BEŞİNCİ BÖLMƏ
QƏRARDAD
Ərizə №29656/07
MÜŞFİQ MƏDƏTOVAzərbaycana qarşı
28 mart 2019
STRASBURQ
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi (Beşinci Bölmə), 5 Mart 2019-cu il tarixində aşağıdakı heyətdən ibarət Komitədə toplaşaraq:
Síofra O’Leary, Sədr,
Lәtif Hüseynov,
Lado Chanturia, hakimlər,
və Milan Blaško, İclasın katibi,
20 iyun 2007-ci il tarixli yuxarıdakı ərizəni nəzərə alaraq,
Cavabdeh Hökümət tərəfindən təqdim edilmiş müşahidələri və ərizəçinin cavab olaraq təqdim etdiyi təqdimatları nəzərə alaraq,
Müşavirədən sonra aşağıdakı qərarı qəbul edir:
FAKTLAR
1. Ərizəçi cənab Müşfiq Mədətov, Azərbaycan vətəndaşıdır, 1967-ci ildə doğulub və Bakı şəhərində yaşayır. O, Məhkəmə qarşısında Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən vəkil Elçin Sadıqov tərəfindən təmsil olunub.
2. Azərbaycan Hökumətini (Hökumət) Məhkəmə qarşısında onun nümayəndəsi cənab Çingiz Əsgəriv təmsil edib.
A. Məhkəmə işinin halları
3. Məhkəmə işinin halları tərəflərin təqdim etdikləri şəkli ilə aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilə.
4. Sözügedən müddətdə ərizəçi Binə qəsəbəsində yerləşən 16 saylı cəza çəkmə müəssisəsində (“həbsxana”) cəza çəkirdi.
5. Ərizəçi, kriminal aləmin tanınmış üzvü olan N.S ilə eyni kameranı bölüşürdü.
6. Bəlli olmayan bir tarixdə N.S.-nin mobil telefonunun zəng tarixçəsi, onun qardaşı M.S.-yə qarşı aparılan istintaq tədbirləri çərçivəsində Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinin (“BMCMİ”) əməkdaşları tərəfindən yoxlanılıb. N.S-nin əlaqə saxladığı şəxslərin siyahısına əsasən bir neçə şəxs, o cümlədən T.H, T.I, D.R və L.M, BMCMİ-yə çağırılıb dindirildi.
7. T.H., T.I., D.R. və L.M. öz ifadələrində ərizəçi və N.S.-yə qarşı aşağıdakı ifadələri dilə gətirmişdilər.
8. D.R. ifadəsində bildirdi ki, 2002-ci ildə N.S ona zəng vurdu və həbsxanada onu ziyarət etməsini istədi, imtina etsə, onu və anasını öldürməklə hədələdi. Buna görə, o, həbsxanada ziyarətə razı olmuşdu və həbsxanada olarkən, N.S. ona təcavüz etmişdi. 2002-ci ilin sentyabr ayının ortalarında N.S. yenidən ona zəng vurdu, təhdid etdi və onunla görüşməsini və rəfiqələrindən birini dostu olan ərizəçi üçün həbsxanaya gətirməsini tələb etdi. Bu barədə o, özü ilə getməyə razı olan rəfiqəsi T.H-yə danışmışdı. Həbsxanada N.S. ona, ərizəçi isə T.H-yə təcavüz etmişdi. Bir müddət sonra N.S. yenidən ona zəng etdi, təhdid etdi və yenidən onunla görüşməsini və rəfiqələrindən birini ərizəçi üçün həbsxanaya gətirməsini tələb etdi. Bu dəfə o, digər rəfiqələrindən T.İ-yə müraciət etmişdi, T.İ. onu həbsxanada müşayiət etməyə razılıq verdi. Həbsxanadaykən N.S ona , ərizəçi isə T.I-yə təcavüz etmişdi. Sonra ərizəçi onu hüquq-mühafizə orqanlarına şikayət etməklə bağlı hədələdi. D.R.-nin ifadəsi videoya qeyd edilmişdi.
9. T.H. və T.I. videoya qeyd edilmiş ofadələrində D.R.-nin ifadələrini təsdiq edirdilər.
10. L.M., isə öz ifadəsində 2002-ci il sentyabrın ortalarında N.S.-in ona zəng etdiyini və onu televiziyada bir gözəllik yarışmasında gördüyünü və bəyəndiyini söylədi. N.S. onu hədələdi və həbsxanaya gəlməsini tələb etdi. L.M əvvəllər bir neçə dəfə N.S.-in onun rəfiqəsi P.A-nı aldatmaqla təcavüz etdiyini bilsədə o, yenə də gedib N.S ilə görüşməyə razılıq vermişdi. O həbsxanada təxminən otuz yaşlı, onunla sərt davranan bir adam olan N.S.-lə tanış oldu. Ərizəçi əvvəlcə onu N.S-dən qorumuş, lakin sonra onu başqa bir otağa aparıb təcavüz etmişdi. Sonra N.S. onu hüquq-mühafizə orqanlarına şikayət etməklə bağlı hədələyib. L.M.-nin ifadəsi videoya qeyd edilmişdi.
11. 4 fevral 2005-ci il tarixdə L.M. ərizəçinin fotoşəklini ona təqdim olunan bir neçə şəxsin fotoşəkilləri arasında tanıdı və ərizəçi tərəfindən ona təcavüz edildiyini yenidən təkrarladı. T.H. və T.I. eyni istintaq prosedurundan 5 və 17 fevral tarixlərində keçdilər və ərizəçinin şəxsiyyətini onlara təcavüz etmiş şəxs kimi təsdiq etdilər.
12. Yuxarıda göstərilən ifadələrə əsaslanaraq 4 iyun 2005-ci ildə BMCMİ tərəfindən ərizəçi barəsində cinayət işi açıldı.
13. BMCMİ-nin bir müstəntiqi tərəfindən hazırlanan 5 iyul 2005-ci il tarixli bir protokol göstərir ki, istintaq zamanı toplanmış sənədlər və digər sübutlar ərizəçiyə və onun vəkilinə eyni tarixdə təqdim edilmiş və ərizəçinin vəkili bu hesabata imza atmışdır.
14. 5 iyul 2005-ci ildə ərizəçi, vəkili vasitəsi ilə istintaq polisi işçisinə istintaq materialı ilə tanış olduqdan sonra işin dayandırılmasını xahiş etdi. Vəkil iddia etdi ki, ərizəçinin hərəkətləri cinayət əməli kimi təsnif edilə bilməz. Müstəntiqin eyni tarixdə verdiyi bir qərarla tələb rədd edildi.
15. Müstəntiq tərəfindən tərtib edilmiş cinayət işinin materialları ilə tanış olmaq üçün qəbul cədvəli göstərir ki, ərizəçi və onun vəkili 21 iyul 2005-ci il tarixində səhər saat 10-dan 5.25-dək, eləcə də 22 iyul 2005-ci il tarixində səhər 10.05 ilə 5.45 arasında BMCMİ-nin binasında işin materialları ilə tanış olmaq üçün şəraitlə təmin olunmuşdur (gündə doqquz saat).
16. 27 iyul 2005-ci il tarixdə ərizəçi Ağır Cinayətlər Məhkəməsi qarşısında aşağıdakı ittihamlarla ittiham edildi: bir qrup tərəfindən zorlama; zərərçəkmişə və ya digər şəxsi ölümlə və ya ağır bədən xəsarəti yetirməklə hədələməklə törədilən təcavüz; təkrar təcavüz; ölüm təhlükəsi və ya bədənə ağır zərər vurma təhlükəsi yaratmaq.
17. 28 iyul 2005-ci ildə BMCMİ-nin müstəntiqi tərəfindən hazırlanmış və iki həbsxana işçisi tərəfindən imzalanmış protokol ərizəçiyə həbs yerində ittiham aktının surətinin təqdim edildiyini, lakin ərizəçinin qəbul etməkdən imtina etdiyini göstərir.
18. 8 avqust 2005-ci il tarixdə məhkəmə istintaq təcridxanasının rəhbərliyinə ərizəçinin 19 avqust 2005-ci il tarixinə təyin edilmiş ilkin məhkəmə iclaslarında iştirakını təmin etmələrini xahiş edərək bildiriş göndərdi. Proses daha sonra iş materialları ilə tanış olmaq üçün daha çox vaxt istəyən digər müttəhimin xahişi ilə iki dəfə təxirə salınıb.
19. 19 və 26 avqust 2005-ci il tarixli məktublarında sədrlik edən hakim istintaq təcridxanasının rəhbərliyindən, müvafiq olaraq 26 və 31 avqust tarixlərində təxirə salınmış ilkin məhkəmə iclaslarına təqsirləndirilən şəxslərə çağırış çağırılmasını tələb etdi.
20. Məhkəmə protokolunda göstərilir ki, ərizəçi və vəkili ərizəçinin ittiham edildiyi 19, 26 və 31 avqust 2005-ci il tarixli ilkin dinləmələrdə iştirak etmişlər. Ərizəçi onu qəbul etməkdən imtina etsədə, amma vəkili ərizəçinin adından qəbul etdi və imzaladı. İlkin məhkəmə iclası 31 avqust 2005-ci ildə başa çatdı.
21. 13 sentyabr 2005-ci ildə keçirilmiş əsaslı iclasda ərizəçi günahkar olmadığını bildirdi və məhkəmənin sonunda şifahi sübutlarını verəcəyini bildirdi.
22. Həmin iclasda ərizəçi Baş Prokurorun, bütün digər prokurorların və onların ailə üzvlərinin ünvanına təhqiramiz ifadələr işlətdi. Bu davranışın nəticəsi olaraq, hakim onun həmin gün məhkəmə zalından çıxarılması və birinci insansiya məhkəməsinin qalan iclaslarına buraxılmaması barədə qərar verdi.
23. Məhkəmə tərəfindən dindirildikdə, D.R. istintaq mərhələsində verdiyi ifadələri geri götürdü və izah etdi ki, bu ifadələri verməyə onu BMCMİ-nin müstəntiqi məcbur edib. O, N.S-ni 2002-ci ildən tanıdığını, onunla yaxşı münasibətdə olduğunu və həbsxanada onu dörd dəfə ziyarət etdiyini bildirdi.
24. T.H.də ərizəçiyə qarşı verdiyi ifadələrini geri götürdü. O, ifadə edilən tarixdə, rəfiqəsi D.R ilə birlikdə həbsxanada ərizəçi və N.S ilə birlikdə yemək yediyini söylədi. Bundan sonra ərizəçi ilə razılıq əsasında cinsi əlaqədə olduğunu qeyd etdi. Nə ərizəçi, nə də N.S. onu və D.R-ni bir şey etməyə məcbur etməyiblər.
25. T.İ. istintaq mərhələsində verdiyi ifadələri geri çəkdi və onları Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsində verməyə məcbur edildiyini bildirdi. O, özünün və D.R-in ərizəçini və N.S.-i öz istəkləri əsasında ziyarət etdiyini bildirdi.
26. L.M. istintaq mərhələsində verdiyi ifadəni təsdiqləyib və N.S-in onu həbsxanaya getmək üçün hədələdiyini bildirdi. Hadisə 2004-cü ildə baş verib və N.S-nin təhdidlərind.ən qorxaraq getməyə və onunla görüşməyə razılıq verib. Həbsxanada N.S. onunla kobud danışdı. Ərizəçi əvvəlcə onu müdafiə etdi, amma sonra başqa bir otağa apardı və təcavüz etdi. O, hətta məhkəmə prosesi müddətində belə, T.H.-dan təhdidlər aldığını bildirdi. T.H-nin ona təhlükəsziliyi üçün əvvəlki ifadələrindən imtina etməsini söylədiyini dedi.
27. Məhkəmə protokoluna əsasən, ərizəçinin vəkili L.M-dən təcavüzün necə baş verdiyi barədə məlumat verməsini istədi, ancaq o çox ağladığı üçün cavab verə bilmədi. Daha sonra yenidən çağırılmamaq arzusunu ifadə edərək məhkəmə zalını tərk etdi.
28. 16 sentyabr 2005-ci ildə ərizəçi 13 sentyabr 2005-ci il tarixli məhkəmə iclasında etdiyi təhqirlərə görə üzr istəyərək məhkəməyə müraciət etdi və məhkəmədən şəxsən məhkəmədə iştirakına icazə verilməsini istədi.
29. 19 sentyabr 2005-ci il tarixli məhkəmə iclasında məhkəmə ərizəçinin tələbini təmin etdi və məhkəmədə iştirak etmək hüququnu bərpa etdi. Lakin məhkəmə ondan ifadə verməsini istədikdə ərizəçi hörmətsizliklə rədd etdi və paneli təhqir etdi. Bundan əlavə, o, tələbini geri götürdüyünü və məhkəmə prosesində iştirakdan imtina etdiyini bildirdi. Bundan sonra məhkəmə 13 sentyabr 2005-ci il tarixli məhkəmədə ərizəçinin qalan birinci instansiya məhkəmə iclaslarında məhkəmə zalına buraxılmaması barədə qərarını bərpa etdi.
30. 22 sentyabr 2005-ci il tarixli məhkəmə iclasında ərizəçinin vəkili məhkəmədən zərərçəkmişlərin həbsxanaya necə girmələrinə və ərizəçi və NS ilə görüşməsinə icazə verdiklərini aydınlaşdırmaq üçün həbsxananın yüksək rütbəli məmurlarını əlavə şahid kimi çağırmağı xahiş etdi. qanun. Daha sonra məhkəmədən ərizəçi ilə L.M. arasında üzbəüz qarşıdurma təşkil etməsini istədi. Məhkəmə qurbanların özlərinin müxtəlif tarixlərdə həbsxanaya baş çəkmələri ilə bağlı ətraflı ifadələr verdiklərini və bu ziyarətləri təşkil edən işçilərin özləri cinayət istintaqı altında olduqlarını bildirərək ilk tələbi rədd etdi. Onların uyğun bir məlumat əlavə etmək ehtimalı yoxdur. L.M-yə gəldikdə, o, yazılı şəkildə növbəti məhkəmə iclaslarına çağırılmamağı xahiş etmişdir və məhkəmə bildirmişdir ki, məhkəmə iclaslarında iştirak etmək zərərçəkmişin haqqıdır öhdəliyi deyil. Bundan əlavə, ərizəçi etdiyi nalayiq hərəkətə görə məhkəmə prosesindən kənarlaşdırıldı və məhkəmə zalına gətirilmədi.
31. Zərərçəkmişlərin istintaq zamanı və müayinə yerində verdiyi ifadələrin video yazıları ərizəçinin vəkilinin iştirakı ilə səsləndirildi.
32. Birinci instansiya məhkəməsi T.H və T.İ-nin məhkəmədə verdiyi ifadələri yalnış hesab etdi və məhkəməyə qədərki istintaq mərhələsində verdikləri ifadələrə əsaslandı. Birinci instansiya məhkəməsi 5 və 17 fevral 2005-ci il tarixlərdə T.H və T.İ-nin ərizəçinin fotoşəkillərini digər şəxslərin fotoşəkilləri arasında tanıdığını və onu təcavüz etmiş şəxs kimi tanıdığını bildirdi (bax yuxarıdakı 11-ci bənd). Birinci instansiya məhkəməsi məhkəmədən əvvəl aparılan istintaq zamanı ifadələrinin videoya çəkildiyini və qeydlərdə zərərçəkənlərin ittiham xarakterli ifadələr vermək məcburiyyətində qaldıqları barədə heç bir əlamət göstərmədiyini vurğuladı (bax yuxarıda 9-cu paraqraf).
33. 7 oktyabr 2005-ci ildə Ağır Cinayətlər Məhkəməsi ərizəçini qrupla zorlama; zərərçəkmişə və ya digər şəxsə ölümlə və ya ağır bədən xəsarəti yetirməklə hədələməklə törədilən təcavüz; təkrar zorlama və ölüm təhlükəsi və ya ciddi bədənə zərər vermə hədəsi ilə törədilən zorlama cinayətində günahkar bildi və onu 13 il həbs cəzasına məhkum etdi.
34. Məhkəmə protokoluna əsasən, hökm ərizəçinin iştirakı olmadan onun vəkilinin iştirakı ilə elan edildi.
35. Ərizəçi işin faktlarının, xüsusən məhkəmədə və ibtidai istintaq zamanı T.H və T.I tərəfindən verilmiş bir-birinə zidd olan sübutların birinci instansiya məhkəməsinin düzgün qiymətləndirmədiyini iddia edərək apellasiya şikayəti etdi. Bundan əlavə, T.H və T.I məhkəmədən əvvəl aparılan istintaq zamanı təzyiq altında verdikləri ifadələrə qarşı birinci instansiya məhkəməsində verdikləri sübutların nəzərə alınmadığını iddia edərək ərizəçinin xeyrinə şikayətlər verdilər.
36. Apelyasiya Məhkəməsində 29 iyul 2006-cı il tarixli məhkəmə iclasında ərizəçi onu günahlandıran dəlillər verən zərərçəkmişləri, Daxili İşlər Nazirliyi və Baş Prokurorluğu günahlandıran təhqir etdi. Bu davranışın nəticəsi olaraq, sədrlik edən şəxs onu məhkəmə zalından çıxarmaq və Apelyasiya Məhkəməsinin qalan məhkəmə iclaslarına buraxılmaması barədə qərar verdi.
37. 31 iyul 2006-cı ildə Apelyasiya Məhkəməsi apellasiya şikayətlərini rədd etdi. Bununla birinci instansiya məhkəməsinin qərarı qismən ləğv edildi və ərizəçini ölüm təhdidləri və ya ağır bədən xəsarəti təhdidi vermək cinayət işindən bəraət aldı, çünki bu cinayətə dair təqsir artıq köhnəlmişdi. Ərizəçinin cəzası on bir il müddətinə azadlıqdan məhrum cəzasına endirildi. Apellyasiya məhkəməsi, məhkəmə və istintaq zamanı T.H və T.I tərəfindən verilmiş ifadələr arasındakı ziddiyyətlərə dair hissədə birinci instansiya məhkəməsinin əsaslandırmalarını təsdiqlədi. T.H və T.I-nin birinci insnasiya məhkəməsindəki ifadələri ilə, eləcə də apellasiyada verdikləri ərizəçi və N.S-ni həbsxanada ziyarət etdiklərini və qarşılıqlı razılıqla onlarla cinsi əlaqədə olduqlarını təstiqləyən ifadələrlə ərizəçi və N.S-in məhkəmədə T.H və T.İ-ni tanımadıqlarına dair verdikləri ifadələr arasında ziddiyyətlər aşkarlandı.
38. Ərizəçinin vəkili kassasiya şikayəti verdi. Konvensiyanın 14-cü maddəsi ilə 6-cı maddə arasındakı qəbul edilən bağa əsaslanaraq, ərizəçinin iddia edilən qurbanlarla konsensual cinsi əlaqədə olduqlarına görə mühakimə olunduğunu və bu hərəkətlərin cinayət tərkibi sayıla bilməyəcəyini iddia etdi. O, həmçinin iddia etdi ki, ərizəçi təcavüzdə ittiham olunarsa, müvafiq qaydaları pozaraq zərərçəkənlərin ərizəçiyə və N.S.-yə baş çəkməsinə icazə verən həbsxana işçiləri də eyni cinayəti törətdikləri üçün məsuliyyətə cəlb olunmalıdırlar.
39. Bundan əlavə, L.M Ali Məhkəməyə ərizəçiyə qarşı heç bir tələb və şikayətinin olmadığını bildirən məktub göndərdi.
40. 4 mayıs 2007-ci il tarixdə Ali Məhkəmə ərizəçinin həbs cəzasını 7 ilə qədər azaltmağa qərar verdi. Məhkəmə, aşağı məhkəmələrin T.H və T.I.-nin istintaq zamanı verdikləri ifadələrə əsaslanmasının doğru olduğunu vurğuladı. Məhkəmə bundan başqa, onların əvvəlki ifadələrinin geri götürmələrinə rəğmən, L.M.nin məhkəmə zamanı ittihamedici ifadəsini təkrar etdiyini, bununsa həm ittiham aktını, həm də məhkəmənin T.H və T.I.nin ilkin ifadələrinə etimad etməsini dəstəklədiyini təsbit etdi.
41. 26 may 2011-ci il tarixdə ərizəçi əfv edildi.
B. Uygun daxili qanunvericilik
42. Aşağıdakılar təqsirləndirilən şəxslərin məhkəməyə qədərki və məhkəmədəki hüquqlarını, cinayət işi ilə bağlı məhkəmə hazırlıq iclası, məhkəmə iclası ilə bağlı Cinayət Prosessual Məcəlləsinin (“CPM”) əlaqəli müddəalarını əhatə edir:
Maddə 91. Təqsirləndirilən şəxs
91.1. Müstəntiqin, prokurorun və ya məhkəmənin təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb etmə barədə qərar çıxardığı fiziki şəxs təqsirləndirilən şəxs kimi tanınır.
91.5. Təqsirləndirilən şəxs bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada aşağıdakı hüquqları həyata keçirir:
91.5.1. nədə təqsirləndiyini bilmək (ittihamın məzmunu verilmiş ittihamın faktiki tərəfi və hüquqi tövsifi), ittiham elan edildikdə, habelə həbsə alındıqdan və ya barəsində qətimkan tədbiri seçilməsi haqqında qərar elan olunduqdan dərhal sonra müvafiq qərarın surətini almaq;
…
91.5.14. istintaq və ya digər prosessual hərəkətlərdə iştirak etmək, bu Məcəllədə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, həmin hərəkətlərdə iştirakdan imtina etmək;
91.5.15. öz vəsatəti əsasında aparılan istintaq və ya digər prosessual hərəkətlərdə müdafiəçinin yardımı ilə iştirak etmək;
91.5.16. cinayət işinə əlavə və məhkəmə iclasında tədqiq olunması üçün sübutlar və digər materiallar təqdim etmək;
91.5.17. təqsirli olduğunu və ya təqsirli olmadığını bildirmək;
91.5.18. cinayət prosesini həyata keçirən orqanın hərəkətlərinə öz etirazını bildirmək və bu etirazın istintaq və ya digər prosessual hərəkətlərin protokolunda qeyd edilməsini tələb etmək;
91.5.19. iştirak etdiyi istintaq və ya digər prosessual hərəkətlərin protokolları ilə tanış olmaq, protokoldakı yazıların düzgünlüyü və tamlığı barədə qeydlərini vermək; istintaq və ya digər prosessual hərəkətlərdə və məhkəmə baxışında iştirak edərkən, qeyd edilməsi zəruri olan halların müvafiq protokola daxil edilməsini tələb etmək;
91.5.20. ekspertizanın təyin olunması haqqında qərarla və ekspertin rəyi ilə tanış olmaq;
91.5.21. həbsə alma və həbsdə saxlamanın qanuni və əsaslı olduğunu təsdiq etmək üçün cinayət prosesini həyata keçirən orqanın məhkəməyə təqdim etdiyi materiallarla tanış olmaq;
91.5.22. ibtidai araşdırma qurtardığı və ya cinayət işi üzrə icraata xitam verildiyi andan işin materialları ilə tanış olmaq, ona aid zəruri sənədlərin surətlərini çıxarmaq;
Maddə 299. Məhkəmənin hazırlıq iclası
“…
299.1. Məhkəmənin hazırlıq iclası cinayət işində, məhkəməyədək sadələşdirilmiş icraatın materiallarında və ya xüsusi ittiham qaydasında şikayətdə, irəli sürülmüş ittihamın mahiyyəti üzrə cinayət prosesi tərəflərinin iştirakı ilə məhkəmə baxışının təyin edilməsinin mümkünlüyünün yoxlanılması məqsədi ilə ilkin dinləmələrdən ibarətdir.
…
299.5. Yazılı və ya şifahi vəsatət və etirazlar həll edilərkən cinayət prosesinin tərəfləri prosesin hansı iştirakçısının vəsatətinə baxılmasından asılı olmayaraq öz fikirlərini bildirmək hüququna malikdirlər. Məhkəmə vəsatəti rədd etdikdə həmin vəsatət məhkəmə baxışı zamanı təkrarən verilə bilər.
…
Maddə 303. Cinayət işinin və ya məhkəməyədək sadələşdirilmiş icraatın materiallarının baxılmasına xitam verilməsi və onun prokurora qaytarılması
“303.1. Məhkəmənin hazırlıq iclasında məhkəməyədək icraat zamanı aradan qaldırılmadan müvafiq olaraq cinayət işinin və ya məhkəməyədək sadələşdirilmiş icraat materiallarının mahiyyəti üzrə qanuni həll edilməsi mümkün olmayan kobud pozuntularına yol verildiyini müəyyən etdikdə məhkəmə cinayət işinin və ya məhkəməyədək sadələşdirilmiş icraat materiallarının baxılmasına xitam verir və onu ibtidai araşdırmaya prosessual rəhbərliyi həyata keçirən prokurora qaytarır.
303.3. Cinayət işinin və ya məhkəməyədək sadələşdirilmiş icraat materiallarının baxılmasına xitam verilməsi və onun ibtidai araşdırmaya prosessual rəhbərliyi həyata keçirən prokurora qaytarılması barədə qərar aşağıdakı kobud pozuntulara yol verildikdə çıxarılır:
303.3.1. təqsirləndirilən şəxsin müdafiə hüququnun pozulması(bu pozuntunun mümkün dərəcədə aradan qaldırılması üçün);
303.3.8. məhkəməyədək icraat materialları ilə tanış etmə vəzifəsinə dair müvafiq olaraq bu Məcəllənin 284—286, 288-ci və ya 296.3.1-ci maddələrinin tələblərinin pozulması;
…”
Maddə 310. Məhkəmə iclasında qaydanın təmin edilməsi[360]
310.1. Məhkəmə baxışı zamanı məhkəmənin iclas zalına daxil olmasından əvvəl icra məmuru elan edir:
«Məhkəmə gəlir». Bundan dərhal sonra məhkəmə iclasında iştirak edən bütün şəxslər ayağa qalxmalıdırlar və yalnız məhkəmə öz yerini tutduqdan sonra onlar öz yerlərini tuta bilərlər.
310.2. Məhkəmə baxışında iştirak edən və ya məhkəmə iclasında olan bütün şəxslər aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirməlidirlər:
310.2.1. məhkəmə iclasında sədrlik edənin bütün göstərişlərini və icra məmurunun onlara əsaslanan tələblərini yerinə yetirmək;
310.2.2. məhkəmə iclası zamanı sakitliyə və təmizliyə riayət etmək;
310.2.3. yerlərindən qalxmamaq və məhkəmə iclası zalında gəzməmək;
310.2.4. yalnız məhkəmə iclasında sədrlik edənin icazəsi ilə foto, kino, audio, video, kompüter və digər yazan texniki vasitələrdən istifadə etmək;
310.2.5. yalnız məhkəmə iclasında sədrlik edənin icazəsi ilə danışmaq, vəsatətlər qaldırmaq və ya etirazlar etmək;
310.2.6. məhkəmə iclasında sədrlik edən müraciət etdikdə qalxmaq və yalnız onun icazəsi ilə əyləşmək;
310.2.7. məhkəməyə «hörmətli məhkəmə», hakimə isə «hörmətli hakim» sözləri ilə müraciət etmək;
310.2.8. məhkəmə iclasında çıxış edən şəxslərin çıxışını kəsməmək, şərh etməmək və ya onların ünvanına atmacalar atmamaq; [361]
310.2.9. təhqiredici və nalayiq ifadə və hərəkətlərdən, habelə təqsirləndirilən və ya zərər çəkmiş şəxsin, şahidin və cinayət prosesinin digər iştirakçılarının dindirilməsi zamanı yönəldici suallardan çəkinmək.
310.6.3. məhkəmə baxışının bütün müddətinə və ya bu müddətin bir hissəsinə məhkəmənin iclas zalından xaric etmə.
“…
Maddə 392. Apellyasiya instansiyası məhkəməsində baxışın təyin edilməsi
“392.1. Apellyasiya şikayətinin və ya apellyasiya protestinin baxışını təyin edərkən apellyasiya instansiyası məhkəməsi aşağıdakı məsələləri həll edir:
392.1.1. məhkəmə istintaqının aparılması zərurəti və onun həcmi haqqında;
392.1.2. əlavə sübutların tələb edilməsinin zəruriliyi haqqında;
392.1.3. məhkəmə iclasına çağırılmalı olan şəxslər haqqında;…”
43. Aşağıda məhkum edilmiş şəxslərin ziyarət edən şəxslərlə görüşmək hüquqları ilə bağlı Cəzaların İcrası Məcəlləsinin müvafiq müddəaları verilmişdir:
Maddə 81. Məhkumların qohumları, problemləri və digər şəxslərlə görüşü
“81.1. Məhkumlara cəzaçəkmə müəssisəsinin ərazisində dörd saatadək qısamüddətli və bir gündən üç günədək uzunmüddətli görüşlər verilir.
81.2. Qısamüddətli görüşlər qohumlarla və başqa şəxslərlə cəzaçəkmə müəssisəsinin nümayəndəsinin iştirakı ilə verilir.
81.3. Məhkumlara uzunmüddətli görüşlər birlikdə yaşamaq hüququ ilə yaxın qohumlarla (arvadı, əri, valideynləri, babası, nənəsi, övladları, övladlığa götürənləri və götürdükləri, nəvələri, qardaşları və bacıları) verilir. Məhkumların xahişi ilə uzun müddətli görüşlər qısa müddətli görüşlərlə əvəz edilə bilər….
…”
ŞİKAYƏTLƏR
44. Ərizəçi Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci və 3-cü (b), (c) və (d) maddələrinə əsasən ədalətli mühakimənin aparılmamasından şikayət etdi. Xüsusilə iddia etdi:
(i) müdafiəsini hazırlamaq üçün kifayət qədər vaxta və imkan olmayıb;
(ii) bərabərlik prinsipinə əməl olunmadığını və ona qarşı şahidləri lazımi qaydada araşdıra bilmədiyini və onun adından şahidlərin iştirakını və incələnməsinin təmin edilmədiyini;
(iii) və onun əsaslandırılmış qərar almaq hüququnun pozulduğunu.
QANUNVERİCİLİK
45. Konvensiyanın 6-cı maddəsinin uyğun 1-ci və 3-cü (b), (c) və (d) bəndləri aşağıda ifadə edilib:
“1. Hər kəs, onun mülki hüquq və vəzifələri müəyyən edilərkən və ya ona qarşı hər hansı cinayət ittihamı irəli sürülərkən, qanun əsasında yaradılmış müstəqil və qərəzsiz məhkəmə vasitəsi ilə, ağlabatan müddətdə işinin ədalətli və açıq araşdırılması hüququna malikdir.
3. Cinayət törətməkdə ittiham olunan hər kəs, ən azı aşağıdakı hüquqlara malikdir:
(b) öz müdafiəsini hazırlamaq üçün kifayət qədər vaxta və imkana malik olmaq;
(c) şəxsən və ya özünün seçdiyi müdafiəçi vasitəsi ilə özünü müdafiə etmək və ya müdafiəçinin xidmətini ödəmək üçün vəsaiti kifayət etmədiyi zaman, ədalət mühakiməsinin maraqları tələb etdikdə, belə müdafiədən pulsuz istifadə etmək;
(d) onun əleyhinə ifadə vermiş şahidləri dindirmək və ya bu şahidlərin dindirilməsinə nail olmaq və onun əleyhinə ifadə vermiş şahidlər üçün eyni olan şərtlərlə onun lehinə olan şahidlərin çağırması və dindirməsi hüququna malik olmaq;”
A. Öz müdafiəsini hazırlamaq üçün kifayət qədər vaxta və imkana malik olmaq;
46. Ərizəçi şikayət etdi ki, cəzasını çəkdiyi həbsxanaya yerləşdirilmişdi və vəkillə görüşə bilməmişdi, ona qarşı aparılan istintaq hərəkətləri haqqında heç bir məlumatı yox idi və məhkəmədən əvvəl iş materialı ilə tanış olmaq üçün hər cür imkandan məhrum idi.
1. Tərəflərin dəlilləri
47. Hökumət, ərizəçinin Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 1-ci bəndinin tələb etdiyi daxili müdafiə vasitələrini tükəndirmədiyini bildirdi, istintaq zamanı və ya işinin araşdırılmasından sonra yerli hakimiyyət orqanları qarşısında heç bir oxşar şikayət qaldırmadığını iddia etdi. Hökumət, təqsirləndirilənlərdən bəzilərinin məhkəmə işinin araşdırılması üçün kifayət qədər vaxtın olması üçün məhkəmənin ilkin məhkəmə iclasının təxirə salınmasını xahiş etdiyini və onların tələblərinin təmin edildiyini, ancaü ərizəçi tərəfindən belə bir tələbin irəli sürülmədiyini əlavə etdi.
48. Hökumət daha sonra iddia etdi ki, ərizəçinin bütün iş materialına, istintaq sənədlərinə çatımı tam təmin edilmişdir.
49. Ərizəçi, 19 avqust 2005-ci il tarixdə keçirilmiş məhkəmə hazırlıq iclasına gətirilənə qədər istintaq materiallarına çatımına imkan verilmədiyini bildirdi. Qeyd etdi ki, istintaq materialları ilə tanış olmaq üçün təyin edilmiş iki gün – 21 və 22 iyul 2005-ci il tarixləri iş materiallarına daxil olan 4.132 səhifəni oxumaq üçün kifayət deyildi.
50. Ərizəçi bundan başqa məhkəməyə qədər icraatın və aşağı məhkəmələr qarşısındakı icraatların Cinayət Prosessual Məcəlləsinin tələblərinə uyğun aparılıb-aparılmadığını yoxlamağın milli məhkəmələrin vəzifəsi olduğunu vurğuladı. Buna görə də, onların qarşısında konkret bir şikayət qaldırmaq məcburiyyətinin olmadığını əlavə etdi.
2. Məhkəmənin əsaslandırması
51. Məhkəmə qeyd edir ki, Azərbaycan qanunvericiliyi ədalətsiz istintaqın qurbanı olduğunu iddia edən təqsirləndirilən şəxsin müdafiə hüququnun pozulmasının qarşısını almaq üçün ona məhkəmə prosesinə xitam verilməsi üçün məhkəməyə şikayət etmək hüququ və məhkəmə işinin iş üzrə səlahiyyətli prokurora qaytarılması kimi bir təminat verir. Bu, xüsusilə istintaq orqanı tərəfindən təqsirləndirilən şəxsə işin materialları ilə düzgün tanış olmaq üçün kifayət qədər vaxt və imkan vermək öhdəliyini pozduqda tətbiq edilir (yuxarıdakı 42-ci bənd).
52. Məhkəmə qeyd edir ki, 5, 21 və 22 iyul 2005-ci ildə ərizəçi ibtidai istintaqın materialları ilə tanış olmuş və işin araşdırılması üçün istintaq orqanı tərəfindən kifayət qədər vaxt verilmədiyindən şikayət etməmişdir.
53. Bundan əlavə, ərizəçi məhkəmə iclasında bənzər bir şikayətlə birinci instansiya məhkəməsinə müraciət etməmişdir. O məhkəmədən, digər müttəhimin tələb etdiyi kimi, işin icraçısı olan prokurora qaytarmasını və ya iş materialları ilə tanış olmaq üçün daha çox vaxt vermək üçün məhkəmə iclasının təxirə salınmasını istəmədi.
54. Məhkəmə, həmçinin qeyd edir ki, ərizəçi Apelyasiya Məhkəməsinə və Ali Məhkəməyə etdiyi müraciətlərdə müdafiəsinin hazırlanması üçün iş materiallarına daxil olması ilə bağlı hər hansı bir şikayət vermədi. Bununla əlaqədar, yuxarı məhkəmələr belə bir pozuntunun olub-olmadığını yoxlamadılar. Bundan əlavə, ərizəçi onu bu vasitədən istifadə etmək öhdəliyindən azad edə biləcək heç bir xüsusi hala istinad etməmişdir.
55. Bu vəziyyətdə Məhkəmə hesab edir ki, ərizəçi Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 1-ci bəndində tələb olunduğu kimi daxili müdafiə vasitələrini tükəndirməyib. Buna görə də, bu şikayət Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 1-ci və 4-cü bəndlərinə uyğun olaraq qəbuledilməz elan edilməlidir.
B. Tərəflərin bərabərliyi və şahid ifadələrinin incələnməsi hüququ
56. Ərizəçi daxili məhkəmə proseslərində prokurorluq qurumları qarşısında əlverişsiz bir vəziyyətə salınmasından şikayət etdi. Xüsusilə, birinci instansiya məhkəməsində hazırlıq iclası barədə müdafiə tərəfinə məlumat verilmədiyindən şikayət etdi. Daha sonra məhkəmədə ona qarşı olan şahidlərin sorğu-sual edilməsi və şahidlərin iştirakı və incələnməsi üçün hər hansı fürsətə sahib olmamasından şikayət etdi. Ərizəçi, məhkəmədə son söz demək hüququndan da məhrum edildiyini bildirdi.
1. Tərəflərin təqdimatları
57. Hökumət iddia etdi ki, ərizəçi və onun vəkili 19 avqust 2005-ci il tarixdə Ağır Cinayətlər Məhkəməsində keçirilən məhkəmə hazırlıq iclasının vaxtı və yeri barədə müvafiq qaydada məlumatlandırılıb.
58. Hökumət istintaq təcridxanalarına 8, 19 və 26 avqust 2005-ci il tarixlərində müvafiq olaraq 19, 26 və 31 avqust 2005-ci il tarixlərinə təyin edilmiş ilkin məhkəmə dinləmələrinə göndərilmiş çağırış bildirişlərinin, ərizəçinin iclasda iştirakını təsdiqləyən məhkəmə iclasınnın protokollarının təqdim etdi.
59. Hökumət bundan başqa ərizəçinin məhkəmə zamanı və daha sonra apellyasiya şikayətinə baxış zamanı məhkəmə iclas salonundan çıxarılmasının yalnız ittihamçıya və zərərçəkmişlərə qarşı aqressiv davranışı və məhkəməyə hörmətsizliyindən qaynaqlandığını nildirib. Bununla bərabər, ərizəçinin vəkili məhkəmə iclas zalında qalmışdı və sorğu-sual zamanı qanun pozuntuları ilə bağlı şikayətlərini dilə gətirdi və zərərçəkənləri və şahidləri çarpaz sorğulaya bildi, habelə ərizəçinin son dəlillərini də təqdim etdi.
60. Ərizəçi bu məsələ ilə bağlı şərh təqdim etmədi.
2. Məhkəmənin əsaslandırması
61. Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1 və 3-cü bəndi ilə bağlı ümumi prinsiplər xüsusilə Öcalan Turkiyəyə qarşı [GC] (№46221/99, § 140, AİHM 2005 IV), Huseyn və Digərləri Azərbaycana qarşı (№35485/05 və digərləri, § 189, 26 iyul 2011), Sobko Ukraynaya qarşı (№15102/10, § 69, 17 Dekabr 2015) və Faig Mammadov Azərbaycana qarşı (№60802/09, § 19, 26 Yanvar 2017) işlərinə ifadə edilib.
62. Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1 və 3-cü (d) bəndi ilə bağlı ümumi prinsiplər inter alia, Murtazaliyeva Rusiyaya qarşı GC] (№36658/05, §§ 150-168, 18 dekabr 2018) işində ifadə edilib.
63. Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçi Hökümətin birinci instansiya məhkəməsinin kollegiyasına sədrlik edən hakim tərəfindən 8, 19 və 26 avqust 2005-ci il tarixli istintaq təcridxanasına göndərilən məktublar vasitəsilə ona planlaşdırılan ilkin məhkəmə iclasları barədə məlumat verməsi mülahizəsinə etiraz etmir. Bu məktublarla sədrlik edən hakim ərizəçininin istintaq təcridxanasının rəhbərliyindən 19, 26 və 31 avqust 2005-ci il tarixlərinə təyin edilmiş ilkin dinləmələrə gətirilməsini xahiş etmişdi (yuxarıdakı 18 və 19-cu bəndlərə bax).
64. Məhkəmə protokoluna əsasən, həm ərizəçi, həm də vəkili 19, 26 və 31 avqust 2005-ci ildə keçirilən ilkin dinləmələrdə iştirak etdilər (yuxarıdakı 20-ci bəndə bax). Bu dinləmələrdə ərizəçi məhkəməyə qədər istintaq mərhələsi ilə bağlı təqdimatlarını şəxsən və vəkilinin köməyi ilə tam şəkildə təqdim edə bildi.
65. Məhkəmə prosesində ərizəçinin məhkəmə salonundan çıxarılmasına gəldikdə, Məhkəmə qərara gəldi ki, təqsirləndirilən şəxs məhkəmə salonunda nizamı pozursa, birinci instansiya məhkəməsinin passiv qalacağını və bu cür davranışa göz yumacağını gözləmək olmazdı. Bir qayda olaraq məhkəmə kollegiyasından məhkəmə salonunda nizam-intizamın qorunması tələb olunur və bu məqsədlə nəzərdə tutulan qaydalar təqsirləndirilənlər də daxil olmaqla bütün iştirakçılara eyni dərəcədə tətbiq olunur (bax: Margus Xorvatiya qarşı[BP], № 4455/10, § 90), AİHM 2014 (çıxarışlar)).
66. Hazırkı işdə, ərizəçi ilk dəfə prokurorluq orqanlarını təhqir etdikdən sonra məhkəmə zalından çıxarıldı. Məhkəmə zalında olmaq hüququ birinci instansiya məhkəməsinə müraciət etdikdən sonra bərpa olundu, lakin o, yenidən məhkəmənin əmrinə hörmətsizlik etdi və məhkəmə prosesində iştirakdan açıq şəkildə imtina etdi. Nəticə etibarı ilə məhkəmə məhkəməsi onu məhkəmə salonundan çıxarmaq barədə qərarını bərpa etdi. Lakin onun vəkili məhkəmə zalında qalıb.
67. Ərizəçinin onun əleyhinə olan şahidləri sorğu-sual edə bilməməsinə gəldikdə, Məhkəmə qeyd edir ki, ittiham aktı əsasən məhkəmədə təmsil olunan çoxsaylı qurbanların və şahidlərin məhkəməyə qədərki ifadələrinə əsaslanmışdır. Məhkəmə protokollarından aydın olur ki, zərərçəkənlərin və şahidlərin hamısının məhkəmədə ifadə verməyə çağrıldığını və ərizəçinin vəkili onların dindirilməsində fəal iştirak etdiyini göstərir.
68. Müdafiə tərəfinin şahidlərinə, xüsusən həbsxananın yüksək vəzifəli şəxslərinə gəldikdə, Məhkəmə əvvəlcə qeyd edir ki, ərizəçinin vəkili məhkəmə məhkəməsindən onları çağırmağı xahiş etdikdə heç bir konkret faktiki və ya qısaca hüquqi arqument təqdim etməyib, niyə onların iştirakının onun müdafiə xətti üçün vacib olduğunu, ifadələrinin ərizəçini necə doğrulda biləcəyini və mövqeyini hər hansı bir şəkildə gücləndirə biləcəyini əsaslandırmayıb (yuxarıdakı 30-cu paraqrafa baxın). Müdafiə tərəfi nə apellyasiya şikayətində (yuxarıdakı 35-ci abzaya bax), nə də Apelyasiya Məhkəməsində (müqayisə et: Qabrielyan Ermənistana qarşı, № 8088/05, § 85, 10 aprel 2012) vəsatət qaldıraraq həbsxana işçilərinin çağırılmasını istəmədi. Halbu ki, Apellyasiya Məhkəməsi bunu etməyə səlahiyyəti var idi (yuxarıdakı 42-ci paraqrafa bax) və ya müdafiə şahidlərinə münasibətdə məhkəmə məhkəməsinin qərarına etiraz edə bilərdi. Bunun əvəzinə, kassasiya şikayətində ərizəçi həbsxana qaydalarını pozan şəxslərin zərərçəkənlərin o və N.S-lə ziyarətinə icazə verdiyinə görə cinayət məsuliyyət daşımalı olduğunu və birinci instansiya məhkəməsinin buna uyğun hərəkət etmədiyini vurğuladı (yuxarıdakı 38-ci paraqrafa baxın).
69. İkincisi, Məhkəmə qeyd edir ki, məhkəmə iclasının protokollarında məhkəmənin nəyə görə həbsxanasının yüksək rütbəli işçilərini çağırmaq barədə verilmiş vəsatətin rədd etdiyini əsaslandıran səbəblər göstərilmişdir. Məhz, zərərçəkmişlərin həbsxana binasına baş çəkmələri və əhatə olunduqları vəziyyət onların ifadələri təsvir dilib və təklif olunan şahidlərin daha vacib məlumat verməsi ehtimalı az idi (bax yuxarıdakı 30-cu paraqraf).
70. Məhkəmə daha sonra qeyd edir ki, ərizəçinin vəkili birinci instansiya məhkəməsindən zərərçəkənləri görüş otağına aparan və oradan müşayiət edən və baş verənləri müşahidə etmək imkanına malik olan həbsxana mühafizəçilərininin çağırılmasını deyil, həbsxananın yüksək rütbəli zabitlərinin (bax yuxarıdakı 30-cu paraqraf) həbsxana qaydalarının pozulmasına görə məsuliyyət cəlb etmələrini istəyib (bax yuxarıdakı 38-cu paraqraf). Bundan əlavə, iclas protokollarına əsasən ərizəçi müvafiq hissədə onun məzmunu ilə mübahisə etməyib, hətta məhkəmə zamanı ərizəçinin vəkili tələb olunan şahidlərin ifadələrində ərizəçinin xeyrinə dəlil ola biləcəyinə dair iddia etməyib (fərqləndir: Kartvelişvili Gürcüstana qarşı, № 17716/08, § 63, 7 iyun 2018). Daxili məhkəmələr ərizəçinin tələbini əsassız olaraq rədd etsə də, birinci instansiya məhkəməsi prespektivindən yüksək rütbəli həbsxana işçilərinin mümkün ifadələrinin əhəmiyyətinin ittiham predmeti ilə əlaqəli olduğuna dair heç bir işarə yoxdur.
71. Məhkəmə, həmçinin vurğulayır ki, Avropa Məhkəməsinə etdiyi müraciətdə ərizəçi həmçinin həbsxananın yüksək vəzifəli işçilərinin gətirilib dindirilməsi tələbinin ittihamda nə dərəcədə əhəmiyyətli ola biləcəyini göstərməyib və onların ifadələrinin onun müdafiə mövqeyini gücləndirə biləcəyini və ya hətta ərizəçinin bəraətinə səbəb ola biləcəyini izah etməyib (Bax: Doroxov Rusiyaya qarşı, № 66802/01, § 72, 14 fevral 2008 və Polyakov Rusiyaya qarşı, № 77018/01, § 34, 29 yanvar 2009)
72. Yüksək rütbəli həbsxana işçilərini çağırmaq barədə vəsatətlərinə baxılarkən müdafiənin ümumi passivliyini və onların dinlənilməsinin zəruriliyi ilə bağlı hər hansı bir qanuni və ya faktiki arqumentin olmamasını nəzərə alaraq, Məhkəmə hesab edir ki, yerli məhkəmələr həmin rütbəli şəxslərin məhkəmədə dindirilməsindən kifayət qədər səbəb göstərmədən imtina etdiyi üçün üçün tənqid edilə bilməz. Verilən səbəblər işin vəziyyətinə uyğundur və uyğun idi, yəni əhatə dairəsi və detallılıq dərəcəsi müdafiənin irəli sürdüyü səbəblərlə adekvatdır (bax: Murtazaliyeva, yuxarıda göstərilən, § 164).
73. Üçüncüsü, Məhkəmə peşəkar vəkilin köməkçisi olduğu ərizəçi yerli məhkəmələrdə müdafiəsini səmərəli aparmaq iqtidarında olduğunu, ona qarşı ifadə verən şahidlərlə qarşılaşmağı və araşdırmağı, ittiham olunan dəlillərə mane olmadan şərh verə biləcəyini, əlaqəli hesab etdiyi dəlillərə istinad edərək hadisənin öz versiyasını təqdim etməsini təmin edə biləcəyini vurğulayır. Məhkəmə mühakiməsi ona qarşı çox sayda dəlil, o cümlədən zərərçəkmiçlərin ifadələri, bir neçə ittiham şahidi və qurbanların ifadələrinin video qeydləri də daxil olmaqla çox sayda sübuta əsaslanır.
74. Bu halları nəzərə alaraq, Məhkəmə belə qənaətə gəlir ki, yerli məhkəmələrin yüksək rütbəli həbsxana işçilərinin məhkəmədə dindirilməməsi qərarı məhkəmə işinin ümumi ədalətinə xələl gətirmədi.
75. Ərizəçinin yekun dəlillərini təqdim edə bilməməsinə gəldikdə, Məhkəmə yekun dəlillərin məhkəmə prosesinin vacib bir mərhələsi olduğunu qəbul edir və burada tərəflərin bütün işə, məhkəmədə təqdim olunan bütün sübutlara öz fikirlərini şifahi şəkildə təqdim etmək imkanları vardır və bu məhkəmə nəticəsinə öz qiymətlərini vermək üçün yekun fürsətdir. Bununla yanaşı, Məhkəmə qeyd edir ki, məhkəmə zalından çıxarıldığına baxmayaraq, məhkəmə prosesi boyu hüquqi yardım alan ərizəçiyə müdafiə strategiyasını hazırlamaq və müttəhimi ilə bağlanmış arqumentlər məhkəmədə mübahisələndirilməzdən əvvəl müttəhimlə müzakirə etmək üçün kifayət qədər fürsət olub (bax: Marguš Xorvatiya qarşı [BP], № 4455/10, § 90, AİHM 2014 (çıxarışlar)).
76. Bu fonda və məhkəmə prosesini bütövlükdə nəzərə alaraq Məhkəmə hesab edir ki, məhkəmə prosesində ərizəçinin məhkəmə zalından çıxarılması və sonradan ona qarşı şahidlərin dindirilməsində şəxsən iştirak edə bilməməsi və yekun arqumentlərini vermə bilməməsi, habelə birinci instansiya məhkəməsinin müdafiə tərəfinin dindirmək istədiyi şəxsləri çağırmaqdan imtina etməsi ərizəçinin müdafiə hüquqlarına ədalətli məhkəmənin tələbləri ilə uyğun olmayan dərəcədə xələl gətirmədi.
77. Bu şikayət Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3-cü (a) və 4-cü bəndlərinə əsasən açıq şəkildə əsassız və qəbuledilməz olduğu üçün rədd edilməlidir.
C. Mühakimənin özbaşınalığı və əsaslandırlmış məhkəmə qərarı almaq hüququnun pozuntusu iddiası
78. Ərizəçi, daxili məhkəmələrin qarşılarındakı dəlilləri müvafiq aydada qiymətləndirmədiklərindən və onun əsaslandırılmış məhkəmə qərarı almaq hüququnu pozmasından şikayət etdi.
1. Tərəflərin təqdimatları
79. Hökumət ərizəçinin mübahisəli iddialar irəli sürdüyünü və istintaqdakı ehtimal olunan çatışmazlıqlar barədə gərəkli şikayətləri edə bildiyini iddia etdi. Məhkəmələr zərərçəkmişlərin hamısını və bir neçə şahidi dinlədi, tərəflərin arqumentlərini nəzərdən keçirdi və işin faktlarını gərəkli şəkildə əsaslandırdı.
80. Ərizəçi iddi etdi ki, yerli məhkəmələrin qərarları T.H.-nin verdiyi ifadələrə əsaslanıb və T.I. məhkəmədən öncəki istintaq mərhələsində verdiyi ittiham xarakterli ifadələrini məhkəmədə geri götürüb, məhkəmədən əvvəlki ifadələrini polis tərəfindən təzyiq görmələri səbəbindən verdiklərini söyləyiblər. Bu kontekstdə Məhkəmələr əvvəlki ifadələri əsas götürdülər və əvvəlki ifadələrin məhkəmə iclası zamanı verilənlərdən daha etibarlı olduğunu izah edə bilmədi.
2. Məhkəmənin əsaslandırması
81. Zərər çəkmiş şəxslərin polisə verdiyi ittiham xarakterli ifadələrə daxili məhkəmələrin etibar etməsi, sonradan bu ifadələrin öz iradələri əleyhinə və polisin təzyiqi ilə alındığı iddiası ilə birinci instansiya məhkəməsindən geri çəkildi məsələsinə gəldikdə Məhkəmə ədalətli məhkəmənin tələblərinin təmin olunub-olunmadığını yoxlamalıdır.
82. Prosesin məhkəməyə qədərki mərhələsində sorğu-sual zamanı ərizəçinin iştirak etmədiyi vəziyyətdə T.H və T.I, polisə müraciət edərək, ərizəçini zorlama cinayətində ittiham edən ifadə vermişlər, Lakin məhkəmə zalında qalan müdafiəçisi vasitəsilə ərizəçiyə məhkəmə prosesində zərərçəkənlərlə görüşmək imkanı verildi. Məhkəmə prosesinin həmin mərhələsində zərərçəkmişlər polisin belə ifadələr işlətmək üçün onlara təzyiq göstərdiyini iddia edərək ifadələrini geri götürdülər.
83. T.N-in verdiyi ifadədən sonra. və T.İ. məhkəmə prosesində ərizəçinin vəkili polis tərəfindən verilən ifadələrin qanunsuz əldə edilmiş sübut kimi işdən çıxarılmasını tələb etdi. Bununla birlikdə, bu tələb məhkəmə məhkəməsi tərəfindən rədd edildi, və 5 və 17 fevral 2005-ci il tarixlərində, müvafiq olaraq TH və TI, ərizəçinin fotoşəklini ona təqdim edilmiş bir neçə şəxsin fotoşəkilləri arasında tanıdıqlarını və daha əvvəl təqdim etdiklərini ifadələri, video yazı ilə verdikləri ifadələri təsdiqlədikləyərək onlara ərizəçi tərəfindən təcavüz edildiyini bildirdilər.
84. Məhkəmə qeyd edir ki, 22 sentyabr 2005-ci il tarixli məhkəmə iclasında ərizəçinin vəkilinin iştirakı ilə T.N. və T.İ.-nin məhkəməyə qədərki mərhələdə təqdim etdikləri iddiham ifadələrinin video görüntüləri təqdim olunub və onların bu cür ifadə verməyə məcbur olduqlarına dair heç bir əlamət göstərmədiyini müşahidə edir (bax 32-ci paraqraf).
85. Bundan əlavə, birinci instansiya məhkəməsinin əsaslandırması Ali Məhkəmə tərəfindən bəyənildi və T.H və T.İ-nin məhkəmədən əvvəl istintaq zamanı verdiyi ifadələri geri götürməsinə baxmayaraq, L.M məhkəmədə ittiham ifadələrini saxladı. Ali Məhkəmə, birinci instansiya məhkəməsinin T.N. və T.İ.-nin ilkin ifadələrinə etibar etməsi qərarını da qüvvədə saxladı (bax: yuxarıdakı 40-cı bənd).
86. Məhkəmə, həmçinin qeyd edir ki, ərizəçi məhkumluğunun qurbanların iradəsi əleyhinə və polisin təzyiqi ilə alınmış ifadələrinə əsaslandığını iddia etsə də, ərizəçi və vəkili məhkəmə istintaqının heç bir mərhələsində yüksək rütbəli həpsxana işçilərinin və ya digər şahidlərin yalan ifadələr vermək məcburiyyətinə qaldıqlarına dair iddia edib araşdırma aparılmasını tələb etməyib. Müdafiəçi son arqumentlərində və ya sonrakı müraciətlərində birinci instansiya məhkəməsindən ifadələri götürən polis işçilərini sorğu-sual etmək və ya məsələ ilə bağlı polisdən ətraflı məlumat verməsini istəməmişdir (bax, əksinə, Erkapić Xorvatiya qarşı. № 51198/08, § 76, 25 aprel 2013).
87. Buna görə də Məhkəmə hesab edir ki, daxili məhkəmələr zərərçəkmişlər T.H və T.İ-nin polis sorğusu ilə əlaqəli bütün halları araşdırdılar və ərizəçinin təqsirli bilərkən bunları nəzərə alanda ərizəçinin ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnu pozmadılar. Daxili məhkəmələr tərəfindən sübutların qiymətləndirilməsində məhdud rolu nəzərə alınmaqla, Məhkəmə yerli məhkəmələrin rəylərinin özbaşına, qeyri-adekvat şəkildə mübahisələndirildiyi və ya icraatın Konvensiyanın 6-cı maddəsinə zidd olduğu qənaətinə gəlməsinə heç bir səbəb görmür.
88. Beləliklə, bu ərizə Konvensiyanın 35 §§ 3 (a) və 4-cü maddəsinə əsasən, açıq şəkildə əsassız və qəbuledilməz olması səbəbindən rədd edilməlidir.
Bu səbəblərə görə, Məhkəmə yekdilliklə,
Bəyan edir ki, bu ərizə qəbuledilməzdir.
Qərar ingilis dilində hazırlanıb və İngilizce 28 mart 2019-cu il tarixdə yazılı olaraq açıqlanıb.
Milan Blaško Síofra O’Leary
İclasın Katibi Sədr