9 yanvar 2023-cü il tarixdə dərc edilib
BİRİNCİ BÖLMƏ
Ərizənin nömrəsi 29507/20
Narek SARDARYAN və başqaları Azərbaycana qarşı
19 iyul 2020-ci ildə daxil olub
12 dekabr 2022-ci il tarixdə hökumətlə kommunikasiya edilməyə başlayıb
MƏHKƏMƏ İŞİNİN MÖVZUSU
1. Ərizəçilərin siyahısı əlavə edilmiş cədvəldə verilib.
2. Ərizəçilərin təqdim etdikləri işin faktları aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər.
3. Birinci ərizəçi Narek Sardaryan 1990-cı il doğumludur. Onun ailəsi, yəni valideynləri (atası Suren Sardanyan və anası Lusik Sardaryan – ikinci və üçüncü ərizəçilər), həyat yoldaşı (Hermine Arakelyan – dördüncü ərizəçi) və uşaqları, Ermənistanın Nerqin Xndzoresk kəndində maldarlıqla məşğul olurdular. Narek Sardaryanın bacısı Armenuhi Sardaryan beşinci ərizəçidir.
4. Narek Sərdəryan və onun təsərrüfatla məşğul olan əmisi oğulları Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar qurum olan Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaxınlığında yerləşən digər bələdiyyə ilə başlanmış müqaviləyə əsasən, mal-qaralarını oraya otarmağa aparacaqdılar. Onlar 20 iyun 2020-ci il tarixdə həmin əraziyə yola düşdülər, oradaykən qoşqu-yük maşınlarında yatıb dincəldilər.
5. Narek Sardaryanın və onun əmisi uşaqlarının qoşqu-yük maşınlarını saxladıqları ərazi erməni telekommunikasiya provayderlərinin əhatə dairəsində deyildi, bu üzdən onlar telefonla danışmaq üçün yaxınlıqdakı təpəyə qalxmalı oldular. Ərizəçilərə görə, Narek Sərdaryan 2020-ci il iyulun 8-dək ailəsi ilə hər gün telefon əlaqəsi saxlayıb.
6. 8 iyul 2020-ci il tarixdə səhər inəkləri sağan Narek Sərdaryan və əmisi oğlanlarından biri mal-qaranı otlamaq üçün buraxıb, səhər yeməyi yemək üçün qoşqulu yük maşınına qayıdıblar. Səhər yeməyindən sonra, saat 10.30 radələrində Narek Sərdaryan qoşqu-yük maşınını tərk edib, yenidən mal-qaranın otladığı istiqamətə gedib. Əmisi oğlu da bir qədər sonra ona qoşulacaqdı.
7. Narek Sərdəryanın əmisi oğlu günorta saatlarında mal-qaranın otladığı yerə getib, ancaq Narek Sərdəryanı tapa bilməyib. O, saat 16 radələrində qoşqulu yük maşınına qayıdıb, Narek Sərdəryanı orada da tapmayanda narahat olmağa başlayıb. Onlar Narek Sərdəryanın digər əmisi oğlu və çobanlarla birlikdə ərazidə axtarış aparıblar.
8. Ertəsi gün, 9 iyul 2020-ci il tarixdə polisə Narek Sardaryanın yoxa çıxması barədə məlumat verilib və onlar da axtarışa qatılıblar. Polis ərazidəki müşahidə materiallarına da baxıb, ancaq Narek Sərdaryana aid hər hansı iz aşkar edilməyib.
9. 15 iyul 2020-ci il tarixdə MAMUL.am xəbər agentliyinin saytında bir video yayımlanıb. Həmin videoda Narek Sardaryanın kamera qarşısında oturduğu, ona verilən sualları ermənicə cavablandırdığı görünürdü; Ərizəçilərə görə, sualı verən şəxsin linqvistik səhvlərə yol verdiyi və Azərbaycan ləhcəsi ilə danışdığı duyulurdu. Narek Sardaryan videoda həmçinin, uzun müddətdir ki, sərhədi keçib Naxçıvana getmək istəməsindən, ağ bayraq qaldıraraq öz istəyi ilə sərhədi keçməsindən və siyasi sığınacaq istəməsindən danışırdı. O, həmçinin, onların kənd başçılarının və adları çəkilən digər şəxslərin korrupsiyaya bulaşmasından, ümumilikdə Ermənistanda korrupsiyanın hökm sürməsindən danışıb. Ərizəçilərə görə, əsgərlər Narek Sərdəryanın üzərinə benzin töküblər, danışarkən onun üzərinə yandırılmış kibrit tutublar, ona deyilənləri kameraya söyləməsə, onu yandıracaqları ilə təhdid ediblər.
10. 16 iyul 2020-ci il tarixdə Ermənistan polisi tərəfindən sərhədi qanunsuz keçməsi ilə bağlı Narek Sardaryan barəsində cinayət işi başlanıb. İş ibtidai araşdırma aparılması üçün Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin İstintaq İdarəsinə göndərilib.
11. İstintaq zamanı şahidlər videoda Narek Sardaryan özündə olmadan danışdığını ifadə ediblər. Onlara görə, Narek qorxmuş və sıxıntılı görünürdü, çəkilişdən əvvəl ona verilən mətni təkrarladığı açıq-aydın idi. Üstəlik, yuxarı çənəsindəki dişlərin bəziləri əskik idi və alnının yuxarı hissəsində qırmızı/əzilmiş ləkə var idi. Şahidlər Narek Sardaryanın xoşbəxt evlililiyinin olduğunu və çox sevdiyi ailəsini geridə buraxmayacağını qeyd edərək, onun sığınacaq istəmək üçün sərhədi keçməsi ehtimalını istisna ediblər.
12. Hərbi rəis, eləcə də digər hərbçilər ifadələrində bildiriblər ki, bundan əvvəl də hərbi mövqeyə bitişik otlaqların yaxınlığında yaşayan sakinlərin azıb hərbi mövqelərə yaxınlaşması halları olub, bu zaman onlara xəbərdarlıq atəşi açılıb. Hərbi rəis əlavə edib ki, Narek Sərdəryanın heyvanlarını otarmaq üçün apardığı dərə gecə-gündüz növbətçilik edən əsgərlərin yerləşdiyi hərbi mövqedən birbaşa görünən sahədədəri. Hərbi mövqelər arasındakı ərazi də minalanıb. Hərbi rəis Narek Sərdəryanın sərhədi keçməsi ehtimalını istisna edib, onun Ermənistanda qaçırıldığını ehtimal edib.
13. Ərizəçilərə görə, Narek Sardaryan Azərbaycanda həbsdə saxlanılıb və saxlanıldığı müddətdə dəyənək kimi müxtəlif alətlərdən istifadə etməklə sistematik şəkildə şiddətli şəkildə döyülüb. Onlar həmçinin, Narekin ayağına qızdırılmış dəmir məftil basıldığını və ona qarşı şok tapançasından istifadə olunduğunu iddia ediblər. Üstəlik, Narek Sərdəryanın üzərinə çıxıldığı, onun ayağının altının qamçılandığı və barmaqlarının xəsarət aldığı, benzin iynəsi vurmaqla hədələndiyi, gülən əsgərlərin qarşısında it rolunu oynamağa məcbur edildiyi təsvir edilir. Qida və gigiyena məsələlərinə gəldikdə, ərizəçilər Narek Sərdəryana əgər varsa, gündə bir dəfə yemək verildiyinki, həmin yeməyin siqaret kötükləri, ölü milçəklər, çoxlu duz, sarımsaq və dizel yanacağı qarışığı olan cəmi dörd qaşıq şorbadan ibarət olduğunu bildiriblər. Bir dəfə ona ölü siçovulun qarışdırıldığı bir qab düyü veriblər. Ərizəçilər onu da qeyd ediblər ki, Qırmızı Xaç Komitəsinin ziyarətləri olmadıqca, Narek Sardaryana tualet kağızı, çimmə icazəsi də verilməyib. Həmin ziyarətlərdən əvvəl onu çarpayılı bir otağa aparırmışlar, lakin o, yerdə yatmaq məcburiyyətində olub, isti paltarı olmadan soyuq kamerada saxlanılıb.
14. 22 iyul 2020-ci il tarixdə Avropa Məhkəməsi, ikinci və beşinci ərizəçinin müvəqqəti tədbirlərin tətbiqi ilə bağlı tələbini təmin edərək, Azərbaycan hökumətindən ərizəçilərin qohumları Narek Sardaryanın həyatını və fiziki toxunulmazlığını qorumaq üçün bütün lazımi tədbirləri görməsini istəyib. Hökumətdən həmçinin Narek Sardaryan haqqında, xüsusən də onun saxlandığı yer və şəraitlə bağlı məlumatları Məhkəməyə təqdim etməsi xahiş olunub; onun tibbi durumu (əgər varsa, tibbi arayış(lar) ilə təsdiqlənən) və müstəqil tibb mütəxəssisi tərəfindən müayinə olunub-olunmaması; ona qarşı hər hansı cinayət işinin başlanıb-başlanmaması (əgər varsa, ona qarşı irəli sürülən ittihamlar da daxil olmaqla, bütün müvafiq məlumat və sənədləri); ona vəkil təyin edilib-edilməməsi; qohumları və Ermənistan tərəfi ilə tam ünsiyyət qurmaq imkanının olub-olmaması barədə bilgiləri bildirməsi istənilib.
15. 28 iyul 2020-ci il tarixində 16 iyul 2020-ci il tarixdə başlanmış cinayət işinin araşdırması zamanı (yuxarıda 10-cu bəndə bax) əldə edilmiş məlumatlar əsasında, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin mülki şəxsləri qaçırmaq, Ermənistan Respublikasına qarşı digər qanunsuz hərəkətlər etmək məqsədilə sərhədi qanunsuz keçib-keçməməsi ilə bağlı başqa bir cinayət işi başlanılıb. Bu durumda Narek Sərdəryan zərərçəkmiş statusunda idi.
16. 12 avqust 2020-ci il tarixdə Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) Mülki, ailə və cinayət işləri üzrə hüquqi yardım və hüquqi münasibətlər haqqında 22 yanvar 1993-cü il tarixli Konvensiyasında (Minsk Konvensiyası) müəyyən edilmiş prosedurlara uyğun olaraq Ermənistan Respublikasının Baş Prokurorluğu tərəfindən Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğuna müraciət göndərilib, Narek Sardaryan işi ilə bağlı məlumat istənilib. Müraciətə cavab verilməyib.
17. Narek Sərdaryan daha sonra Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin xətti ilə ailəsinə məktub və video göndərərək, Ermənistana qayıtmaq istədiyini, evinə və ailəsinə qayıtmasına şərtin Ermənistanda saxlanılan azərbaycanlı əsirlərlə dəyişdirilməsi olduğunu bildirib. Narek Sardaryanın ailə üzvlərinin sözlərinə görə, Narek Sardaryan videoda ağlayırdı, depressiv, duyğulu, narahat idi.
18. 9 sentyabr 2020-ci il tarixdə Azərbaycan Hökuməti Məhkəmənin 22 iyul 2020-ci il tarixli müvəqqəti tədbirlər haqqında qərarında yer alan məlumat sorğusuna cavab verib (yuxarıda 14-cü bəndə bax).
19. 15 dekabr 2020-ci il tarixdə Narek Sardaryan Ermənistana repatriasiya edilib. Naxçıvanın hakimiyyət orqanlarından Narek Sərdəryanın tibbi müayinədən keçməsi və sağlam olması barədə arayış təqdim edilib.
20. 11 fevral 2021-ci il tarixdə Ermənistan Səhiyyə Nazirliyi yanında Məhkəmə Tibb Elmi-Praktiki Mərkəzi tərəfindən rəy açıqlanıb. Həmin rəyə görə, onun sol topuq oynağında infeksiyalaşmış yara və ayağında irinlər aşkar edilib.
21. 5 aprel 2021-ci il tarixdə Milli Ekspertiza Bürosu (SNPO) tərəfindən keçirilmiş məhkəmə-psixoloji ekspertizanın hesabatında Nardek Sərdəryanın saxlanmasının onda ağır ruhi əzablara səbəb olduğu ifadə edilib.
ŞİKAYƏTLƏR
1. Ərizəçilər Konvensiyanın 5-ci maddəsinə əsaslanaraq, Narek Sərdəryanın heç bir məhkəmə qərarı və qanuni əsas olmadan oğurlandığını və 160 gün müddətində həbsdə saxlandığını iddia edərək, qanunsuz olaraq azadlıqdan məhrum edilməsindən şikayət ediblər.
2. Konvensiyanın 3-cü maddəsinə əsaslanan ərizəçilər şikayət ediblər ki, Narek Sərdəryan əsirlikdə olduğu müddətdə işgəncələrə və pis rəftara məruz qalıb. Narek Sardaryan öz ərizəsində, ağır dəyənəklər kimi müxtəlif alətlərdən istifadə edilməklə bədəninin müxtəlif nahiyələrinə sistematik şəkildə şiddətli şəkildə döyülməsindən; qızdırılan dəmir məftilin ayağına basılmasından; elektroşoklardan; benzin inyeksiya edilməsi hədəsindən; və yetərli səviyyədə qida və ya gigiyena ilə təmin olunmamasından şikayət edib.
3. Bundan başqa, Narek Sardaryanın ailə üzvləri olan ikinci-beşinci ərizəçilər şikayət edirlər ki, Narek Sardaryanın saxlanma şəraiti və bununla bağlı onlara verilən məlumatların işığında onların ruhi iztirabları Konvensiyanın 3-cü maddəsi ilə müəyyən edilən minimum ağırlıq dərəcəsi standartını aşıb.
4. Konvensiyanın 8 və 10-cu maddələrinə əsaslanan ərizəçilər, təbliğat məqsədilə yayımlanan videoda danışmağa məcbur edilməsi ilə Narek Sardaryanın şəxsi həyata hörmət və ifadə azadlığı hüququnun pozulmasından şikayət ediblər.
5. Bundan başqa ərizəçilər iddia ediblər ki, Narek Sərdaryan əsirlikdə olarkən Konvensiyanın 3, 5, 8, 10, 14 və 34-cü maddələrinin iddia edilən pozuntularına görə 13-cü maddənin tələbləri işığında effektiv müdafiə vasitələrindən məhrum edilib.
6. Ərizəçilər həmçinin, Konvensiyanın 3, 5, 8, 10, 13 və 34-cü maddələrinin iddia edilən pozuntuları 14-cü maddəyə zidd olaraq ayrı-seçkilik nəticəsində baş verib.
7. Bundan əlavə, ərizəçilər Hökumətin onların Konvensiyanın 34-cü maddəsinə əsasən fərdi müraciət etmək hüququna mane olmasından şikayət ediblər.
TƏRƏFLƏRƏ SUALLAR
1. Birinci ərizəçi Narek Sardaryan Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 1-ci bəndi pozulmaqla azadlıqdan məhrum edilibmi? Xüsusilə, 8 iyul – 15 dekabr 2020-ci il tarixləri arasında baş verdiyi iddia edilən azadlıqdan məhrumetmə, bu müddəanın hər hansı yarımbəndinə aiddirmi?
2. Narek Sardaryan Konvensiyanın 3-cü maddəsi pozulmaqla işgəncəyə və ya qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftara və ya cəzaya məruz qalıbmı?
3. Birinci ərizəçi Narek Sardaryanın saxlanması və iddia edilən pis rəftara məruz qalması ilə bağlı halları nəzərə alındığında: digər ərizəçilər, onun ailə üzvləri Suren Sardaryan, Lusik Sardaryan, Hermine Arakelyan və Armenuhi Sardaryan 3-cü maddənin işığında qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftara məruz qalıblarmı?
4. Videonun yayımlanması da daxil olmaqla, Narek Sardaryanın videoçəkilişi ilə bağlı iddia edilən hallar nəzərə alındığında Konvensiyanın 8-ci və/yaxud 10-cu maddəsi pozulubmu?
5. Hazırkı işdə cavabdeh dövlət tərəfindən Narek Sardaryanın Konvensiyanın 34-cü maddəsi ilə təminat altına alınan fərdi müraciət hüququnun səmərəli şəkildə həyata keçirilməsinə hər hansı maneə yaradılıbmı?
6. Ərizəçilər Konvensiyanın 13-cü maddəsinin tələb etdiyi şəkildə Konvensiya şikayətləri üçün effektiv daxili müdafiə vasitələrinə sahib idimi?
7. Ərizəçilər Konvensiyanın 3, 5, 8 və/və ya 10, 13 və 34-cü maddələri ilə birlikdə götürülməklə 14-cü maddəyə zidd olaraq, erməni mənşəli olmalarına görə Konvensiya ilə qorunan hüquqlarından istifadə zamanı ayrı-seçkiliyə məruz qalıblarmı?
8. Son olaraq, cənab Narek Sardaryanın ilkin həbsi və onun saxlanması ilə bağlı hər hansı qərar və ya digər sənədlər, o cümlədən ona aid tibbi sənədlər və ya ifadələr daxil olmaqla Hökumətdən iş üzrə bütün müvafiq məlumat və sənədləri həm orijinal, həm də ingilis dilinə tərcümə ilə təqdim etməsi xahiş olunur.
CƏDVƏL
| No. | Ərizəçilərin adları | Doğum tarixi | Milliyət | Place of residence |
| 1. | Narek SARDARYAN | 1990 | Erməni | Nerkin Khndzoresk kəndi |
| 2. | Suren SARDARYAN | 1955 | Erməni | Nerkin Khndzoresk kəndi |
| 3. | Lusik SARDARYAN | 1958 | Erməni | Nerkin Khndzoresk kəndi |
| 4. | Hermine ARAKELYAN | 1996 | Erməni | Nerkin Khndzoresk kəndi |
| 5. | Armenuhi SARDARYAN | 1985 | Erməni | Nerkin Khndzoresk kəndi |