YENİ © tərcümə – aihmaz.org – yüklə_Sətullayev Azərbaycana qarşı
BİRİNCİ BÖLMƏ
SƏTULLAYEV AZƏRBAYCANA QARŞI
(Ərizə № 22004/11)
QƏRAR
STRASBURQ
19 MART 2020
Bu qərar qətidir. Qərara redaktə xarakterli dəyişikliklər edilə bilər.
Sətullayev Azərbaycana qarşı,
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (Beşinci Şöbə) Palatasının iclası ibarətdir:
André Potocki, Prezident,
Lәtif Hüseynov,
Anja Seibert-Fohr, hakimlər,
and Milan Blaško, İclas katibinin müavini,
25 fevral 2020-ci ildə xüsusi müşavirə keçirilərək,
Həmin tarixdə qəbul edilmiş müvafiq qərarı verir:
PROSEDUR
1. Məhkəmə işi 17 mart 2011-ci il tarixində Azərbaycan vətəndaşı, cənab Süleyman Əliheydər oğlu Sətullayev (“ərizəçi”) İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının (“Konvensiya”) 34-cü maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasını məhkəməyə verdiyi ərizə (№ 22004/11) nəticəsində başlayıb.
2. Ərizəçinin təmsilçisi Azərbaycanda vəkil kimi fəaliyyət göstərən cənab A.Qasımlıdır. Azərbaycan Hökümətinin təmsilçisi cənab Çingiz Əsgərovdur.
3. 10 İyun 2014-cü ildə ərizəçinin polis tərəfindən iddia edilən pis rəftara məruz qalması, tutulması və həbs olunmasının qanuniliyi barədə şikayəti Hökümətə çatdırıldı. Məhkəmə Qaydalarının 54-cü Qaydasının 3-cü bəndinə əsasən ərizənin qalan hissəsi qəbuledilməz elan edildi.
FAKTLAR
I. İŞİN HALLARI
4. Ərizəçi 1976-cı ildə Sumqayıtda anadan olub və orada yaşayır.
5. Ərizəçi, aşağıda göstərilən hadisələr baş verən zaman, Sumqayıtda yerləşən ailəsinə məxus mağazada dükan köməkçisi işləyirdi.
A. Ərizəçinin polis tərəfindən pis rəftara məruz qalması və tutulması ilə iddiası
1. Hadisənin ərizəçi tərəfindən təsviri
6. 20 avqust 2008-ci il saat 6.15-də sivil geyimli iki polis məmuru dükana girib ərizəçidən su istəyib. Ərizəçi onlara bir şüşə su verdikdə, polis əməkdaşları olduqlarını və mağazada narkotik alveri edilməsi ilə bağlı məlumat aldıqlarından mağazada axtarış aparacaqlarını söyləyiblər. O anda dükana başqa sivil geyimli polislər daxil olub.
7. Ərizəçi axtarış qərarına etiraz edərək, axtarış qərarının ona göstərilməsini tələb edib, ancaq 4 saylı Sumqayıt Şəhər Polis İdarəsinin rəis müavini R. B. digər polis işçilərinə ərizəçini qandallamağı əmr edib. Ərizəçi axtarışa etirazını davam etdirərək, polislərdən müvafiq sənədləri göstərmələrini tələb edib. Onun bu tələbəinə cavab olarar R.B. onu təhqir edib və başqa bir polis əməkdaşı ona qapaz vurub. Ərizəçinin atası və anası axtarış başa çatmadan dükana gəlib.
8. Axtarışdan sonra ərizəçi 4 saylı Sumqayıt şəhər Polis İdarəsinə aparılıb.. Saat 1.30-a qədər orada saxlanıldıqdan sonra 21 Avqust 2008-ci ildə polis bölməsindən çıxmağına icazə verilib. Bu müddətdə ərzində üç saata yaxın qandallı qalıb.
2. Hadisənin Hökümət tərəfindən təsviri
9. 20 avqust 2008-ci il tarixində polis əməkdaşları ərizəçinin idarə etdiyi mağazaya daxil olub oğurlanmış SİM kartları, siqaretləri və yeməkləri satdığına dair iddia ilə bağlı onu dindiriblər. Dindirməni davam etdirmək zəruri olduğundan ərizəçi polis bölməsinə dəvət olunub və orada otuz dəqiqə dindirilib. Polis ərizəçiyə qarşı pis rəftar göstərməyib.
B. Ərizəçinin istifadə etdiyi müdafiə vasitələri
10. Qeyri-müəyyən bir tarixdə ərizəçi polis tərəfindən pis rəftara məruz qalması və qanunsuz tutulması ilə bağlı cinayət işinin açılması üçün şikayət edib. Ərizəçi şikayətinin surətini Məhkəməyə təqdim etməyib.
11. İş materialından görünür ki, 31 avqust 2008-ci ildə bu işə baxan müstəntiq ərizəçinin məhkəmə-tibbi ekspertizası haqqında qərar verib; Ərizəçinin müayinəsini aparan eskpert öz rəyini 1 sentyabr 2008-ci ildə təqdim edib. 800 Nömrəli məhkəmə-tibbi ekspertizasının rəyinə görə ərizəçinin bədənində xəsarət və ya onun izləri aşkar edilməyib.
12. İş materiallarından bir daha aydın olur ki, Sumqayıt Şəhər Polis İdarəsinin 20 sentyabr 2008-ci il tarixli qərarı ilə iki polis əməkdaşı, R.B. və E.A. 20 Avqust 2008-ci il tarixli əməliyyatı səriştəsiz apardıqları üçün intizam məsuliyyətinə cəlb edilib. Bu qərara əsasən E.A. intizam tənbehinə məruz qalıb, amma R.B. bir illik təhsil məzuniyyətinə göndərildiyindən ona qarşı intizam tənbehi tətbiq olunmayıb.
13. 13 oktyabr 2008-ci ildə Sumqayıt Şəhər Prokurorluğunun müstəntiqi 20 avqust 2008-ci il hadisələrində iştirak etmiş polis əməkdaşlarına qarşı cinayət işi açmaqdan imtina edib. Müstəntiq hesab edib ki, polis məmurları ərizəçi ilə pis rəftar etməyib və onu tutmayıb. Bununla əlaqədar olaraq, müstəntiq dörd polis əməkdaşının ifadələrinə əsaslanıb. Həmin ifadələrə görə onlar dükanda axtarış aparmayıblar, sadəcə ərizəçidən onlarla birgə polis bölməsinə gəlməsini istəyiblər və ərizəçi də onların bu istəyinə əməl edib. Bundan başqa, ərizəçinin əlinin qandallanmadığını və onun otuz dəqiqəlik söhbətdən sonra polis bölməsini tərk etdiyini bildiriblər. Müstəntiq həmçinin məhkəmə-tibbi ekspertizasının 800 nömrəli rəyinə də istinad edərək, ərizəçinin bədənində xəsarət izlərinin aşkar edilmədiyini qeyd edib. Sonda isə qeyd edib ki, əməliyyatı səriştəsiz apardıqları üçün iki polis əməkdaşı R.B. və E.A.-ya qarşı intizam icraatı başlayıb.
14. Qeyri müəyyən bir tarixdə ərizəçi bu qərardan Sumqayıt Şəhər Məhkəməsinə şikayət verib. Xüsusilə, o müstəntiqin səmərəli araşdırma aparmamasından və hadisə şahidilərinin hamısını dindirməməsindən şikayət edib.
15. 19 fevral 2010-cu ildə Sumqayıt Şəhər Məhkəməsi müstəntiqin qərarını ləğv edib və istintaq orqanlarına yeni istintaqın aparılması ilə bağlı göstəriş verib. Məhkəmə istintaqın səmərəli aparılmadığı qənaətinə gəlib. Belə ki, müstəntiq hadisənin bütün müvafiq şahidlərini müəyyənləşdirə və dindirə bilməyib, yalnız polis əməkdaşlarının ifadələrinə və 1 sentyabr 2008-ci il tarixli məhkəmə-tibbi ekspertizanın rəyinə əsaslanıb. Bununla əlaqədar olaraq birinci instansiya məhkəməsi müəyyən edib ki, müstəntiq ərizəçinin anasını dindirmədiyini və istintaq zamanı ərizəçinin atası və qardaşı, habelə dükanın yerləşdiyi ərazidə yaşayan başqa dörd nəfər tərəfindən verilən ifadələrə fikir verməyib.
16. 1 mart 2010-cu ildə Sumqayıt Şəhər Prokurorluğunun prokuror müavini yuxarıda göstərilən polis əməkdaşlarının ərizəçini vurduğunu və ya onu polis bölməsində qanunsuz olaraq saxladığını müəyyən etmədiklərindən cinayət işi açmaqdan imtina edib. Prokuror polis əməkdaşlarının ifadələrinə və 1 sentyabr 2008-ci il tarixli məhkəmə-tibbi ekspertizanın rəyinə əsaslanıb. Ərizəçinin ailə üzvlərinin (atası, anası və qardaşı) və dükanın yerləşdiyi ərazinin dörd sakininin ifadələrinə gəldikdə, prokuror qeyd edib ki, həmin şahidlər ərizəçinin qandallandığını və polis bölməsinə aparıldığını bildiriblər. Ancaq prokuror, ifadələrin etibarlı sayıla bilməyəcəyini, çünki işin nəticəsində maraqlı olan insanlar tərəfindən verildiyini söyləyib.
17. 1 iyun 2010-cu ildə ərizəçi prokurorun qərarından Sumqayıt Şəhər Məhkəməsinə şikayət edərək əvvəlki arqumentlərini təkrarlayıb. O, ailə üzvləri və yuxarıda adı çəkilən digər şəxslərin verdiyi şahid ifadələrinə prokurorun verdiyi qiymətləndirməni mübahisələndirib.
18. 7 iyul 2010-cu ildə Sumqayıt Şəhər Məhkəməsi ərizəçinin şikayətini rədd edib. Məhkəmə prokurorun araşdırmanı səmərəli apardığını və bu qərarı ləğv etmək üçün heç bir əsas olmadığını bildirib. Məhkəmə, iki polis əməkdaşının intizam məsuliyyətinə cəlb olunmasına da istinad edib. Məhkəmə, istintaq orqanları tərəfindən şahid ifadələrinin qiymətləndirilməsi ilə bağlı ərizəçinin şikayətinə heç bir münasibət bildirməyib.
19. 23 sentyabr 2010-cu ildə Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxlayıb. Bu qərardan kasassiya şikayəti verilə bilməzdi. İş materiallarında ərizəçinin bu qərarın nüsxəsi ilə təmin edildiyi tarix barədə məlumat yoxdur.
II. MÜVAFİQ QANUNVERİCİLİK
20. Pis rəftarın qadağan olunması ilə bağlı daxili qanunvericiliyin aidiyyatı müddəaları Mustafa Hacılı Azərbaycana qarşı qərarda (№ 42119/12, §§ 26-28, 24 noyabr 2016) ətraflı şəkildə təsvir edilib.
QANUN
I. ALTI AYLIQ PRESEDURA ƏMƏL OLUNMAMASI İLƏ BAĞLI HÖKÜMƏTİN ETİRAZI
21. Hökumət, ərizəçinin altı aylıq qaydalara əməl etmədiyi üçün ərizənin qəbuledilməz elan edilməli olduğunu bildirib. Bununla əlaqədar olaraq Hökümət bildirib ki, Sumqayıt Apelyasiya Məhkəməsi qərarı
23 sentyabr 2010-cu il qəbul edilib ancaq Məhkəmə Reyestri ərizəni 4 aprel 2011-ci ildə qəbul edib və beliliklə, altı aylıq müddətə əməl edilməyib.
22. Ərizəçi Hökümətin bu iddiasını mübahisələndirərək qeyd edib edib ki, ərizə 17 mart 2011-ci ildə Məhkəməyə göndərilib.
23. Məhkəmə bir daha bildirir ki, ərizənin qəbul edilməsi ilə bağlı vurulan möhürün tarixi ərizənin göndərilmə tarixi kimi qəbul edilmir. Yalnız poçt markasında qeyd edilən tarix ərizənin göndərildiyi tarix hesab olunur (bax: Brezec Xorvatiyaya qarşı, № 7177 / 10, § 29, 18 iyul 2013 və Vasiliauskas Litvaya qarşı [GC], № 35343/05, § 117, AİHM 2015). Bu işdə son yerli məhkəmə qərar Sumqayıt Apelyasiya Məhkəməsinin 23 sentyabr 2010-cu il tarixli qərarıdı. Buna görə də, hətta güman etsək ki, Sumqayıt Apelyasiya Məhkəməsinin 23 sentyabr 2010-cu il tarixli qərarının elan edildiyi gün ərizəçiyə həmin qərarın surəti də verilib, bu zaman, Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 1-ci və 4-cü bəndlərinin mənasında Məhkəməyə ərizəni göndərmək üçün altı aylıq müddətin başlama tarixi 24 sentyabr 2010-cu il və bitiş tarixi 23 Mart 2011-ci il hesab olunmalıdır (bax: Sabri Güneş Türkiyəyə qarşı [GC], № 27396/06, § 60, 29 iyun 2012).
24. İşin materiallarını araşdıraraq, Məhkəmə bildirir ki, ərizənin içində olduğu zərfin üzərində onun 4 aprel 2011-ci il tarixdə Məhkəmə Reyestri tərəfindən alınması ilə bağlı möhür var. Ancaq hazırki ərizə ərizəçi tərəfindən 17 mart 2011-ci il tarixində imzalanıb və ərizənin içində oldğu zərf isə 18 mart 2011-ci ildə Azərbaycandan göndərilib (zərfin üzərindəki Sumqayıt poçt şöbəsinin poçt markası həmin tarixi qeyd edib). Buna görə ərizəçi altı aylıq müddətə riayət etmiş sayılır. Bu səbəbdən Məhkəmə Hökumətin etirazını qəbul etmir.
II. KONVENSİYANIN 3-CÜ MADDƏSİNİN POZULMASI İDDİASI
25. Ərizəçi polis tərəfindən pis rəftara məruz qaldığından və ölkədaxili hakimiyyət orqanlarının onun pis rəftarla bağlı iddiasını araşdırmadığından şikayətlənib. Konvensiyanın 3-cü maddəsində deyilir:
“Heç kəs işgəncəyə, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftara və ya cəzaya məruz qalmamalıdır.”
A. Qəbuledilənlik
26. Konvensiyanın 3-cü maddəsinə əsasən ərizəçinin qurban statusunda olmasına və daxili vasitələri tükətməsi ilə bağlı hər hansı bir etiraz bildirməyən Hökumət, iki polis əməkdaşının 20 sentyabr 2008-ci ildə intizam icraatına məruz qalması faktını nəzərə alaraq, qeyd edir ki, ərizəçi şikayətinə müvafiq olaraq hüququ bərpa olunub və o ədalətli təzminat almaq üçün mülki iddia qaldırmaq hüququna sahib idi.
27. Ərizəçi şikayətini təkrarladı.
28. Hətta Hökumətin yuxarıda göstərilən təqdimatlarını ərizəçinin qurban statusuna və daxili müdafiə vasitələrini tükətməsinə etiraz kimi düşünsək belə, Məhkəmə bir daha təkrar edir ki, milli hakimiyyət orqanları Konvensiyanın (ya açıq və ya da substantiv şəkildə) pozulduğunu və bu pozuntuya görə ədaləti kompensasiya vermədiyi müddətcə, ərizəçi üçün əlverişli sayılacaq qərar və ya tədbir onun “qurban” statusundan məhrum edilməsi üçün kifayət deyil. (bax: Amuur Fransaya qarşı, 25 iyun 1996, § 36, Hökm və qərarların hesabatları 1996 III. Və Dalban Rumıniyaya qarşı [GC], № 28114/95, § 44, AİHM 1999 VI). Bundan əlavə, qəsdən pis rəftar hallarında, 3-cü maddənin pozulması yalnız zərərçəkmişə kompensasiya təyin olunmaqla həll edilə bilməz; əksinə, müvafiq kompensasiyanın ödənilməsindən əlavə səmərələi araşdırma da aparılmalıdır (bax: Gäfgen Almaniyaya qarşı. [GC], № 22978/05, § 119, AİHM 2010).
29. Halbuki, bu işdə yerli məhkəmələr (açıq çəkildə və substantiv olaraq) ərizəçinin Konvensiyanın 3-cü maddəsinə zidd olan rəftara məruz qaldığını etiraf etmədi və Konvensiya ilə qorunan hüquqlarının pozulduğuna görə kompensasiya təyin etmədi. Yuxarıdakı mülahizələr kifayət edir ki, Məhkəmə, Konvensiyanın mənası daxilində, ərizəçinin zərərçəkmiş olduğu qənaətinə gəlsin.
30. Məhkəmə hesab edir ki, ərizəçi, pis rəftar məruz qalması ilə bağlı prokurorun cinayət işi açmamaq qərarından ölkədaxili məhkəmələrə şikayət edib. Müvafiq olaraq, Hökumətin ərizəçinin daxili müdafiə vasitələrini tükəndirmədiyi barədə arqumenti rədd edilməlidir.
31. Bunu nəzərə alaraq, Məhkəmə qeyd edir ki, bu şikayət Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3-cü bəndinin 3-cü bəndinin mənasında açıq-aşkar əsassız deyildir. Daha sonra bildirir ki, başqa səbəblərə görə də qəbuledilməz deyil. Buna görə qəbuledilən elan edilməlidir.
B. Mahiyyət
1. Ərizəçinin pis rəftara məruz qalması iddiası
(a) Tərəflərin təqdimatları
32. Ərizəçi polis işçilərindən birinin əlinin ovucu ilə onun başına vurduğunu bildirib. O qeyd edib ki, 1 sentyabr 2008-ci il tarixli məhkəmə-tibbi ekspertizası gec aparıldığı üçün bədənində heç bir iz aşkar edilməyib. Ərizəçi, şikayətini dəstək olaraq, ailə üzvləri və digər dörd şəxs tərəfindən təqdim olunan müvafiq şahid ifadələrinə əsaslanıb amma Məhkəməyə bu ifadələrin surətlərini və ya məzmunu haqqında daha dolğun məlumat təqdim etməyib.
33. Hökumət ərizəçinin polis tərəfindən qeyri-insani və ya alçaldıcı rəftara məruz qalmadığını bildirib. Bununla əlaqədar, Hökümət 1 sentyabr 2008-ci il tarixli məhkəmə-tibbi ekspertizasının nəticələrinə istinad edib.
(b) Məhkəmənin qiymətləndirməsi
34. Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçi 20 avqust 2008-ci ildə polisin onun başına qapaz vurmasını (bax 7-ci bənd) ) iddia etsə də, bu hadisə ilə bağlı daha ətraflı məlumat verə və ya iddiasını dəstəkləyən hər hansı bir tibbi sübut təqdim edə bilmədi. Ərizəçinin məhkəmə-tibbi ekpertiza müayinəsi də onun bədənində xəsarəti aşkar etməyib (bax yuxarıdakı 11-ci paraqraf). Bu səbəbdən Məhkəmə ərizəçinin məhkəmə-tibbi ekspertizanın gec keçirildiyi üçün gəldiyi rəyi mübahisələndirməsini qəbul edə bilməz. İşin materiallarından aydın olur ki, ərizəçinin məhkəmə-tibbi ekspertizası müstəntiqin ekspertiza ilə bağlı qərarı verildiyi gündən bir gün sonra və hadisədən on bir gün sonra keçirilib (bax yuxarıdakı 11-ci paraqraf). Bundan əlavə, ərizəçinin Məhkəməyə şikayət ərizəsinin surətini verə bilmədiyini və ya şikayətinin verilmə tarixini göstərə bilməməsini nəzərə alsaq (bax yuxarıda 10-cu paraqraf), Məhkəmə, müstəntiqin məhkəmə-tibbi ekspertiza təyin etməsi barədə qərarının vaxtında olub-olmadığını müəyyən edə bilməz.
35. Məhkəmə daha sonra qeyd edir ki, 20 avqust 2008-ci il tarixində baş verdiyi iddia olunan pis rəftar (məsələn, polisin əlinin ovucu ilə ərizəçinin başına vurması) kimi rəftarlar həmişə izlərin qalmasına səbəb olmamalıdır (müqayisə edin Məmmədov və başqalarına qarşı Azərbaycan, № 35432/07, § 110, 21 fevral 2019). Lakin, hazırkı işdə ərizəçi Məhkəməyə pis rəftara dair iddiasını dəstəkləyən başqa sübut təqdim edə bilməyib. Bundan əlavə, o, şikayətini dəstəkləmək üçün istintaq zamanı verilmiş şahid ifadələrinə istinad etsə də, işdəki sənədlərdən və şahidlərin ərizəçinin polis tərəfindən döyülməsi ilə bağlı hər hansı bir ifadə verdikləri görünmür (yuxarıdakı 16-cı abzaya baxın).
36. Bu kimi halları və əlindəki bütün iş materiallarını nəzərə alaraq, Məhkəmə hesab edir ki, ərizəçinin 20 avqust 2008-ci il tarixində polis tərəfindən pis rəftara məruz qalması ilə bağlı sübutlar “əsaslı şübhə” standartına cavab vermir. Bu isə Məhkəmənin ərizəçinin pis rəftara məruz qalması nəticəsinə gəlməyinə mane olur. (müqayisə edin. Cənnətov Azərbaycana qarşı, № 32132/07, §§ 59-60, 31 iyul 2014, və Mehdiyev Azərbaycana qarşı, № 59075/09, §§ 73 74, 18 iyun 2015 ).
37. Beləliklə, Məhkəmə ərizəçinin pis rəftara məruz qalmasına münasibətdə Konvensiyanın 3-cü maddəsinin maddi (substantiv) pozuntusunu müəyyən edə bilmir.
2. Səmərəli araşdırma aparılmaması ilə bağlı iddia
(a) Tərəflərin təqdimatları
38. Ərizəçi ölkədaxili hakimiyyət orqanlarının onun pis rəftara məruz qalması ilə bağlı səmərəli araşdırma aparmadığını bildirdi.
39. Hökumət ölkədaxili hakimiyyət orqanlarının ərizəçinin pis rəftara məruz qalması iddiası ilə bağlı səmərəli araşdırma apardığını bildirdi. İstintaq orqanları onun məhkəmə-tibbi ekspertizasının aparılması barədə əmr verib və bütün müvafiq şahidləri dindiriblər.
(b) Məhkəmənin qiymətləndirməsi
40. Məhkəmə, bu işlə bağlı Bouyid Belçikaya qarşı [GC] (qərardadda № 23380/09, §§ 114 123, AİHM 2015) qərarında əksini tapmış presedent hüququnun ümumi prinsiplərinə istinad edir.
41. Hazırkı işin hallarına gəldikdə, Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçinin 20 avqust 2008-ci ildə polis tərəfindən pis rəftara məruz qalması barədə şikayətindən sonra istintaq orqanları cinayət istintaqı aparıblar; lakin, Sumqayıt Şəhər Prokurorluğunun prokuror müavini ərizəçinin pis rəftara məruz qalması iddiası ilə əlaqədar cinayət işi açmaqdan imtina edib. Bu qərar ölkədaxili məhkəmələr tərəfindən də qəbul edilib. Bu halda cinayət istintaqının 3-cü Maddənin tələb etdiyi kimi səmərəli aparılıb-aparılmadığını qiymətləndirmək qalır.
42. Burada isə Məhkəmə ölkədaxili hakimiyyət orqanlarının apardığı cinayət istintaqında bir sıra nöqsanları müşahidə edib.
43. Məhkəmə qeyd edir ki, ölkədaxili hakimiyyət orqanları ərizəçinin iddia edilən pis rəftara məruz qalması ilə bağlı sübutları təmin etmək üçün əllərindən gələni etməyiblər. Xüsusilə, polis işçilərinin ifadələri ərizəçinin hadisələri təqdim etmə versiyası açıq-aşkar ziddiyyət təşkil etsə də, işə cavabdeh müstəntiq ərizəçi ilə polis əməkdaşları arasında üzbəüz qarşılaşdırma aparmayıb (bax: Hilal Məmmədov Azərbaycana qarşı, № 81553/12, § 96, 4 fevral 2016 və Mustafa Hacılı Azərbaycana qarşı, № 42119/12, § 52, 24 noyabr 2016). Müstəntiq ərizəçinin iddia edilən pis rəftara məruz qalması ilə bağlı günahkarı təyin etmək üçün şəxsiyyəti müəyyənləşdirən heç bir istintaq tədbiri görməyib.
44. Məhkəmə daha sonra qeyd edir ki, nə prokurorluq orqanları, nə də ölkədaxili məhkəmələr öz qərarlarında polis əməkdaşının ifadələrini niyə etibarlı hesab etdikləri, lakin ərizəçinin təqdimatlarını etibarlı hesab etmədikləri barədə izahat verməyiblər (bax: Mushegh Saghatelyan Ermənistana qarşı, № 23086) / 08, § 154, 20 sentyabr 2018). Xüsusilə, 20 avqust 2008-ci il hadisələri ilə əlaqədar iki polis əməkdaşı intizam məsuliyyətinə cəlb olunsa da, həmin polis əməkdaşları tərəfindən irəli sürülmüş hadisənin versiyası ölkədaxili hakimiyyət orqanları və məhkəmələr tərəfindən asanlıqla qəbul edilib və heç vaxt ciddi şəkildə sorğu-sual edilməyib
45. Yuxarıda göstərilən mülahizələr Məhkəməyə ərizəçinin pis rəftara məruz qalması iddiasının araşdırmasının nəticəsiz qaldığı qənaətinə gəlməsi üçün kifayətdir. Müvafiq olaraq Konvensiyanın 3-cü Maddəsi prosessual baxımdan pozulub.
III. KONVENSİYANIN 5-Cİ MADDƏSİNİN İDDİA OLUNAN POZUNTUSU İLƏ BAĞLI
46. Ərizəçi Konvensiyanın 5-ci maddəsinə əsasən, onun 20 avqust 2008-ci ildə polis tərəfindən saxlanılması və tutulmasının qanunsuz olmasından şikayət edib. Məhkəmə hesab edir ki, bu şikayət Konvensiyanın 5-ci Maddəsinin 1-ci bəndinə əsasən baxılır. 5-ci Maddənin 1-ci bəndində deyilir:
“1.Hər kəsin azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. Heç kəs aşağıdakı hallardan və qanunla müəyyən olunmuş qaydadan başqa azadlıqdan məhrum edilə bilməz:
(a) səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən məhkum olunduqdan sonra şəxsin qanuni həbsə alınması;
(b) məhkəmənin qanuni çıxardığı qərarı icra etməməyə görə və ya qanunla nəzərdə tutulmuş hər hansı öhdəliyin icra olunmasını təmin etmək məqsədi ilə şəxsin qanuni tutulması və ya həbsə alınması;
(c) hüquq pozuntusunun törədilməsində əsaslı şübhə ilə bağlı şəxsin səlahiyyətli məhkəmə orqanı qarşısına gətirilməsi məqsədi ilə və ya onun tərəfindən törədilən hüquq pozuntusunun, yaxud pozuntunu törətdikdən sonra gizlənməsinin qarşısını almaq üçün kifayət qədər zəruri əsaslar olduğunun hesab edildiyi hallarda şəxsin qanuni tutulması və ya həbsə alınması;
(d) yetkinlik yaşına çatmamış şəxsin tərbiyə nəzarəti üçün qanuni qərar əsasında həbsə alınması və ya onun səlahiyyətli orqana verilməsi üçün qanuni həbsə alınması;
(e) yoluxucu xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almaq üçün şəxslərin, habelə ruhi xəstələrin, alkoqolizmə və narkomaniyaya mübtəla olanların və ya səfillərin qanuni həbsə alınması;
(f) şəxsin ölkəyə qanunsuz gəlməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə və ya barəsində deportasiya yaxud ekstradisiya tədbirləri tətbiq olunan şəxsin qanuni tutulması və ya həbsə alınması;”
A. Qəbuledilənlik
47. Məhkəmə qeyd edir ki, bu şikayət Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3-cü bəndinə əsasən açıq-aşkar qəbuledilməz deyil. Daha sonra qeyd edir ki, başqa səbəblərə görə də qəbuledilməz deyil. Buna görə qəbuledilən elan edilməlidir.
B. Mahiyyət
1. Tərəflərin təqdimatları
48. Ərizəçi 6 saat müddətində polis bölməsində qanunsuz olaraq saxlandığını yenidən təkrar etdi.
49. Hökumət ərizəçinin təqdimatına etiraz etdi. Hökümət ərizəçinin Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 1-ci bəndini pozaraq saxlanılmadığını, ancaq sadəcə olaraq otuz dəqiqə müddətində polis bölməsində dindirildiyini və sonra polis bölməsindən azad olunduğunu qeyd etdi.
2. Məhkəmənin qiymətləndirməsi
50. Məhkəmə təkrar edir ki, “azadlıq hüququ” elan edilərkən 5-ci maddənin 1-ci bəndi şəxsin fiziki azadlığını nəzərdə tutur. Müvafiq olaraq, sadəcə 4-cü Protokolun 2-ci Maddəsi ilə tənzimlənən hərəkət azadlığının məhdudlaşdırılması ilə əlaqəli deyil. 5-ci Maddənin mənası daxilində kiminsə “azadlıqdan məhrum edildiyini” müəyyən etmək üçün çıxış nöqtəsi kimi onun konkret vəziyyəti olmalıdır və nəzərə alınan tədbirin növü, müddəti, təsiri və həyata keçirilməsi kimi bir sıra amillər də nəzərə alınmalıdır. Azadlıqdan məhrumetmə və məhdudlaşdırma arasındakı fərq, onun təbiəti və ya mahiyyəti ilə deyil, kəskinlik dərəcəsi və ya intensivliyi ilə bağlıdır (bax: De Tommaso Italiyaya qarşı [GC], № 43395/09, § 80, 23 fevral 2017, əlavə arayışlarla, və Khlaifia və başqaları İtaliyaya qarşı [GC], № 16483/12, § 64, 15 dekabr 2016).
51. Dövlətin faktiki vəziyyətlə bağlı verdiyi dəyərləndirmə və ya həmin dəyərləndirmənin çatışmazlığı azadlıqdan məhrum edilmənin olub olmaması barədə Məhkəmənin gələcəyi nəticəyə qətiyyən təsir göstərə bilməz (bax: Creang Cre Rumıniyaya qarşı, GC], № 29226/03, § 92, 23 Fevral 2012).
52. Məhkəmə, presedent hüququna əsaslanaraq, bir daha təkrarlayır ki, 5-ci Maddənin 1-ci bəndi çox qısa müddətə azadlıqdan məhrum edilmələrə də şamil edilə bilər (bax: bir çox qərarlar arasında, MA Kiprə qarşı, № 41872/10, § 190) , AİHM 2013 (çıxarışlar)).
53. Hazırkı işdə, ərizəçi 20 avqust 2008-ci ildə polis bölməsinə aparıldığını və altı saat müddətində orada tutulduğunu bildirsə də, Hökümət ərizəçinin polis bölməsinə dəvət edilib orada otuz dəqiqə sorğu-sual edildiyi üçün ərizəçinin 5-ci Maddənin mənası daxilində tutulmadığını bildirdi. (yuxarıdakı 6-9-cu bəndlərə baxın).
54. Məhkəmə hökumətin iddiasını qəbul edə bilməz. Ərizəçinin polis bölməsinin əməkdaşları tərəfindən polis bölməsinə aparıldığı və onların icazəsi olmadan polis bölməsindən çıxmaqda sərbəst olmadığı şübhəsizdir. Bununla da Məhkəmə hesab edir ki, burada 5-ci Maddənin 1-ci bəndinin mənası daxilində azadlıqdan məhrum edilməni göstərən məcburiyyət elementi var (bax: Foka Türkiyəyə qarşı, № 28940/95, §§ 74-79, 24 iyun 2008; Gillan və Quinton Birləşmiş Krallığa qarşı, № 4158/05, § 57, AİHM 2010 (çıxarışlar); Şimovolos Rusiyaya qarşı, № 30194/09, § 50, 21 iyun 2011; və Xalikova Azərbaycana qarşı, № 42883/11, § 102, 22 oktyabr 2015). Buna görə ərizəçi 5-ci maddənin 1-ci bəndinə əsasən azadlıqdan məhrum edilib.
55. Ərizəçinin nə qədər azadlıqdan məhrum edildiyi müddətinə gəlincə, Hökumətin mövqeyini təsdiqləyən heç bir rəsmi sənəd olmadığı üçün şübhə ilə bağlı üstünlük ərizəçinin dediklərinə verilməlidir. Çünki burada Hökumət, uyğun və inandırıcı dəlillərlə dəstəklənən, hadisənin hər saatını qeydə alan hesabat təqdim etməli idi (bax: Salayev Azərbaycana qarşı 40900/05, № 39, 9 Noyabr 2010). Bundan əlavə, Məhkəmə Hökumətdən bu işin ölkədaxili prosesinə aid bütün sənədlərin surətlərini təqdim etməsini açıq şəkildə xahiş etsə də, Hökumət ərizəçinin hazırki şikayətinə aid olan sənədləri, məsələn polisin qeyd dəftərindən müvafiq çıxarışları, polis tərəfindən dindirilmə ilə bağlı qeydləri və ya ərizəçinin tutulması ilə bağlı hər hansı digər sənədi təqdim edə bilmədi. Müvafiq olaraq, Hökumət faktiki vəziyyətlə bağlı iddialarını təsdiqləyən inandırıcı və müvafiq sübutlar təqdim edə bilməməsi səbəbindən, Məhkəmə ərizəçinin altı saat müddətində polis bölməsində tutulduğunu qəbul edir.
56. Bu müddət ərzində ərizəçinin tutulmasının Konvensiyanın 5-ci Maddəsinin 1-ci bəndinin mənasında “qanuni” olub-olmaması məsələsinə gəldikdə, Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçinin azadlıqdan məhrum edilməsi heç nə ilə sənədləşdirilməyib. Məhkəmə bununla əlaqədar bir daha qeyd edir ki, bir şəxsin qeyd alınmadan tutulması Konvensiyanın 5-ci Maddəsində əksini tapan prinsipial olaraq ən önəmli qorumasının tamamilə inkar edilməsi və bu müddəanın kobud şəkildə pozulması deməkdir (bax. , § 154, AİHM 2002 IV; Nağıyevə Azərbaycana qarşı, № 16499/09, § 64, 23 aprel 2015; və yuxarıda göstərilən Məmmədov və başqaları, § 89).
57. Müvafiq olaraq Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 1-ci bəndi pozulub.
IV. KONVENSİYANIN 41-Cİ MADDƏSİNİN TƏTBİQİ
58. Konvensiyanın 41-ci maddəsinə əsasən:
“Əgər Məhkəmə Konvensiyanın və ona dair Protokolların müddəalarının pozulduğunu, lakin Razılığa gələn Yüksək Tərəfin daxili hüququnun yalnız bu pozuntunun nəticələrinin qismən aradan qaldırılmasına imkan verdiyini müəyyən edirsə, Məhkəmə zəruri halda, zərərçəkən tərəfə əvəzin ədalətli ödənilməsini təyin edir.”
A. Ziyan
59. Ərizəçi mənəvi ziyana görə 20,000 avro (EUR) tələb edib.
60. Hökumət ərizəçinin tələb etdiyi məbləğlərin əsassız və həddindən artıq çox olduğunu bildirib.
61. Məhkəmə hesab edir ki, ərizəçiyə mənəvi zərər vurulduğu üçün, yalnız pozuntunun tanınması ilə məhdudlaşa bilməz və buna görə də ona kompensasiya təyin edilməlidir. Konvensiyanın 41-ci maddəsində tələb olunduğu kimi, ədalətli əsaslarla qiymətləndirmə apararaq, Məhkəmə ərizəçiyə bu başlıq altında 6000 avro məbləğində, tutulacaq vergilər də daxil olmaqla, kompensasiya müəyyən edir.
B. Məhkəmə xərcləri və məsrəflər
62. Ərizəçi ölkədaxili məhkəmələrə və Məhkəməyə çəkilən xərc və məsrəflərə görə 2000 avro tələb etdi. İddiasını dəstəkləyən ərizəçi nümayəndəsi ilə bağlanmış müqaviləni təqdim etdi.
63. Hökumət Məhkəmədən ərizəçinin iddiasını rədd etməsini istədi. Xüsusilə, ərizəçinin iddia edilən xərc və məsrəfləri dəqiqləşdirə bilmədiyini və ölkədaxili məhkəmə prosesində vəkil tərəfindən təmsil olunmadığını bildirdi.
64. Məhkəmənin presedent hüququna görə, ərizəçi, xərclərin yalnız həqiqi və zəruri şəkildə çəkildiyi və miqdar baxımından ağlabatan olduğu göstərildiyi təqdirdə onu almaq hüququna malikdir. Hazırkı işdə, əlində olan sənədləri nəzərə alaraq, Məhkəmə ərizəçinin daxili məhkəmə prosesində vəkil tərəfindən təmsil olunmadığını və Məhkəməyə etdiyi müraciətin vəkil tərəfindən hazırlanmadığını müəyyən etdi. Buna görə də Məhkəmədəki nümayəndəsinin gördüyü işlərin miqdarı müşahidələrinin hazırlanması ilə məhdudlaşıb. Bu faktları, həmçinin əlindəki sənədləri və yuxarıda göstərilən meyarları nəzərə alaraq, Məhkəmə ərizəçiyə bu başlıq altına düşən xərcləri əhatə edən 500 avro məbləğində pul verilməsini məqsədəuyğun hesab edir.
C. Faiz dərəcəsi
65. Məhkəmə faiz dərəcəsinin Avropa Mərkəzi Bankının faiz dərəcəsinə uyğun olaraq hesablanmasını və bura üç faiz əlavə edilməsini münasib hesab edir.
BU SƏBƏBLƏRƏ GÖRƏ MƏHKƏMƏ YEKDİLLİKLƏ,
1. Ərizəni qəbuledilən elan edir;
2. Konvensiyanın 3-cü Maddəsinin maddi (substantiv) mənada pozulmadığını qət edir;
3. Konvensiyanın 3-cü Maddəsinin prosesual pozuntusunu qət edir;
4. Konvensiyanln 5-ci Maddəsinin 1-ci bəndinin pozulduğunu qət edir;
5. Qərara alır ki,
(a) Cavabdeh Dövlət qərarın qüvvəyə minməsindən sonra üç ay ərzində aşağıdakı vəsaitin, ödəmənin həyata keçirilməsi zamanı mövcud olan məzənnəyə uyğun olaraq Azərbaycan manatı ilə, ödənilməsini həyata keçirtməlidir:
(i) 6.000 avro (altı min avro) və mənəvi ziyana görə tutulan hər hansı bir vergi daxil olmaqla;
(ii) 500 avro (beş yüz avro), ərizəçinin, çəkdiyi xərclərdən tutulan vergilər də daxil olmaqla ödənilməlidir;
(b) yuxarıda qeyd edilən üç ayın keçməsindən sonra ödəmənin həyata keçirilməsinə qədər gecikdirilən müddət üçün yuxarıda göstərilən məbləğdən Avropa Mərkəzi Bankının faiz dərəcəsinə uyğun olaraq faizlər ödənilməli və buna üç faiz də əlavə edilməlidir;
6. Yekdilliklə ərizəçinin ədalətli kompensasiya tələbini digər hissələrdə rədd edir.
Qərar Məhkəmənin Prosedur Qaydalarının 77-ci Qaydasının 2 və 3-cü bəndlərinə uyğun olaraq 2020-cü il 19 mart tarixində ingilis dilində və yazılı şəkildə tərtib edilib.
Milan Blaško André Potocki
Bölmə Katibi Sədr
Qərar Media Hüququ Qrupu tərəfindən ingilis dilindədən tərcümə edilərək yayılıb. Müəllifliklə bağlı baxın: https://aihmaz.org