məhkəməsi qeyd etdi ki, cavabdeh tərəfindən sənədlərinin düzəldilməsi üçün ərizəçilərə geri qaytarılması və onların sənədləri düzəltməməsi və dövlət qeydiyyatı üçün yenidən müraciət etməmələri Konstitusiyanın 58-ci maddəsinə və ya Konvensiyanın 11-ci maddəsinə əsasən hüquqlarının pozulması hesab edilə bilməz.
27. 12 iyun 2013-cü ildə ərizəçilər, hüquqi arqumentlərini təkrarlayaraq, Ali Məhkəməyə müraciət etdilər.
28. 18 sentyabr 2013-cü ildə, qərar ərizəçilərə 14 okyabr 2013-cü ildə çatıb, Ali Məhkəmə əqrizəçilərin şikayətin rədd etdi və Bakı Apelyasiya Məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxladı. Ali Məhkəmə ərizəçilərin qanuni dəlillərinin heç birinə toxunmadan apellyasiya məhkəməsinin rəyinin doğru olduğunu müəyyən etdi.
29. Bu müddətdə, İHK qeydiyyata alınmamış QHT kimi fəaliyyət göstərir və ərizəçilərin fikrincə, həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə geniş diqqət və dəstək almış bir sıra layihələr həyata keçirdi.
30. 2014-cü ilin avqust ayında cənab Rəsul Cəfərov qanunsuz sahibkarlıq, külli miqdarda vergidən yayınma və vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə ittihamları, İHK-nin müxtəlif fəaliyyətləri daxil olmaqla qeydiyyata alınmamış qrant və ianələr aldığı üçün həbs edildi. Onun tutulması və həbsi ilə əlaqədar Rəsul Cəfərovla Azərbaycana qarşı (№ 69981/14, 17 mart 2016) işində araşdırıldı, Məhkəmə Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 1-ci və 4-cü bəndlərini və 18-ci maddəsi ilə birgə Konvensiyanın 5-ci maddəsinin pozulduğunu müəyyən etdi.
II. MÜVAFİQ YERLİ QANUNVERİCİLİK
A. 1995-ci il Konistitusiyası
31. Konstitusiyanın 58-ci maddəsində göstərilir:
Maddə 58. Birləşmək hüququ
“I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır.
II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə təminat verilir. … ”
B. 2000-ci il Mülki Məcəlləsi
32. Həmin dövrdə Mülki Məcəllənin qüvvədə olan 47, 48 and 49-cu Maddələrində göstərilir:
Maddə 47. Hüquqi şəxsin nizamnaməsi
“47.1. Hüquqi şəxsin təsisçiləri tərəfindən təsdiq edilmiş nizamnaməsi hüquqi şəxsin təsis sənədidir. Bir təsisçinin yaratdığı hüquqi şəxs həmin təsisçinin təsdiq etdiyi nizamnamə əsasında fəaliyyət göstərir.
47.2. Hüquqi şəxsin nizamnaməsində hüquqi şəxsin adı, olduğu yer, fəaliyyətinin idarə edilməsi qaydası, habelə onun ləğvi qaydası müəyyənləşdirilir. Qeyri-kommersiya hüquqi şəxsinin nizamnaməsində onun fəaliyyətinin predmeti və məqsədləri müəyyənləşdirilir. …”
Maddə 48. Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı
“48.1. Hüquqi şəxs müvafiq icra hakimiyyəti orqanında dövlət qeydiyyatına alınmalıdır. Dövlət qeydiyyatının məlumatları, o cümlədən kommersiya təşkilatları üçün firma adı ümumi tanışlıq üçün açıq olan hüquqi şəxslərin dövlət reyestrinə daxil edilir.
48.2. Hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatına alınmasından imtina edilməsinə “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda nəzərdə tutulan hallarda yol verilir. Dövlət qeydiyyatına almaqdan imtina edilməsindən, habelə qeydiyyatdan yayınmaqdan məhkəməyə şikayət verilə bilər. …”
Maddə 49. Hüquqi şəxsin orqanları
“49.1. Hüquqi şəxslər qanunvericiliyə və nizamnaməyə uyğun fəaliyyət göstərən öz orqanları vasitəsilə mülki hüquqlar əldə edir və öhdələrinə mülki vəzifələr götürürlər. Hüquqi şəxsin orqanlarının seçilməsi və ya təyin edilməsi qaydası, müvafiq olaraq, nizamnamə ilə müəyyənləşdirilir.
49.2. Hüquqi şəxs öz iştirakçıları, habelə təmsilçiləri vasitəsilə mülki hüquqlar əldə edə bilər və öhdəsinə mülki vəzifələr götürə bilər.
49.3. Hüquqi şəxs adından çıxış edən şəxs, o cümlədən hüquqi şəxsin idarəetmə orqanlarında (müşahidə (direktorlar) şurası, icra orqanı) təmsil olunan hər hansı şəxs təmsil etdiyi hüquqi şəxsin mənafeləri üçün vəzifələrini yerinə yetirərkən vicdanla, peşəkar qaydada və məntiqlə hərəkət etmək, hüquqi şəxsin və onun bütün iştirakçılarının maraqlarına sadiq olmaq və hüquqi şəxsin maraqlarını öz maraqlarından üstün tutmaq, ehtiyatlı olmağa borcludur. …”
33. Mülki Məcəllədə, hüquqi şəxs kontekstində, “qanuni təmsilçi” anlayışının özünəməxsus ayrıca tərifi mövcud deyildi. 49.2-ci maddə (yuxarıda göstərilmişdir) tərifi müəyyən etmədən hüquqi şəxsin “təmsilçi” və “təmsilçi” terminindən istifadə edir. Eyni şəkildə, Mülki Məcəllə hər iki termindən (“qanuni təmsilçi” və “təmsilçi”) fərqli mülki münasibətlərə aid digər kontekstlərdə istifadə edir: məsələn, əmək qabiliyyətini itirmiş şəxsin qanuni təmsilçisi (Maddə 379.1.4) borclunun qanuni təmsilçisi (maddə 443.9 və 448.3) və mülkiyyətçilərin ümumi yığıncaqlarında onların adından hərəkət edən yaşayış binaları hissələrinin sahiblərinin təmsilçiləri (maddə 236.4).
34. Mülki Məcəllənin “əqdlərdəki təmsilçi” və “kommersiya təmsilçisi” ilə bağlı və eləcədə onların səlahiyyətləndirilməsi ilə bağlı aşağıdakı maddələrində anlayışlar ilə bağlı daha ətraflı qeydlərin görürük:
Maddə 359. Əqdlərdə təmsilçilik anlayışı
359.1. Əqd təmsilçi vasitəsilə də bağlana bilər. Bir şəxsin (təmsilçinin) etibarnaməyə, qanunun göstərişinə və ya buna vəkil edilmiş dövlət və ya bələdiyyə orqanının aktına əsaslanan səlahiyyətə görə başqa şəxs (təmsil edilən) adından bağladığı əqd təmsil edilənin mülki hüquq və vəzifələrini bilavasitə yaradır, dəyişdirir və onlara xitam verir. Səlahiyyət həmçinin təmsilçinin fəaliyyət göstərdiyi şəraitdən də (pərakəndə ticarətdə satıcı, kassir və i.a.) bəlli ola bilər.
…”
Maddə 361. Kommersiya təmsilçiliyi
361.1. Sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində müqavilələr bağlanarkən sahibkarları daimi və müstəqil surətdə təmsil edən şəxs kommersiya təmsilçisi sayılır. …”
Maddə 362. Etibarnamə
362.1. Bir şəxsin üçüncü şəxslər qarşısında təmsilçilik üçün başqa şəxsə verdiyi vəkalət etibarnamə sayılır. …
362.2. Notarial forma tələb edən əqdlərin bağlanması üçün etibarnamə notariat qaydasında təsdiqlənməlidir.
…
362.5. hüquqi şəxs adından etibarnamə onun rəhbərinin və ya nizamnaməsi ilə buna vəkil edilmiş digər şəxsin imzası ilə, həmin təşkilatın möhürü vurulmaqla verilir”
C. Dövlət qeydiyyatı haqqında qanun
35. Dövlət qeydiyyatı haqqında qanunun 5-ci maddəsi (5.4.1-ci maddə, 24 yanvar 2012-ci ildə düzəliş edilməmişdən əvvəl, daxil olmaqla) aşağıdakı kimidir:
Maddə 5. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatına alınması barədə müraciət
5.1. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatına alınması üçün Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına ərizə ilə müraciət edilməlidir.
5.2. Ərizə təsisçi (bir neçə təsisçi olduqda isə, bütün təsisçilər), və ya (onun) onların müvafiq qaydada vəkil etdiyi şəxs tərəfindən imzalanır və notariat qaydasında təsdiqlənir.
…
5.4. Ərizəyə aşağıdakı sənədlər əlavə edilir:
5.4.1. təsis sənədləri – hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun təsisçisi (təsisçiləri) və ya onun (onların) səlahiyyətli nümayəndəsi tərəfindən təsdiq edilmiş nizamnaməsi, həmin qurumun yaradılması və nizamnaməsinin təsdiq edilməsi haqqında qərar (qərarda hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun təsisçiləri tərəfindən onun təsis edilməsi niyyəti, birləşmə, ayrılma və bölünmə zamanı yeni hüquqi şəxs yaradılarkən yenidən təşkilin şərtləri, nizamnamənin təsdiq edilməsi, təyin edildiyi halda, qanuni təmsilçi və onun səlahiyyətləri, habelə təsisçilər tərəfindən zəruri hesab edilən digər məsələlər göstərilməli və bu qərar bütün təsisçilər tərəfindən imzalanmalıdır);
…
5.4.6. qanuni təmsilçinin təyin edildiyi halda, onun şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin surəti; …”
36. Dövlət qeydiyyatı haqqında qanunun 8-ci maddəsinin müvafiq hissəsi aşağıdakı kimi təmin edilmişdir:
Maddə 8. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qeyri-kommersiya qurumunun dövlət qeydiyyatına alınması qaydası
“ 8.1. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qeyri-kommersiya qurumunun, habelə xarici qeyri-kommersiya hüquqi şəxsinin nümayəndəlik və ya filialının dövlət qeydiyyatı , bir qayda olaraq, 40 gündən gec olmayaraq həyata keçirilməlidir.
8.2. Dövlət qeydiyyatına alınması üçün ərizə və ona əlavə edilməli olan sənədlər Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən baxılması üçün qəbul edilir və 30 gün müddətində onların Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, bu Qanuna və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarına uyğunluğu yoxlanılır. Müstəsna hallarda yoxlama zamanı əlavə araşdırma aparılması zərurəti yarandıqda, bu müddət daha 30 günə qədər artırıla bilər.
8.3. Təqdim edilmiş sənədlərdə dövlət qeydiyyatına alınması üçün imtinaya səbəb olmayan çatışmazlıqlar aşkar edildikdə, Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı həmin sənədləri müraciət etmiş şəxsə qaytarmaqla, bu çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün əlavə olaraq 20 gün müddət təyin edir. İmtinaya səbəb olmayan bütün çatışmazlıqlar eyni vaxtda aşkar edilməli və aradan qaldırılması üçün müraciət edənə təqdim edilməlidir.
8.4. Təqdim edilmiş sənədlər yoxlanıldıqdan və ya həmin sənədlərdə aşkar edilmiş çatışmazlıqlar aradan qaldırıldıqdan sonra 10 gündən gec olmayaraq müraciət edənə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə və ya dövlət qeydiyyatına alınmasından imtina (qanunvericiliyin həmin imtinaya səbəb olmuş müddəaları göstərilməklə və izah edilməklə) barədə yazılı məlumat verilir.
8.5. Bu maddədə müəyyən edilmiş müddətdə dövlət qeydiyyatına alınmasından imtina barədə cavab verilmədikdə, həmin qurum dövlət qeydiyyatına alınmış hesab olunur. Bu halda Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı 10 gündən gec olmayaraq müraciət edənə dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə verməlidir. ”
37. Həmin vaxtda qüvvədə olan Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 11.3-cü maddəsinin müvafiq hissəsi aşağıdakılardır:
Maddə 11. Qanunun tətbiqi zamanı qanunçuluğun təminatı
“…
11.3. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun… dövlət qeydiyyatına alınmasından … yalnız aşağıdakı hallarda imtina edilə bilər:
11.3.1. Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim olunmuş sənədlər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, bu Qanuna və digər qanunvericilik aktlarına zidd olduqda;
11.3.2. hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumların məqsədləri, vəzifələri və fəaliyyət formaları qanunvericiliyə zidd olduqda;
11.3.2-1. Qeyri-hökumət təşkilatlarının nizamnamələrində dövlət və yerli özünüidarə orqanlarının səlahiyyətlərinin mənimsənilməsi, habelə dövlət nəzarəti və yoxlama funksiyaları nəzərdə tutulduqda;[56]
11.3.3. firma adlarının qorunması haqqında qanunvericiliyin tələbləri pozulduqda və ya eyni adlı qeyri-kommersiya təşkilatı qeydiyyata alınmış olduqda, qeyri-hökumət təşkilatlarının adında Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanlarının adlarından, habelə Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin adlarından (onların yaxın qohumlarının və ya vərəsələrinin icazəsi olmadan) istifadə edildikdə; [57]
11.3.4. Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsis sənədlərində aşkar edilmiş çatışmazlıqlar bu Qanunun 8. 3-cü maddəsində müəyyən olunmuş müddət ərzində aradan qaldırılmadıqda.
D. Dövlət qeydiyyatı haqqında qanuna bu işdə baş vermiş hadisələrindən sonra edilən dəyişikliklər
38. 24 yanvar 2012-ci ildə edilmiş düzəlişdən sonra 5.4.1-ci maddənin yeni redaksiyasına əsasən, təsis qərarında qanuni təmsilçi və ya onun səlahiyyətləri barədə məlumatların daxil edilməsi tələb olunmurdu.
39. 23 may 2017-ci il tarixli dəyişikliklə, Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 2-ci maddəsinə aşağıdakı “qanuni təmsilçi” anlayışı əlavə edilmişdir:
“2.0.14. qanuni təmsilçi – nizamnaməsinə (əsasnaməsinə) müvafiq olaraq qurumu təmsil etmək səlahiyyətinə malik olan şəxs və ya şəxslər; …”
40. 6 dekabr 2018-ci il tarixli əlavə düzəlişlə 5.4.6-cı maddədən “təyin edildiyi halda” sözləri çıxarılmış, 5.2-ci maddə isə aşağıdakı şəkildə dəyişdirilmişdir:
“ 5.2. Ərizə təsisçi (bir neçə təsisçi olduqda isə, bütün təsisçilər), qanuni təmsilçi (qanuni təmsilçilər) və ya onların müvafiq qaydada vəkil etdiyi şəxs tərəfindən imzalanır və notariat qaydasında təsdiqlənir …”
E. Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında 13 iyun 2000-ci il qanunu (Bundan sonra QHT-lər haqqında qanun)
41. Həmin vaxt qüvvədə olan QHT-lər haqqında Qanunun müvafiq müddəaları aşağıdakı kimi olub:
Maddə 12. Qeyri-hökumət təşkilatının yaradılması
12.1. Qeyri-hökumət təşkilatı onun təsis edilməsi nəticəsində, habelə mövcud olan qeyri-hökumət təşkilatının yenidən təşkili nəticəsində yaradıla bilər.
12.1-1. …
12.2. Qeyri-hökumət təşkilatının təsis edilməsi nəticəsində yaradılması təsisçilərin (təsisçinin) qərarı ilə həyata keçirilir. Bu halda təsis yığıncağı çağırılır və təşkilatın nizamnaməsi qəbul olunur.
…”
Maddə 16. Qeyri-hökumət təşkilatlarının dövlət qeydiyyatı
16.1. Qeyri-hökumət təşkilatlarının dövlət qeydiyyatı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən hüquqi şəxslərin qeydiyyatı haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq həyata keçirilir.
16.2. Qeyri-hökumət təşkilatı yalnız dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra hüquqi şəxs statusunu əldə edir.
…”
Maddə 25. İctimai birliyin idarə olunmasının əsasları
25.1. İctimai birliyin strukturu, tərkibi, idarəetmə orqanlarının səlahiyyəti, formalaşdırılma qaydası və onların səlahiyyət müddəti, qərar qəbul etmə və ictimai birliyin adından çıxış etmə qaydaları bu Qanun və digər qanunlara müvafiq olaraq ictimai birliyin nizamnaməsi ilə müəyyən edilir. …”
Maddə 26. İctimai birliyin icra orqanı
“26.1. İctimai birliyin icra orqanı kollegial və (və ya) təkbaşına ola bilər. O, ictimai birliyin fəaliyyətinə cari rəhbərliyi həyata keçirir və ictimai birliyin ali idarəetmə orqanına hesabat verir.
26.2. İctimai birliyin icra orqanı ictimai birliyin filiallarını yaradır və nümayəndəliklərini açır.
26.3. İctimai birliyin icra orqanının səlahiyyətinə ictimai birliyin başqa idarəetmə orqanlarının bu Qanun, digər qanunlar və ictimai birliyin nizamnaməsi ilə müəyyən edilən müstəsna səlahiyyətini təşkil etməyən bütün məsələlərin həlli aiddir.”
F. 17 aprel 1998-ci il tarixli Qrantlar haqqında Qanun (“Qrantlar haqqında Qanun”)
42. Qrantlar haqqında qanun, həmin vaxt qüvvədə olan, aşağıdakı kimi verilib:
Maddə 3. Resipiyent
1. Donorla münasibətlərində qrant alan resipiyent sayılır.
2. Aşağıdakılar resipiyent ola bilərlər:
müvafiq icra hakimiyyəti orqanı qismində Azərbaycan dövləti;
– Bələdiyyə orqanları;
Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən, nizamnaməsinə əsasən başlıca məqsədi xeyriyyəçilik, yaxud qrant predmeti ola bilən layihə və proqramların həyata keçirilməsi olan və qrant almaqla birbaşa mənfəət götürmək məqsədi güdməyən rezident və qeyri-rezident olan hüquqi şəxslər, onların filial, nümayəndəlik və şöbələri; və
Azərbaycan Respublikasının fiziki şəxsləri. …”
III. MÜVAFİQ BEYNƏXLAQ SƏNƏDLƏR
43. Aşağıda Venesiya Komissiyasının 88-ci plenar iclasında qəbul etdiyi Azərbaycan Respublikasının qeyri-hökumət təşkilatları haqqında qanunvericiliyin insan hüquqları standartlarına uyğunluğu barədə Venesiya Komissiyasının sənədindən çıxarışlar yer alıb (Venesiya, 14-15 oktyabr 2011):
“A. QHT-lərin qeydiyyatı
a) Qeydiyyat ilə bağlı
54. Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, hüquqi şəxs statusu almaq üçün QHT-lər qeydiyyatdan keçməlidir. Venesiya Komissiyası təkrar edir ki, təşkilatın qeydiyyata alınmasının məcburi olması özü özülüyündə birləşmək azadlığı hüququnun pozulması sayılmamalıdır.
55. QHT-lər üçün hüquqi şəxsiyyətin əldə edilməsinin vacibliyini AİHM də vurğulayıb. AİHM-ə görə “birləşmək azadlığı hüququnun ən vacib tərəfi vətəndaşların qarşılıqlı maraq çərçivəsində kollektiv fəaliyyət göstərməsi üçün hüquqi şəxs yaratma imkanlarının olmasıdır. Bunsuz bu hüququn praktik mənası olmazdı ”.
56. Venesiya Komissiyası başqa bir kontekstdə vurğuladığı kimi, daxili qanunvericilik birliyin qeydiyyatını tələb edə bilər və qeydiyyata alınmamaq birliyin hüquqi statusu və hüquq qabiliyyəti üçün müəyyən nəticələrə səbəb ola bilər.
57. Bununla birlikdə, Venesiya Komissiyası xatırladır ki, belə bir qanuni tələb birliyin mövcudluğu üçün vacib şərt ola bilməz, çünki bu, hakimiyyət orqanlarına birləşmək azadlığının həyata keçirilməsinin geniş nəzarət imkanı verə bilər.
58. QHT-lər hüquqi şəxs olmadan, qeyri-rəsmi əsaslarla, fəaliyyət göstərə bilsələr də, hüquqi şəxs statusuna sahib olmaq daha çox fayda əldə etmək üçün vacib şərtdir. Qeyd etmək vacibdir ki, 1998-ci il tarixli “Qrantlar haqqında” qanuna əsasən yalnız qeydiyyatdan keçmiş QHT-lər qrant ala bilərlər və yalnız 2000-ci il Vergi Məcəlləsinə əsasən vergi güzəştlərindən istifadə edə bilərlər. Qrantlar bir çox QHT-lərin əsas gəlir mənbəyi olduğundan, qeydiyyata alınmaq praktik əhəmiyyət kəsb etməyən sadəcə bir rəsmiyyət məsələsi deyil.
59. Azərbaycan qeydiyyatı sistemi son illər ərzində beynəlxalq təşkilatlar, QHT və bir çox alimlər tərəfindən dəfələrlə tənqid olunub.
a.a) Uzun və mürəkkəb prosedur
60. Əsas çatışmazlıqlar QHT-lərin qeydiyyatının uzun və mürəkkəb bir prosedur olması ilə əlaqədardır, nəticələrini proqnozlaşdırmaq bir qədər çətindir. Təcrübə göstərir ki, qeydiyyat üçün müraciət etmiş bəzi QHT-lər heç vaxt rəsmi qərar almamışlar və haqqlarında qərar verilənlər çox vaxt uzun müddət gözləməli olublar.
61. Qeydiyyat hazırda Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən QHT-lər haqqında 2000-ci il Qanunu və 2003-cü il Dövlət qeydiyyatı və hüquqi şəxslərin dövlət reyestri Qanunu ilə tənzimlənən olduqca mürəkkəb bir prosedur altında təmin edilir … QHT-lərin dövlət
62. Bir qayda olaraq qeydiyyatı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı 30 gün müddətində aparır. Müstəsna hallarda, yoxlama zamanı əlavə araşdırma aparılması zərurəti yarandıqda, müddət əlavə 30 günə uzadıla bilər (Dövlət qeydiyyatı haqqında Qanunun 8-ci maddəsi). Bu müddət Avropa Şurasının digər ölkələrində tətbiq olunan tənzimləmə ilə müqayisədə olduqca uzun olsa da, prosedura ciddi əməl edilərsə və həqiqətən “müstəsna hallar” üçün müddətin uzadılması baş verərəsə o zaman bu prosedur qəbul edilə bilər. Bununla belə, ATƏT-in həyata keçirdiyi bir sıra tədqiqatlar göstərir ki, bu həmişə belə olmur və bir çox QHT-lərin, xüsusən insan hüquqları sahəsində çalışan QHT-lərin müraciətləri bəzi səbəblərə görə və ya heç bir səbəb olmadan “müstəsna” hal prosedurna tabe etdirilir.
63. Azərbaycan hakimiyyəti bu tipli işlərin sayının azaldılmasına səy göstərməlidir və 2003-cü il qanununa edilən düzəlişdə də “müstəsna hal”-ın tərifini müəyyənləşdirməlidir.
64. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Azərbaycana qarşı işlərdə, birliyin qeydiyyata alınmasından gecikmələri onların faktiki olaraq qeydiyyatından imtina kimi qiymətləndirdi. Ədliyyə Nazirliyinin qeydiyyat prosedurunda uzunmüdətli gecikmələrə səbəb olması, birliyin təsisçilərinin birləşmək azadlığına hüququnun həyata keçirilməsinə müdaxilə hesab etdi. “
44. Aşağıda verilmiş mətn Venesiya Komissiyasının 101-ci Plenar Sessiyasında (Venesiya, 12-13 Dekabr 2014) QHT-lər haqqında Qanuna dair rəyindən çıxarışlardır:
“III. Hüquqi çərçivə
A. Milli hüquq çərçivəsi
…
2. Qeyri-hökümət təşkilatları haqqında qanun
…
20. 2000-ci ildə qəbul edilmiş və dəyişiklik edilmiş “Qeyri-hökumət təşkilatları haqqında” Qanun, qeyri-hökumət təşkilatlarının (QHT) yaradılmasını, fəaliyyətini, idarə edilməsini və ləğv edilməsini, həmçinin bu təşkilatlarla dövlət orqanları arasındakı münasibətləri tənzimləyir.
…
26. İnsan hüquq müdafiəçilərinin birliklərini tənzimləyən ayrıca qanun olmadığından onlar da QHT-lər haqqında qanun vasitəsi ilə tənzimlənir.
3. Digər yerli hüquqi aktlar
27. QHT-lər haqqında Qanun digər qanunlar və icra hakimiyyətinin sərəncamları ilə birgə həyata keçirilir. 2003-cü ildə “Dövlət qeydiyyatı və hüquqi şəxslərin dövlət reyestri haqqında” Qanun qəbul edildi. Bu qanun müxtəlif hüquqi şəxslərin, o cümlədən QHT-lərin qeydiyyatı ilə bağlı məlumatları özündə cəmləşdirir və qeydiyyatdan imtina üçün səbəblərin siyahısını təqdim edir. Bu qanuna qəbul edildiyi vaxtdan bir neçə dəfə düzəliş edilib. Maraqlıdır ki, “Qeyri-hökumət təşkilatları haqqında” qanuna da paralel olaraq düzəlişlər edilib.
…
IV. Edilmiş dəyişikliklərlə birgə Qeyri-Hökumət Təşkilatları haqqında Qanunun təhlili
…
Xüsusi şərhlər
A. QHT-lərin yaradılması və qeydiyyatı
43. QHT-lər haqqında Qanunun 12-ci maddəsinin 1-ci paraqrafına əsasən, “QHT onun yaradılması və mövcud olan QHT-nin yenidən təşkili nəticəsində yarana bilər”. Hüquqi şəxs statusu əldə etmək üçün QHT-lər 2003-cü il “Dövlət qeydiyyatı və Hüquqi şəxslərin dövlət reyestri haqqında Qanun” ilə tənzimlənən qaydada qeydiyyatdan keçməlidirlər. İctimai birliklər hüquqi şəxs olmadan, qeyri-rəsmi əsaslarla, fəaliyyət göstərə bilsə də, xarici QHT-lərin filialları və nümayəndəlikləri göstərə bilməz. Üstəlik, hüquqi şəxsiyyət əldə etmək bir çox imkanlardan faydalanmaq üçün vacib şərtdir. Ən əsası, yalnız qeydiyyatdan keçmiş QHT-lər hüquqi şəxs adından bank hesabı aça, əmlaka sahib ola, 1998-ci il Qrant haqqında Qanuna əsasən qrant ala və 2000-ci il Vergi Məcəlləsinə əsasən vergi güzəştlərindən istifadə edə bilər.
44. Hüquqi şəxs statusu almaq üçün birliklərin məcburi qeydiyyatı, Komissiyanın 2011-ci il tarixli rəyində qeyd etdiyi kimi, özü-özlüyündə birləşmək azadlığı hüququnun pozulması sayılmamalıdır. Bununla birlikdə, qeydiyyat tələbi birliyin mövcudluğu üçün vacib şərt olmamalıdır, çünki bu, yerli hakimiyyət orqanlarına birləşmək azadlığı hüququnun həyata keçirilməsinə ciddiz nəzarət imkanı yaradır. Üstəlik, Azərbaycanda QHT-lərin qeydiyyata alınması proseduru uzun və çətin olduğundan tənqid edilmişdir.
45. Ramazanova və başqaları (2007) və İsmayılov (2008) işlərində AİHM Azərbaycanın QHT-nin dövlət qeydiyyatına alınmasının uzun müddət gecikdirməsinə görə 11-ci maddənin (birləşmək azadlığı) pozduğunu aşkar etdi. Məhkəmə Ramazanova və digərləri işində hesab etdi ki, ərizəçinin birliyinin dövlət qeydiyyatına alınmasının uzun müddət gecikdirilməsi nəticəsində hüquqi şəxs statusu ala bilməməsi, ərizəçilərin öz birləşmək azaqdlığı hüququna müdaxilədir. …
…
46. Son düzəlişlər bu çatışmazlıqların əksəriyyətini həll edə bilmədi. Qeydiyyat hələ uzun və çətin bir prosesdir, baxmayaraq ki, bu, qanunvericiliyin məzmunundan daha çox həyata keçirilməsi ilə əlaqələndirilir. Son ekspert hesabatlarına görə, müraciət edənlərdən qeydiyyat şöbəsi milli qanunvericilikdə tələb olunmayan əlavə sənədlərin təqdim edilməsini tez-tez tələb edir; sənədlərdə düzəliş edilməsi üçün tez-tez sorğular göndərirlər. Ancaq qanunvericiliyə əsaəsn bu bu cür sorğular bir dəfəlik təqdim edilməlidir (Qeydiyyat haqqında Qanunun 8-ci maddəsinin 3-cü bəndi); qeydiyyata dair qərarın verilmə müddətinə həmişə hörmət edilmir (AİHM-in Ramazanova və başqaları və İsmayılov qərarlarında qeyd edildiyi kimi); və Ədliyyə Nazirliyi qanunla müəyyən edilmiş müddətdə müraciətlərə cavab vermədiyi təqdirdə (Qeydiyyat haqqında Qanunun 8-ci maddəsinin 5-ci bəndi) avtomatik qeydiyyata alınma ilə bağlı maddəyə hörmət etmir. Bundan əlavə, hökümət sənədlərin poçtla göndəriləcəyi və kompüter əsasında qeydiyyata alınması və qeyd orqanlarının vahid informasiya şəbəkəsinin yaradılması planlaşdırdıqlarını bildirsə də, qeydiyyata hələ də yalnız Bakıda mümkündür.”
QANUNVERİCİLİK
I. KONVENSİYANIN 11-Cİ MADDƏSİNİN POZULMASI İDDİASI İLƏ BAĞLI
45. Ərizəçilər, təşkilatın qeydiyyata alınmasından və ona hüquqi şəxs statusunun verilməsindən dəfələrlə imtina edilməsini Konvensiyanın 11-ci maddəsi ilə qorunan birləşmək azadlığı hüququnu pozduğundan şikayət etdilər. 11-ci maddədə deyilir:
“1. Hər kəsin dinc toplaşmaq azadlığı və öz maraqlarını müdafiə etmək üçün həmkarlar ittifaqları yaratmaq və onlara qoşulmaq hüququ da daxil olmaqla, başqaları ilə birləşmək azadlığı hüququ vardır.
2. Bu hüquqların həyata keçirilməsinə milli təhlükəsizlik və ictimai asayiş maraqları naminə, iğtişaşın və cinayətin qarşısını almaq üçün, sağlamlığın və mənəviyyatın qorunması üçün və ya digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və demokratik cəmiyyətdə zəruri olanlardan başqa, heç bir məhdudiyyət qoyula bilməz. Bu maddə silahlı qüvvələr, polis və ya inzibati dövlət orqanları üzvlərinin belə hüquqlarının həyata keçirilməsinə qanuni məhdudiyyətlər qoyulmasına mane olmur. ”
A. Qəbuledilənlik
46. Məhkəmə qeyd edir ki, ərizə Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3-cü bəndinin (a) bəndinə əsasən açıq-aşkar əsassız deyil. Daha sonra qeyd edir ki, başqa səbəblərə görə də qəbuledilməz sayılmır. Buna görə də şikayət qəbuledilən elan edilməlidir.
B. Mahiyyət
1. Tərəflərin təqdimatları
47. Şikayətçilər İHK-nun dövlət qeydiyyatı üçün göndərdikləri ərizələrin bir neçə dəfə geri qaytarılmasını, təşkilatın qeydiyyatdan keçirilməməsi və ya qeydiyyatdan imtina edilməsi ilə bağlı qəti qərarın uzun müddət gecikməsinin onların birləşmək azadlığı hüquqlarına müdaxilə olduğunu bildirdilər. Həmin dövrdə tətbiq olunan qanun qeydiyyata alınmamış QHT-lərin fəaliyyətinə açıq şəkildə maneə təşkil etməsə də, hüquqi şəxs statusuna sahib olmaq QHT-nin bank hesabı açmasına, bir təşkilat kimi maliyyə axtarmağa və almağa, işə işçi götürməyə, düzgün və effektiv fəaliyyət göstərməsi üçün zəruri möhür və digər imtiyazlar əldə etməklə daha səmərəli fəaliyyət göstərməsinə imkan yaradardı. QHT-nin qeydiyyatı onun işinin daha peşəkar və davamlı olmasına imkan verir yaradır. Beləliklə, İHK-nu qeydiyyata almamaqla cavabdeh dövlət ərizəçilərin səmərəli fəaliyyətinə mane olub.
48. Müdaxilə qanunla nəzərdə tutulmamışdır. “Dövlət qeydiyyatı haqqında” Qanunun müvafiq müddəalarına əsasən, qanuni təmsilçi təyin edilməsi könüllü əsaslı idi. Hökumətin müdaxilənin qanuniliyi ilə bağlı arqumentinə cavab olaraq (bax: aşağıda 52-ci paraqraf), ərizəçilər qeyd etdi ki, cənab Rəsul Cəfərovun İHK-nun sədri seçildiyini və bu vəzifədəki səlahiyyətləri birliyin nizamnaməsində nəzərdə tutulmuşdu. Həmin qanuna əsasən sədr “qanuni təmsilçi” sayılmır. Qanuni təmsilçi, etibarnamə ilə birliyin adından hərəkət etmək səlahiyyətinə sahib üçüncü şəxslərə aiddir. Hazırkı vəziyyətdə, təsisçilər İHK qurulduqdan sonra qanuni təmsilçi təyin etməmişlər. Qanuni təmsilçi təyin edilməsi məcburi olmadığından heç bir təmsilçi təyin edilməmişdi. Beləliklə, Ədliyyə Nazirliyinin qanuni təmsilçi və onun səlahiyyətləri haqqında məlumatların olmaması səbəbindən qeydiyyat sənədlərini geri qaytarmaları üçün qanunda heç bir əsas yoxdur.
49. Bundan əlavə, Ədliyyə Nazirliyi sənədlərdə bütün ehtimal olunan çatışmazlıqları bir dəfədə aşkar etməməklə sənədləri təkrar-təkrar geri qaytarması və hər dəfəsində fərqli sənəd düzəlişi tələb etməsi ilə Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 8.3-cü maddəsini pozub.
50. Şikayətçilər daha sonra iddia etdilər ki, hazırkı vəziyyətdə müdaxilə heç bir qanuni məqsəd güdməyib, çünki hakimiyyətin İHK-nun qeydiyyata almamasının əsl niyəti onların insan hüquqları üzrə fəaliyyət göstərmələrinə mane olmaq idi. Onlar bu arqumentlərinə dəstək olaraq, İHK-nun həmtəsisçilərindən biri cənab Rəsul Cəfərovun 2014-cü ilin avqust ayında həbs olunması və sonradan qanunsuz sahibkarlıq, vergidən yayınma, İHK-nın qeydiyyatı olmadan səlahiyyətlərindən sui-istifadə etməklə insan hüquqlarının müdafiəsi işinə qanunsuz olaraq maliyyə vəsaiti almasına görə 6 il yarım müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsini (daha ətraflı məlumat üçün, Rəsul Cəfərovla Azərbaycan qarşı, № 69981/14, 17 mart 2016) əsas gətirdilər. Onun həbsi və məhkum edilməsi, eyni vaxtda bir sıra QHT fəallarının və hüquq müdafiəçilərinin həbsləri ilə paralel baş verirdi və ümumi planın tərkib hissəsi idi. Ərizəçilər daha sonra qeyd etdilər ki, digər iki təsisçi cənab Emin Hüseynov və cənab Səbuhi Qafarov eyni təqibdən qorxaraq ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalmışdılar. Emin Hüseynov ilə bağlı məsələn Hüseynov Azərbaycan qarşı işdə ayrıca bir şikayət mövzusudur (№1 / 16, 16 aprel 2018-ci il tarixində kommunikasiyaı olub).
51. Son olaraq, ərizəçilər, hazırkı işə müdaxilənin demokratik cəmiyyətdə zəruri olmadığını iddia etdilər.
52. Hökumət, Dövlət qeydiyyatı haqqında qanunun 5.4.1-ci maddəsinə istinad edərək bildirdi ki, əgər qanuni təmsilçi təyin olunursa, o zaman qanuni təmsilçinin səlahiyyətləri birliyin təsis edilməsi qərarında göstərilməlidir. Birliyin təsis edildiyi 10 dekabr 2010-cu il tarixli qərarda, ərizəçilər cənab Rəsul Cəfərovu birliyin qanuni təmsilçisi təyin etmişdilər, lakin onun səlahiyyətlərini göstərməmişdilər. Hökumət iddia etdi ki, ərizəçilər faktiki olaraq İHK-nin təsis sənədlərini qanunun tələblərə uyğunlaşdırmaqdan imtina ediblər və qeydiyyatı bu tələblərə uyğun gəlməyən sənədlər əsasında aparmaq istəyiblər. Hökumət Ədliyyə Nazirliyinin sənədlərin düzəliş üçün geri qaytarması ilə bağlı qərarlarını qanuna uyğun hesab etdiyini bildirdi.
53. Qanunun QHT-lərin dövlət qeydiyyatı olmadan fəaliyyət göstərməsinə mane olmadığını da qeyd etdilər. Buna görə, İHK-a öz fəaliyyəti ilə məşğul ola və hətta qeydiyyata alınmadan və hüquqi şəxs statusu almadan da müxtəlif müqavilələr bağlaya, məsələn, kirayə mənzillər, bank hesabı açmaq və s. bilərdi.
2. Məhkəmənin qiymətləndirməsi
(a) Ümumi prinsiplər
54. Birlik yaratmaq hüququ Konvensiyanın 11-ci maddəsində göstərilən hüququn ayrılmaz tərkib hissəsidir. Qarşılıqlı marağa əsaslanan kollektiv şəkildə fəaliyyət göstərmək üçün hüquqi şəxs yaratmaq birləşmə azadlığı hüququnun ən vacib elementindən biridir, bu elementsiz birləşmək hüququnun heç bir mənası qalmazdı. Milli qanunvericiliyin bu azadlığı necə təmin etməsi və hakimiyyət orqanları tərəfindən praktik tətbiqi, həmin ölkədə demokratiyanın hansı vəziyyətdə olmasının göstəricisidir. Dövlətlər ictimai birliyin məqsədi və fəaliyyətinin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydalara uyğun olmasını təmin etmək hüququna malikdirlər, lakin bunu Konvensiyadan gələn öhdəliklərinə uyğun şəkildə etməli və Konvensiyaya əsaslanan qurumlar tərəfindən nəzərdən keçiriləcəyinin fərqində olmalıdırlar. (Bax, Gorzelik və başqaları Polşaya qarşı [GC], № 44158/98, § 88, AİHM 2004 I; Birləşmiş Makedoniya Təşkilatı İlinden və başqaları Bolqarıstana qarşı (№2), № 34960/04, § 33, 18 Oktyabr 2011 və “Pravoslav Ohrid Archdiocese (Pee Patriarxiyasının Yunan-Pravoslav Ohrid Archdiocese)” keçmiş Yuqoslaviya Makedoniya Respublikasına qarşı, № 3532/07, § 94, 16 Noyabr 2017)
(b) Müdaxilə olubmu
55. Yerli hakimiyyət orqanlarının fərdlərin birliyinə hüquqi şəxs statusu verməkdən imtina etməsi ərizəçilərin birləşmək azadlığı hüquqlarını həyata keçirməsinə müdaxilə sayılır (bax, digərləri ilə birgə Sidiropoulos və başqaları Yunanıstana qarşı, 10) 1998-ci il, § 31, Hökm və qərarların hesabatları 1998 IV; Gorzelik və başqaları, yuxarıda göstərilən, § 52; Koretskyy və başqaları Ukraynaya qarşı, № 40269/02, § 39, 3 aprel 2008).
56. Azərbaycana münasibətdə 11-ci maddə ilə əlaqəli əvvəlki işlərdə Məhkəmə qeyd etmişdir ki, dövlət qeydiyyatı orqanı ucbatından dövlət qeydiyyatı prosedurunun əhəmiyyətli dərəcədə gecikmələri və qeydiyyat orqanının (ictimai) birliklərin dövlət qeydiyyatına alınması ilə bağlı qəti qərar qəbul etməkdən yayınması ərizəçilərin birləşmək azadlığı hüquqlarını həyata keçirməsinə müdaxilə təşkil edib (bax: Ramazanova və başqaları Azərbaycana qarşı, № 44363/02, §§ 57-60, 1 fevral 2007; Nəsibova Azərbaycana qarşı, № 4307 / 04, § 28, 18 oktyabr 2007 və İsmayılov Azərbaycana qarşı, № 4439/04, § 48, 17 yanvar 2008).
57. Hazırkı işdə, Dövlət qeydiyyatı haqqında qanunun 11.3.1-ci maddəsinə əsaslanaraq, Ədliyyə Nazirliyi İHK-nun dövlət qeydiyyatı üçün bir neçə dəfə müraciət edən ərizəçilərin ərizəsini rədd edib (yuxarıdakı 8-13-cü bəndlərə bax).
58. Dövlət qeydiyyatı olmadığından, İHK-u yerli qanunvericiliyə əsasən rəsmi olaraq hüquqi şəxs kimi tanınmadı (bax: QHT-lər haqqında Qanunun 16-cı maddəsinin yuxarıda 41-ci bəndində göstərilmişdir).
59. Hökumət QHT-lərin dövlət qeydiyyatı olmadan fəaliyyət göstərə biləcəyini iddia etdi. Bundan əlavə, qeydiyyata alınmamış QHT-lərin bank hesabları aça və ofis kirayəyə götürə biləcəyini vurğulayan dövlət (yuxarıdakı 53-cü bənd), bu iddiasını hansı yerli qanuna əsasən tənzimlədiyini göstərmədi və bununla bağlı başqa bir sübut təqdim etmədi.
60. Məhkəmə qeyd edir ki, yerli qanunvericilik assosiasiyaların dövlət qeydiyyatı olmadan fəaliyyət göstərməsinə maneə yaratmasa da, Məhkəmədə mövcud olan məlumata görə, praktik baxımdan, yerli qanunvericilik birliyin hüquqi şəxs statusu olmadan normal fəaliyyət göstərmək imkanını əhəmiyyətli şəkildə məhdudlaşdırmışdır. Birlik, eyni zamanda, nə bank hesabı aça, nə işçilər işə götürə və nə də öz adına qeyri-hökumət təşkilatlarının maliyyələşdirilməsinin əsas mənbələrindən biri olan qrant və ya maliyyə yardımı ala bilməz (bax: Qrantlar haqqında Qanunun 3-cü maddəsi, hazırkı işin 42-ci paraqrafı, yuxarıda istinad olunmuş Ramazanova işi, paraqraf 59, Rəsul Cəfərov işində üçüncü tərəflərin təqdimatları və Məhkəmənin qiymətləndirməsi, §§ 101-02, 108-10 və 123; həmçinin Venesiya Komissiyasının Rəylərindən çıxarışlar, yuxarıdakı 43-44-cü bəndlər). Əgər bir birlik maliyyələşməni normal təmin edə bilməsə, o qurulmasının əsasında duran fəaliyyətlə tam şəkildə məşğul ola bilməz. Buradan belə nəticə çıxır ki, hüquqi şəxs statusuna malik olmayan birliyin hüquqi və fəaliyyət qabiliyyəti dövlət qeydiyyatına alınmış birliklərin fəaliyyət imkanlarından geri qalır.
61. Yuxarıda göstərilən halları nəzərə alaraq, Məhkəmə hesab edir ki, Ədliyyə Nazirliyinin İHK-nun qeydiyyata alınması ilə bağlı müraciətlərini dəfələrlə rədd etməsi nəticəsində faktiki olaraq hüquqi şəxs statusunu əldə edə bilməməsi, İHK-nun və ayrı-ayrılıqda müraciət edən ərizəçilərin (təsisçilərin) birləşmək azadlığı hüququna müdaxilə təşkil edir.
(c) Müdaxilə əsaslandırılıbmı
62. Konvensiyanın 11-ci maddəsinin şərtlərinə əsasən belə bir müdaxilənin “qanunla nəzərdə tutulması”, bu maddənin 2-ci bəndində göstərilən bir və ya bir neçə qanuni məqsəd güddüyü və bu məqsəd və ya məqsədlərə çatmaq üçün “demokratik cəmiyyətdə zəruri” olduğu testi ilə əsaslandırılmalıdır.
63. Məhkəmə bir daha qeyd edir ki, “qanunla nəzərdə tutulmuş” ifadəsi, mübahisəli tədbirlərin daxili qanunvericilikdə müəyyən əsasa malik olmasını və həmin qanunun keyfiyyətli olmasını da tələb edir. Qanun müvafiq şəxslər üçün əlçatan və kifayət qədər aydın olmalıdır ki – lazım gəldikdə, tövsiyyə edilə biləcək – onların hərəkətlərinin hansı nəticələrə gətirib çıxarda biləcəyini öncədən görmələri mümkün olsun. (bax: məsələn, Maestri İtaliyaya qarşı [GC], № 39748/98, § 30, AİHM 2004 I; Kudrevičius və başqaları Litvaya qarşı [GC], № 37553/05, § 108-09, AİHM 2015 və Satakunnan Markkinapörssi Oy və Satamedia Oy Finlandiyaya qarşı [GC], № 931/13, § 143, 27 iyun 2017). Ölkə qanunvericiliyinin bu tələblərə cavab verməsi üçün dövlət orqanlarının Konvensiya ilə zəmanət verilmiş hüquqlara özbaşına müdaxilələrdən qoruma alətləri olmalıdır. Qanun vasitəsi ilə icra hakimiyyət qoluna müdaxilə üçün ölçüsüz imkanın tanınması, Konvensiyada təsbit edilmiş demokratik cəmiyyətin təməl prinsiplərindən biri olan hüququnun aliliyinə və fundamental insan hüquqlarına zidd olardı. Nəticə etibarı ilə qanun hər hansı bir səlahiyyətin həcmini və onun həyata keçirilmə qaydasını kifayət qədər aydın şəkildə göstərməlidir (bax: Maestri, yuxarıda istinad edilən, § 30 və Navalnyy Rusiya qarşı. [GC], № 29580/12 və digərləri, §) 115, 15 noyabr 2018).
64. Məhkəmə qeyd edir ki, həmin vaxtda, Azərbaycanda QHT-lərin təsis edilməsi və dövlət qeydiyyatı üç hüquqi aktla tənzimlənirdi: Mülki Məcəllə, Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanun və QHT-lər haqqında Qanun. Mülki Məcəllənin və Dövlət Qeydiyyatı haqqqında Qanunun müvafiq müddəaları hüquqi şəxslərin bütün növ formalarının dövlət qeydiyyatını tənzimləyir. QHT-lər haqqında Qanun, QHT-lərin ictimai birlik və ya bir fond formasını ala biləcək qeyri-kommersiya təşkilatları kimi qurulması və fəaliyyətinin xüsusiyyətlərini tənzimləyirdi.
65. Məhkəmə bilir ki, bu işdə tətbiq olunan daxili qanunvericilik və xüsusilə Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanuna sonradan bir sıra dəyişikliklər edilib. Lakin, bu işdə həmin müddətdə qüvvədə olan daxili qanunvericiliyin müvafiq maddələrini nəzərdən keçirdəcək. (bax: Əliyev və başqaları Azərbaycana qarşı, № 28736/05, §§ 36-39, 18 dekabr 2008).
66. Ərizəçilər bildirdilər ki, birləşmək azadlığı hüquqlarına müdaxilə iki səbəbə görə qanunsuzdur. Əvvəlcə, Ədliyyə Nazirliyinin 28 dekabr 2011-ci il tarixli ərizəçilərin qanuni təmsilçisi və onun səlahiyyətləri haqqında məlumatı təsis sənədinə daxil edilməsi tələbinə əməl etməməsi ilə bağlı irəli sürülən iddianın qanunda heç bir əsas yox idi. İkincisi, qeyd etdilər ki, nazirliyin qeydiyyata alma müraciətlərini dəfələrlə rədd etməsi, Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanuna pozub. Belə ki, Nazilik, sənədlərdə olan nöqsanlar və çatışmazlıqlarla bağlı təsisçiləri birdəfəlik qaydada xəbərdar etməli idilər. Bunu etmədiklərindən, qeydiyyat prosesini qeyri-qanuni formada gecikdiriblər.
67. Məhkəmə yuxarıda qaldırılan məsələlərin hər birinə ayrılıqda baxaraq, müdaxilənin qanuniliyini araşdıracaq.
(i) Ədliyyə Nazirliyinin qeydiyyat tələblərini rədd etməsi ilə bağlı irəli sürdüyü səbəblər
68. Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçilər Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən 12 sentyabr və 4 noyabr 2011-ci il tarixlərində ilk iki imtinaya verilən səbəblərin qanunda əsasları olduğuna dair iddiasını mübahisələndirməyiblər.
69. Məhkəmə bir daha bildirir ki, dövlətlər – mütənasiblik (proporsionallıq) şərtinə əməl etməklə – rəsmi qaydada qeydiyyatdan keçmək istəyən təşkilatlardan ağlabatan qanuni rəsmiləşdirmələrə riayət etmələrini tələb etmək hüquq var. (bax: Heyvan Yetiştiriciləri Sendikatı Türkiyəyə qarşı (qərar), № 27798/08, 11 yanvar 2011; Rusiya Respublika Partiyası Rusiyaya qarşı, № 12976/07, § 87, 12 aprel 2011 və Birləşmiş Makedoniya Təşkilatı İlinden – PIRIN və başqaları Bolqarıstana qarşı (№2), № 41561/07 və 20972/08, § 83, 18 oktyabr 2011; həmçinin baxın, mutatis mutandis, Tebieti Mühafize Cemiyyeti və İsrafilov Azərbaycana qarşı, № 37083/03, § 72, AİHM 2009). Qeyd edək ki, Məhkəmənin daxili qanunvericiliyə uyğunluğunu yoxlamaq səlahiyyəti məhduddur. Belə ki, qanunları şərh etmək və tətbiq etmək ilk növbədə milli hakimiyyət orqanlarının, xüsusən yerli məhkəmələrin işdir çünki milli orqanlar, təbii olaraq, bununla əlaqədar yaranan məsələləri həll etmək iqtidarına malikdir. Ancaq əgər qanunun təfsiri açıq-aşkar əsassız olduqda, o zaman Məhkəmə bu təfsirin Konvensiyaya uyğun olub olmadığını müəyyən etmək hüququna malikdir. (bax: Radomilja və başqaları Xorvatiya [GC], № 37685/10 və 22768/12, §) 149, 20 mart 2018).
70. Hazırkı işə müdaxilənin qanunauyğunluğunu və xüsusilə daxili qanunvericiliyin öngörmə keyfiyyətini qiymətləndirərkən (yuxarıda 63-cü bənddə göstərilən prinsiplərə baxın), Məhkəmə qanunun mətninin özünə və onun Ədliyyə Nazirliyi və yerli məhkəmələr tərəfindən necə tətbiq və təfsir olunması qaydasına baxmalıdır.
71. Hökumət o vaxt QHT-lərə tətbiq olunan hər hansı qanunvericilikdə belə bir tərifin mövcud olduğunu iddia etməyib. Düzdür, bu terminin tərifi IHK-nun dövlət qeydiyyatı üçün müraciətindən bir neçə il sonra Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanuna əlavə edilmişdir (yuxarıdakı 39-cu paraqrafa baxın). Yeni əlavə olunan tərifə görə, təşkilatın rəhbəri də hüquqi şəxsin “qanuni təmsilçisi” anlayışı içinə daxildir. Ancaq Məhkəmə bir daha təkrar edir ki, hazırkı işə həmin vaxt mövcud daxili qanunvericilik işığında baxacaq.
72. Hökumətin Məhkəməyə təqdim etdiyi arqumentə əsasən, ərizəçilə, cənab Rəsul Cəfərovun İHK-nun qanuni təmsilçisi təyin olunduğundan, 10 dekabr 2010-cu il tarixli təsis qərarında onun səlahiyyətli təmsilçi kimi səlahiyyətlərini göstərməli iddilər. Lakin Hökumət həmin vaxtda daxili qanunvericiliyin tələblərinə istinadən bu ifadəni nə anlama gəldiyini nə əsaslandırdı və nə də izah etdi. Üstəlik, onların təqdimatları heç bir əlavə sübutla dəstəklənmir və daha önəmlisi, qeydiyyat tələblərini nəzərdən keçirərkən yerli hakimiyyət orqanlarının tutduğu mövqeyə ziddir.
73. Xüsusilə, nə Ədliyyə Nazirliyinin 28 dekabr 2011-ci il tarixli məktubunda, nə də daxili məhkəmələrin qərarlarında Dövlət qeydiyyatı haqqında qanunun 5.4.1-ci maddəsinin mənası baxımından birliyin sədrini onun “qanuni təmsilçi” hesab etdiklərini göstərən heç bir məlumat yoxdur. Ədliyyə Nazirliyinin 28 dekabr 2011-ci il tarixli məktubu və onun birinci instansiya məhkəməsinə yazılı təqdimatları qısa və sirli idi və bununla bağlı ətraflı izahat verilməmişdir (yuxarıdakı 13 və 21-ci bəndlərə bax). Bundan başqa, Nazirlik məhkəmə iclaslarının heç birində iştirak etməyib və şifahi təqdimat da etməyib. Nəticə etibarilə, Nazirlik heç vaxt “qanuni təmsilçi” anlayışının İHK-nun vəziyyətinə və ya ümumilikdə hüquqi şəxslərə tətbiq olunması ilə bağlı gətirdiyi şərhə aydın izahat verməyib.
74. Yerli məhkəmələrdən yalnız Bakı Apelyasiya Məhkəməsi bu işdə kimin İHK-nun “qanuni təmsilçisi” hesab olunmalı olduğunu müəyyənləşdirməyə cəhd edib. Xüsusilə, birliyin təsisçiləri “dövlət qeydiyyatı ilə əlaqədar olaraq onun maraqlarını təmsil edən qanuni təmsilçilər olaraq təyin edildiyi” qeyd ediblər (yuxarıdakı 25-ci bənd). Ancaq bu ifadə əsaslandırılmayıb. Birincisi, faktlara baxdıqda məlum olur ki, 10 dekabr 2010-cu il tarixli təsis qərarında təsisçilərin “qanuni təmsilçilər” təyin edilməsi ilə bağlı heç bir açıq müddəa yoxdur. Bu qərar sadəcə təsisçilərə dövlət qeydiyyatı ilə məşğul olmağı tapşırmışdı. İkincisi, daxili məhkəmə öz qiymətləndirməsini dəstəkləmək üçün hər hansı bir qanun müddəasına istinad etməyib və ya heç bir hüquqi səbəb göstərməyib. Nəhayət, Məhkəmə qeyd edir ki, apellyasiya məhkəməsinin qiymətləndirməsi Ali Məhkəmə tərəfindən dəstəklənməyib. Ali Məhkəmə 18 sentyabr 2013-cü il tarixli qərarında kimin “qanuni təmsilçi” olması ilə bağlı məsələnin üzərindən sükutla keçib.
75. Məhkəmə daha sonra qeyd edir ki, cənab Rəsul Cəfərov birliyin sədri kimi Mülki Məcəllənin 49-cu maddəsinə və QHT-lər haqqında Qanunun 26-cı maddəsinə uyğun olaraq birliyin yeganə icraedici orqanı rolunu yerinə yetirmişdir (bax: 32 və 41-ci bəndə). Birliyin Ədliyyə Nazirliyinə təqdim etdiyi nizamnaməsində səlahiyyətlərinin siyahısı verilmişdir (yuxarıdakı 7-ci bəndə və 41-ci bənddə QHT-lər haqqında Qanunun 25 və 26-cı maddələrinə bax). Müvafiq olaraq, Ədliyyə Nazirliyinə təqdim edilmiş qeydiyyat sənədlərində, rəsmi səlahiyyətlərinə və daxili qanunvericiliyə və birliyin nizamnaməsinə uyğun olaraq birliyin adından hərəkət etmək səlahiyyətinə sahib olan şəxs haqqında məlumat verilmişdir.
76. Bundan əlavə, Məhkəmə qeyd edir ki, həmin vaxtda tətbiq olunan Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 5.4.1-ci maddəsində, aydın şəkildə deyilir ki, “qanuni təmsilçi” təyin olunarsa, təsis qərarında qanuni təmsilçinin səlahiyyətləri göstərilməlidir. Eyni qaydada, eyni Qanunun 5.4.6-cı maddəsi, qanuni təmsilçinin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlərin yalnız təyin edildiyi təqdirdə təqdim edilməsini tələb edir (yuxarıdakı 35-ci paraqrafa baxın). Buradan belə nəticə çıxır ki, Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun həmin vaxtda tətbiq olunduğu mətni adi mənada “qanuni təmsilçi” təyin edilməsini tələb etmirmiş; təsisçilərdən təsis qərarında “qanuni təmsilçini” qeyd etmələrini və onun səlahiyyətlərini yalnız kimisə təyin etməyi seçdikləri təqdirdə göstərmələrini tələb etmişdir. Bununla əlaqədar, Məhkəmə, həmçinin qeyd edir ki, Ədliyyə Nazirliyinin 28 dekabr 2011-ci il tarixli rədd məktubundan çox qısa müddət sonra “Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun” 5.4.1-ci maddəsinə edilən 24 yanvar 2012-ci il tarixli düzəliş “qanuni təmsilçi”-ni və ya onun təsis qərarında səlahiyyətlərini göstərmək tələbini ləğv etdi (yuxarıdakı 38-ci bəndə bax).
77. Yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq, Məhkəmə, ərizəçilərin, “Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun” həmin vaxt qüvvədə olan 5.4.1-ci maddəsində əksini tapan təyin edilmiş “qanuni təmsilçi”yə verdikləri şərhi ağlabatan hesab edir. Belə ki, qanuni təmsliçi o şəxsdir ki, birliyi təmsil etmək üçün birliyin nizamnaməsindən doğan təbii səlahiyyətlərə sahibdir və biriliyi təmsil etmək üçün təyin edilmişdir.
78. Yuxarıda yazılanları ümumiləşdirərək Məhkəmə qeyd edir ki, hazırki iş aşağıdakı elementlərin birləşməsindən ibarətdir: (i) dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən, həmin vaxtda təfsir və tətbiq olunduğu kimi, hüquqi şəxslə əlaqəli konkret kontekstdə istifadə olunan “qanuni təmsilçi” anlayışının tərifi dəqiqliklə verilməyib; belə bir tərifin həmin vaxtda tətbiq olunan hər hansı digər qanunvericilikdə mövcudluğu da göstərilməyib; (ii) Ədliyyə Nazirliyi İHK-nun işində kimi “qanuni təmsilçi” sayıldığı barədə heç vaxt rəsmi şəkildə açıqlama verməmişdir; (iii) İHK işində, Hökümətin Məhkəmədəki mövqeyi ilə Bakı Apelyasiya Məhkəməsinin İHK-nun sədrinin və ya hər üç təsisçisinin eyni anda “qanuni təmsilçi” olması ilə bağlı mövqeyi arasında uyğunsuzluğu var; (iv) digər yerli məhkəmələr, xüsusən də Ali Məhkəmə, bununla bağlı hər hansı konkret bəyanat və ya nəticə çıxarmaqdan çəkinmişdir; və (v) Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 5.4.1-ci maddəsinin mətnin təfsiri göstərir ki, Qanun “qanuni təmsilçi” təyin edilməsini tələb etmir və bu səbəbdən, əgər qanuni təmsilçi təyin olunmayıbsa, təsis qərarında onun və ya digər şəxsin səlahiyyətlərinin müəyyən edilməsinə ehtiyac yoxdur.
79. Belə hallarda, Məhkəmə qeyd edir ki, həmin vaxtda yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən təfsir və tətbiq olunan Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 5.4.1-ci maddəsi insanlara etdikləri hərəkətlərin nəticələrini öncədən görmə imkanını nəzərdə tutmamışdı. Kimin hüquqi şəxsin “qanuni təmsilçisi” – qanuni təmsilçinin səlahiyyətləri hüquqi şəxin yardılması qərarında göstərilməlidir – hesab edildiyi və həmin təmsilçinin hüquqi şəxsin yaradılması qərarında səlahiyyətləri və hansı hallarda onun qanuni təmsilçi kimi təyin olunduğu kifayət qədər dəqiqlik verilməmişdir.
80. Məhkəmə qanunların hazırlanması zamanı mütləq dəqiqlik əldə etməyin mümkün olmadığını və onların bir çoxunun istər-istəməz daha çox və ya az dərəcədə qeyri-müəyyən olduğu, təfsiri və tətbiqinin praktikanın işi olduğunu qəbul edir. (yuxarıda istinad edilən Satakunnan Markkinapörssi Oy və Satamedia Oy, § 143). Yerli qanunvericikdən tələb olunan dəqiqlik səviyyəsi – aydındır ki, bu bütün hallarda mümkün deyil – bu alətin məzmunundan, hansı sahəni əhatə etməsindən və tətbiqi nəzərdə tutlan şəxslərin sayından və statusundan asılıdır. (Kudrevičius və başqaları, yuxarıdakı istanada bax, § 110).
81. Bununla yanaşı, qanunun müddəası nə qədər aydın şəkildə olsa da, lakin onun tətbiqində məhkəmə şərhi qaçılmazdır, çünki şübhəli məqamların dəqiqləşdirilməsinə və müəyyən şərtlərə uyğunlaşdırmağa həmişə ehtiyac olacaqdır. Mübahiəsli maddələrə münasibətdə şübhənin olması özü özülüyündə onun tətbiq edilməsi zamanı öngörmənin mümkünlüyünü inkar etmir. Bir müddəanın birdən çox mənaya gəlməsi, Konvensiyanın “öngörmə” ilə bağlı tələbinin yerinə yetirmədiyi anlamına gəlmir. Məhkəmələrin qərar qəbul etmə səlahiyyəti elə məhz bu kimi şübhəli məqamlara aydınlıq gətirilməsi var. (bax: Gorzelik və başqaları, yuxarıda göstərilən, § 65 və Leyla Şahin Türkiyəyə qarşı [GC], xeyr. 44774/98, § 91, AİHM 2005 XI).
82. Hazırkı işdə daxili qanunvericiliyin müddəası hüquqi şəxs kimi dövlət qeydiyyatı üçün istifadə olunan təsis sənədlərinin məzmununa dair rəsmi tələblərə aiddir. Buna görə də, qanundan, çox spesifik sahəni tənzimləmək üçün hazırlandığından və mübahisə doğuran maddənin məzmunun tələbinə uyğun olaraq, son dərcədə aydınlıq tələb olunurdu.
83. Ərizəçilər, ardıcıl olaraq, yerli məhkəmələr qarşısında qanuni təmsilçi təyin etməklə bağlı seçim etmədikləri təqdirdə, təsis sənədində təmsilçinin dəqiqləşdirilmiş səlahiyyətlərinin olmamasını əsas gətirərən Ədliyyə Nazirliyinin qeydiyyatdan imtina etməsini qanunsuz saymaqları ilə bağlı əsaslandırılmış arqumentlərini irəli srüdülər. Onlar Ədliyyə Nazirliyinin qanunu səhv təfsir etdiyini müdafiə etdilər. Müvafiq hüquqi müddəanın kifayət qədər dəqiqliyə malik olmadığını və müxtəlif şərhlərə açıq olduğunu nəzərə alsaq, daxili məhkəmələrin qarşısına qoyulan arqumentlərə münasibətə məhkəmələr Ədliyyə Nazirliyinin hərəkətlərinin qanuniliyini qiymətləndirilməli idilər. İlk addım kimi müddəanın ağlabatan təfsirindən başlamalı idilər.
84. Bununla belə, yerli məhkəmələr Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 5.4.1-ci maddəsində istifadə edilən nə “qanuni təmsilçi” anlayışını və nə də təmsilçinin səlahiyyətlərinin qanunla tələb edildiyi vəziyyətləri şərh etməyə cəhd göstərmədilər. Bunun əvəzinə, ümumiyyətlə, heç bir detallı əsaslandırma olmadan, nazirliyin hərəkətlərinin qanuni olmasını təkrarlamaqla yetindilər və ərizəçinin dəlillərinin məğzini araşdırmaqdan yayındılar. Üstəlik, Hökumət, Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 5.4.1-ci maddəsi ilə bağlı hər hansısa həl edilmiş məhkəmə işinin mövcud olması ilə bağlı heç bir nümunə təqdim etmədilər.
85. Yuxarıda göstərilən səbəblərə görə, Məhkəmə hesab edir ki, həmin dövrdə şərh edilərək tətbiq olunan bu maddə nəticəni öncədən görmə tələbinə cavab vermir. Hazırkı işin halları göründüyü kimi, maddənin özü dövlət orqanları tərəfindən onun özbaşına tətbinə qarşı heç bir hüquqi müdafiə imkanına malik deyil. Buna görə də, həmin maddə Konvensiyada nəzərdə tutulan “qanun keyfiyyəti” tələbinə cavab vermir.
(ii) Qeydiyyat proseduru ilə əlaqədar qanuni tələblərə uymaq
86. Əvvəldə də qeyd olunduğu kimi, ərizəçilər iddia edir ki, qeyd sənədlərində müəyyən edilmiş çatışmazlıq az idi və Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 8-ci maddəsinə əsasən, Ədliyyə Nazirliyi sənədləri dəfələrlə geri qaytarmaq və hər dəfə fərqli bir düzəliş tələb etməsi əvəzinə, bütün çatışmazlıqlar bir anda aşkar etməli idilər. Bununla yanaşı, ərizəçilər iddia edir ki, Ədliyyə Nazirliyinin qeyd sənədlərini geri qaytardıqları məktublarda Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 11.3.1-ci maddəsinə səhv istinad ediblər.
87. Məhkəmə qeyd edir ki, qeyri-kommersiya təşkilatları üçün xüsusi olaraq tətbiq edilən Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 8-ci maddəsi, ümumi bir qayda olaraq, dövlət qeydiyyatı prosedurunun qırx gündən çox çox olmamasını tələb edirdi. Əgər Ədliyyə Nazirliyi birliyin qeydiyyata alınmasından tamamilə imtina üçün səbəb olmayacaq sənədlərdə “çatışmazlıqları” aşkar edərsə, qeydiyyat sənədlərini düzəliş üçün geri qaytara bilər. Bu işdə, çatışmazlıqların düzəldilməsi üçün təsisçilərə iyirmi gün müddət verməli idi. Bundan əlavə, Qanun Ədliyyə Nazirliyindən tələb edirdi ki, qeydiyyat sənədlərindəki çatışmazlıqların birdəflik qaydada nəzərdən keçirsinlər (bax: Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 8.3-cü maddəsinə yuxarıdakı 36-cı bənd). Hər hansı bir çatışmazlıq düzəldildikdən sonra sənədlər yenidən təqdim edilirsə, Ədliyyə Nazirliyi ya birliyi qeydiyyata almalı və ya qeydiyyata alınmaqdan qəti şəkildə imtina etməsi barədə rəsmi bildiriş verməlidir (Bax: Yuxarıda 36-37-ci bəndlərdə Dövlət qeydiyyatı haqqında Qanunun 8.4 və 11.3.4-cü maddələrinə baxın).
88. Eyni zamanda, Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 11.3-cü maddəsində Nazirliyin hüquqi şəxsi qeydiyyata almaqdan qəti şəkildə imtina edə biləcəyi səbəblərin siyahısı verilmişdir. Xüsusilə, 11.3.1-ci maddəyə əsasən müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim olunan sənədlər “Konstitusiyaya, Qanuna və ya digər qanunvericiliyə zidd olduqda” qeydiyyatdan imtina edilə bilər. Bundan əlavə, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 11.3.4-cü maddəyə əsasən, qeydiyyata alan orqan tərəfindən aşkar edilmiş çatışmazlıqlar Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 8.3-cü maddəsində göstərilən müddətdə düzəldilmədiyi təqdirdə qeydiyyatdan imtina edilə bilər.
89. Beləliklə, Dövlət qeydiyyatı haqqında qanunun 8.3-cü maddəsinə əsasən “düzəliş üçün sənədlərin geri qaytarılması” birliyin qeydiyyata alınmasından rəsmi şəkildə qəti imtina olmadığı ortaya çıxır. 8.4, 11.3.1 və 11.3.4-cü maddələr isə əksinə, rəsmi şəkildə qeydiyyata alınmamaq üçün əsasdır.
90. 11-ci maddə altında Azərbaycana qarşı olan işlərdə Məhkəmə müəyyən etmişdi ki, 6 fevral 1996-cı il Hüquqi Şəxslərin Dövlət Qeydiyyatı haqqında köhnə Qanunda Ədliyyə Nazirliyinin özbaşına və davamlı olaraq qeydiyyat prosedurunu uzatmasına qarşı heç bir təminat yoxdur. Belə ki, Nazirlik qanunla nəzərdə tutulmuş müddətlərə riayət etmədən və qeydiyyata alınmaq və ya qeydiyyatdan imtina etmək üçün qəti bir qərar vermədən qeydiyyat sənədlərində hər dəfə yeni çatışmazlıqlar tapır və onları təsisçilərə geri göndərirdi (yuxarıda istinad edilən Ramazanova, § 66). Bu kontekstdə görüldüyü kimi, köhnə qanunu əvəz edən “Dövlət Qeydiyyatı haqqında” Qanunun 8-ci maddəsində nəzərdə tutulan təminatların məqsədi müddət məhdudiyyəti müəyyən edərək qeydiyyat prosedurunda gecikmələrin qarşısını almaq və Ədliyyə Nazirliyindən “qeydiyyatdan imtina üçün əsas ola bilməyən çatışmazlıqları” bir anda müəyyənləşdirməsini və sənədlərin yalnız bir dəfə düzəldilməsi üçün geri göndərməsini tələb edir.
91. Hazırkı işdə Məhkəmə qeyd edir ki, Ədliyyə Nazirliyinin 12 sentyabr, 4 noyabr və 28 dekabr 2011-ci il məktublarına əsasən, hər üç halda Nazirlik İHK-nun təsis sənədlərində çatışmazlıqlara işarə edərək və Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun 11.3.1-ci maddəsinə əsaslanaraq “sənədləri geri qaytarın” (və ya “sənədləri icra olunmamış şəkildə geri qaytarın”) sözlərindən istifadə edib. Lakin, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu maddə qeydiyyata alınmaqdan rəsmi imtina üçün əsas verirsə də, Ədliyyə Nazirliyinin məktublarında qeydiyyata rəsmi olaraq “imtina edildiyi” bildirilməyib, sadəcə sənədlərin “geri qaytarıldığı” qeyd edilib (Qanunun 8.3-cü maddəsindəki termindən istifadə olunub). Bundan əlavə, məktublarda iyirmi günlük düzəliş müddəti açıq şəkildə göstərilməyib.
92. Bundan əlavə, ərizəçilərin ikinci və üçüncü müraciətlərində Nazirlik tərəfindən müəyyən edilmiş ehtimal olunan çatışmazlıqlar onların ilk müraciətdə artıq mövcud idi. Beləliklə, Nazirlik ilk baxışdan sonra ərizəçilərə bütün buraxılmış çatışmazlıqlar barədə məlumat vermədi, bunun əvəzinə ərizəçilər tərəfindən hər dəfə yenidən verilmiş qeydiyyat sənədələrində ardıcıl olaraq çatışmazlıqları qeyd edib.
93. Yuxarıdakıları nəzərə alaraq, Məhkəmə hesab edir ki, Ədliyyə Nazirliyinin hərəkətləri və ərizəçilərin qeydiyyat ilə bağlı müraciətlərinə verdiyi cavabların məzmunu onun prosedura düzgün və ardıcıl qaydada əməl etməsi ilə bağlı ciddi suallar doğurur. Bu suallar ərizəçilər tərəfindən yerli məhkəmələr qarşısında əsaslandırılmış şəkildə qaldırılsa da, məhkəmələr bu prosedura və qeydiyyat orqanının öz funksiyalarını yerinə yetirməsinə və nazirliyin bu tələblərə əməl edib-etməməsinə heç bir hüquqi qiymət verə bilməmişlər.
94. Məhkəmə bu nəticəyə gəlir ki, ərizəçilərin işində, qanun da tələb etdiyi kimi çatışmazlıqlara birdəlik qaydada cavab verilməsinə əməl edilməmiş və nəticədə bu qanunsuz gecikməyə və ərizəçilərin birliyinin faktiki olaraq hüquqi şəxs statusu almaqdan məhrum etmişdir.
(iii) Nəticə
95. Məhkəmə qərara gəlir ki, Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən istinad olunan Dövlət Qeydiyyatı haqqında Qanunun həmin vaxtda qüvvədə olan və bu işdə üçüncü imtinaya əsas olan maddəsi Konvensiyanın tələb etdiyi “qanun keyfiyyəti” tələbinə cavab vermir. Nazirliyin qeydiyyat proseduru ilə bağlı daxili qanunvericiliyin tələblərini pozduğu da aşkar edilmişdir. Hər ikisinin nəticəsi olaraq, milli hakmiyyət orqanlarının birliyi qeydiyyata almaqdan qanunsuz olaraq rədd etməsi ilə nəticələnib. Beləliklə, bu işdə müdaxilə Konvensiyanın 11-ci maddəsinin 2-ci bəndinin mənasında “qanunla müəyyən edilmiş” hesab edilə bilməz.
96. Bu nəticəyə gəldikdən sonra, Məhkəmə 11-ci maddənin 2-ci bəndinin digər tələblərinin (müdaxilənin qanuni məqsəd daşıması və zəruriliyi) yerinə yetirilməsinə baxmağa ehtiyac duymur.
97. Müvafiq olaraq Konvensiyanın 11-ci maddəsi pozulub.
II. KONVENSİYANIN 41-Cİ MADDƏSİNİN TƏTBİQİ
98. Konvensiyanın 41-ci maddəsinə əsasən:
Əgər Məhkəmə Konvensiyanın və ona dair Protokolların müddəalarının pozulduğunu, lakin Razılığa gələn Yüksək Tərəfin daxili hüququnun yalnız bu pozuntunun nəticələrinin qismən aradan qaldırılmasına imkan verdiyini müəyyən edirsə, Məhkəmə zəruri halda, zərərçəkən tərəfə əvəzin ədalətli ödənilməsini təyin edir.
A. Ziyan
99. Fərdi ərizəçilər maddi ziyana görə aşağıdakı məbləğləri tələb etdilər: Cəfərov 20.000 avro, cənab Hüseynov və cənab Qafarov hər biri 10.000 avro tələb etdilər. İHK-nun qeydiyyata alınmaması səbəbindən çox ziyan çəkdiklərini iddia etdilər. Bundan əlavə, Cənab Cəfərovun İHK-u adından qrantları qeydiyyata ala bilməməsi onun qanunsuz sahibkarlıq, vergidən yayınma və mənimsəmə ittihamları ilə mühakimə olunmasına səbəb olub.
100. Hökumət iddiaların əsassız olduğunu və Cəfərovun cinayət təqibi ilə bu işdə ehtimal olunan pozuntu arasında heç bir səbəbli əlaqənin olmadığını qeyd etdi. Üstəlik, bu işdə pozuntunun tapılmasının öz-özlüyündə dəymiş mənəvi ziyana görə kifayət qədər kompensasiyanı təmin etdiyini iddia etdilər.
101. Məhkəmə qeyd edir ki, cənab Cəfərovun həbsi və tutulması ilə bağlı şikayətlər ayrıca bir ərizənin predmeti olub (bax: yuxarıda istinad edilmiş Rəsul Cəfərov). Hazırkı işə gəldikdə, ədalətli əsaslarla qərar verən Məhkəmə maddi ziyana görə bütün ərizəçilərə 4500 avro ödənilməsin kifayət etdiyin bildirir.
B. Xərclər və məsrəflər
102. Daxili hakimiyyət orqanlarına və məhkəmələrdə çəkilən xərclərə və məsrəflərə gəldikdə, ərizəçilər daxili məhkəmə çəkişmələrində vəkilinə 1.200 avro xərc çəkdiklərini iddia etdilər. Vəkil, xanım İsmayılova İHK-nun qeydiyyatı proseduru və daxili məhkəmə işləri ilə əlaqədar müxtəlif inzibati və poçt xərcləri üçün 16,70 Azərbaycan manatı (AZN) tələb etdi. İddianın bu hissəsini sübut etmək üçün üçün vəkil ilə razılaşma sənədlərini və hesab fakturasını, habelə rüsumların və poçt xərclərinin ödənilməsini təsdiq edən sənədlərin surətlərini təqdim etdilər.
103. Məhkəmə qarşısında çəkilən xərclərlə əlaqədar olaraq, ərizəçilər xanım Remezaite-nin qanuni haqları üçün 3000 İngilis funt sterlinqi (GBP) və tərcümə xərcləri üçün 832 avro tələb etdilər. Hüquqi xidmət haqı ilə əlaqədar olaraq, ərizəçilər bu iş üzrə xanım Remezaite-nin keçirdiyi saatları əks etdirən bir cədvəl təqdim etdilər. Ancaq vaxt cədvəlində xanım Remezaite və ərizəçilər arasında hər hansı bir ödəniş razılaşmasına və onların imzaladıqları hüquqi xidmətlər üçün heç bir müqaviləyə istinad edilməmiş və belə bir müqavilənin surəti Məhkəməyə təqdim etməmişdilər. Tərcümə xərclərinə gəldikdə, müraciət edənlər tərcüməçi ilə razılaşmanın bir nüsxəsini və müvafiq fakturanın surətini təqdim ediblər.
104. Hökumət Məhkəmədən ərizəçilərin iddialarına sərt yanaşmağı xahiş etdi. Həm də xanım Remezaite-nin ərizəçiləri təmsil etməsinə icazə verən etibarnamə təqdim etmədiklərini və ərizəçilərin onun hüquqi xidmətləri üçün müqavilə və ya hüquqi xidmət haqlarına görə tələb olunan məbləğin olduğunu sübut edən hər hansı bir ödəmə fakturası təqdim etmədiklərini qeyd etdilər.
105. Məhkəmənin presedent hüququna görə, ərizəçilərin çəkdikləri xərclərin yalnız həqiqiqətən və zəruri şəkildə baş verdiyini və ölçü baxımından ağlabatan olduğu göstərildiyi müddətdə ödənilmək hüququna malikdir.
106. Məhkəmə qeyd edir ki, xanım Remezaite, ərizəçiləri Məhkəmə qarşısında İHK-nun sədri kimi səlahiyyətli şəxs olan cənab Cəfərov tərəfindən imzalanmış sənədə əsasən təmsil etmək səlahiyyətinə malikdir. Bununla birlikdə, ərizəçilər, onların öz arasında imzaladıqları nə müqaviləni, nə hesab fakturalarnı təqdim etmədilər. Xanım Remezaite-nin xidmət haqı kimi heç bir sübutu məhkəməyə təqdim etmədilər (Merabişvili Gürcüstana qarşı işini müqayisə et. GC] , № 72508/13, §§ 364-65 və 371-73, 28 noyabr 2017). Bu vəziyyətdə Məhkəmənin iddianın bu hissəsini rədd etməkdən başqa çarəsi yoxdur.
107. İddiaların qalan hissəsinə, o cümlədən daxili məhkəmə çəkişmələri və Məhkəməyə çəkilən tərcümə xərclərinə gəldikdə, Məhkəmə əlindəki sənədlərə və yuxarıda göstərilən meyarlara əsasən, 2,040 avro məbləğində ödənişin edilməsini məqbul hesab edir.
C. Faiz marağı
108. Məhkəmə defolt faiz dərəcəsi kimi Avropa Mərkəzi Bankının müəyyən etdiyi kredit faizi dərəcəsini və üç faiz əlavə olunmalı olduğunu məqbul sayır.
YUXARIDA GÖSTƏRİLƏN SƏBƏBLƏRƏ ƏSASƏN MƏHKƏMƏ YEKDİLLİKLƏ,
1. Ərizəni qəbuledilən sayır;
2. Konvensiyanın 11 -ci Maddəsinin pozulduğu qərarını verir
3. Qərara alır
(a) cavabdeh Dövlət Konvensiyanın 44-cü maddəsinin 2-ci bəndinə uyğun olaraq qərarın qüvvəyə mindiyi gündən üç ay ərzində bütün ərizəçilərlə aşağıda qeyd olunan məbləğləri həmin dövrdə mövcud olan valyuta kursuna uyğun olaraq Azərbaycan manatına çevrilməklə ödəmələdir:
(i) maddi ziyana görə 4500 avro (dörd min beş yüz avro) və əlavə olaraq tutulacaq vergi;
(ii) 2040 avro (iki min qırx avro), vergi ödənişləri daxil olmaqla xidməti xərclər ilə əlaqədar ərizəçilərin çəkdiyi xərclərə görə;
(b) yuxarıda göstərilən üç ayın bitməsindən etibarən, hesablaşmaya qədər sadə faiz drəcəsi yuxarıda göstərilən müddətdə Avropa Mərkəzi Bankının kredit faiz dərəcəsinə bərabər olan üç faiz əlavə ilə ödənilməlidir;
4. Ədalətlin təmin edilməsi ilə bağlı ərizəçilərin müraciətini qalan hissədən rədd edir.
İngilis dilində hazırlanıb və Məhkəmə Qaydalarının 77-ci Qaydasının 2 və 3-cü bəndlərinə uyğun olaraq 25 iyul 2019-cu ildə yazılı şəkildə yazılıb.
Claudia Westerdiek Angelika Nußberger
Katib Prezident
Qərar Media Hüququ Qrupu tərəfindən ingilis dilindədən tərcümə edilərək yayılıb. Müəllifliklə bağlı baxın: https://aihmaz.org