YENİ © tərcümə – aihmaz.org – yüklə_Aslan İsmayılov Azərbaycana qarşı
BİRİNCİ BÖLMƏ
ASLAN ISMAYILOV AZƏRBAYCAN QARŞI
(Ərizə №18498/15)
QƏRAR
STRASBURQ
12 mart 2020
Maddə 6 (mülki) • Ədalətli məhkəmə prosesi • Hakim tərəfindən verilmiş şikayət əsasında intizamsızlığa görə vəkillikdən çıxarılma • İşin nəticəsi üçün həlledici olan müdafiə tərəfinin arqumentlərinə yerli məhkəmələrin əsaslandırlımış cavab verə bilməməsi
Bu qərar Konvensiyanın 44-cü maddəsinin 2-ci bəndində göstərilən hallar əsasında qəti qüvvəyə minəcək. Qərara redaktə xarakterli dəyişikliklər edilə bilər.
Aslan İsmayilov Azərbaycana qarşı,
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (Beşinci Şöbə) Palatasının iclası ibarətdir:
Síofra O’Leary, President,
Gabriele Kuçsko-Stadlmayer,
Andrey Potoçki,
Yonko Qrozev,
Martiņs Mits,
Lәtif Hüseynov,
Lado Çanturiya, hakimlər,
and Claudia Westerdiek, İclas Katibi,
11 fevral 2020-ci ildə xüsusi müşavirə keçirilərək,
Həmin tarixdə qəbul edilmiş müvafiq qərarı verir:
PROSEDUR
1. Məhkəmə işi 3 aprel 2015-ci il tarixində Azərbaycan vətəndaşı, cənab Aslan Ziyəddin oğlu İsmayılov (“ərizəçi”) İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının (“Konvensiya”) 34-cü maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasını məhkəməyə verdiyi ərizə (№ 18498/15) nəticəsində başlayıb.
2. Bakıda yaşayan və vəkil olan ərizəçini Məhkəmədə özü təmsil etdi. Azərbaycan Hökumətini onların nümayəndəsi cənab Ç.Əsgərov təmsil edir.
3. Konvensiyanın 6, 10 və 14-cü maddələrinə əsaslanan ərizəçi iddia edir ki, onun vəkillikdən xaric edilməsi ilə bağlı daxili məhkəmə prosesləri ədalətsiz olub və bu xaric edilmə onun ifadə azadlığı hüququnu pozub.
4. 3 sentyabr 2015-ci ildə hökumətə kommunikasiya barədə bildiriş göndərildi.
FAKTLAR
İŞİN HALLARI
5. Ərizəçi 1958-ci ildə anadan olub və Bakıda yaşayır.
A. Hadisə barədə məlumat
6. Ərizəçi aşağıda təsvir edilən hadisələr zamanı vəkil idi və Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının (bundan sonra “AVK”) üzvü idi.
7. O, 1996-cı ildə Bakı şəhərində, Nizami küçəsi, 58, mənzil 1-də ofisləri olan “Visa” hüquq firmasını təsis edib. Ərizəçi, eyni zamanda, Bakı şəhəri, Nizami küçəsi, 58, mənzil 4/6 ünvanında yerləşən “Aslan İsmayılov və Partnyorları” hüquq firmasının təsisçilərindən biridir. AVK komissiyası tərəfindən verilmiş və üç üzvü tərəfindən imzalanmış rəy “Aslan İsmayılov və Partnyorları” hüquq firmasının binada ayrıca girişi olduğunu və binanada bir başqa hüquq firmasının yerləşməsi üçün yetərli yerə sahib olduğunu təsdiqləyir. AVK sədrinin müavini 15 sentyabr 2006-cı il tarixində Ədliyyə Nazirliyinə məktub yazaraq bildirib ki, Bakı şəhəri, Nizami küçəsi, 58, mənzil 4/6 ünvanında yerləşən “Aslan İsmayılov və Partnyorları” hüquq firmasının təsis edilməsi “Vəkillər və Vəkillik Fəaliyyəti” haqqında Qanunun tələblərinə uyğundur. “Aslan İsmayılov və Partnyorları” hüquq firması 29 sentyabr 2006-cı ildə Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən qeydiyyata alınıb.
8. Ərizəçi həm də vətəndaş cəmiyyəti fəalıdır və mediada tez-tez görünür. O, mediada çıxışlarında müxtəlif sosial problemləri qabardır və ölkənin hüquq sistemini və müxtəlif dövlət orqanlarının fəaliyyətini tənqid edir.
9. 18 mart 1999-cu ildə ərizəçi AVK-dan xaric edilib. Lakin 3 iyun 2005-ci ildə yenidən vəkil kimi üzvlüyə bərpa olub.
10. 3 Noyabr 2011-ci ildə ərizəçi müştərisi tərəfindən verilən şikayət əsasında intizam tənbehi alıb.
B. 12 fevral 2013-cü ildə baş vermiş hadisə
11. 12 dekabr 2012-ci ildə ərizəçi boşanma və uşağa qəyyumluqla bağlı işdə (F.A.)-nın hüquqlarını Səbail Rayon Məhkəməsində müdafiə etmək üçün müqavilə bağlayıb. Elə həmin gün F.A.-nın hüquqlarının Səbail Rayon Məhkəməsində müdafiəsi üçün F.A. ilə “Visa” hüquq firması arasında müqavilənin bağlanması yekunlaşıb. Bu müqavilə hüquq firması adından çıxış edən K.M. (direktor) tərəfindən imzalanıb. Bundan əlavə, 12 dekabr 2012-ci ildə verilmiş etibarnamə əsasında F.A. ərizəçiyə və K.M-ə. onu məhkmədə təmsil etmək səlahiyyəti verib. Eyni tarixdə, F.A.-nın ərizəçi tərəfindən təmsil olunduğunu təsdiq edən 000679 nömrəli order verilib.
12. Səbail Rayon Məhkəməsi bir neçə məhkəmə iclası keçirdikdən sonra son məhkəmə iclasını 12 fevral 2013-cü il tarixinə təyin edir. Məhkəmədən bir gün əvvəl F.A. ərizəçiyə qarşı tərəflə barışıq əldə etdiyi üçün iddiasını geri götürmək istədiyini bildirir. Ancaq ərizəçi bu məlumatı K.M. deməyi unudur. 12 fevral 2013-cü il tarixli məhkəmə iclasında F.A.-nın iddiasını müdafiə edən K.M. uşağın sağlamlığına dair müxtəlif sənədləri məhkəməyə təqdim edərək, uşağın qəyyumluğunun F.A.-ya verilməsini xahiş edir.
13. Məhkəmə iclasından sonra F.A. ərizəçi ilə əlaqə quraraq K.M.-nin iddianı məhkəmədə müdafiə etməsindən şikayət edir. Xüsusilə, məhkəmə prosesini davam etdirmək istəmədiyini və qarşı tərəflə barışıq əldə etmək istədiyini bildirir. Ərizəçi F.A.-ya anlaşılmazlıq olduğunu, qarşı tərəflə barışıq əldə olunması ilə bağlı məlumatı K.M-yə ötürməyi unutduğunu bildirir.
14. Bu söhbətdən sonra, saat 4.20 radələrində, eyni gündə ərizəçi Səbail Rayon Məhkəməsinə gedir və orada işə baxan hakimlə (E.H.) görüşmək istəyir. Ərizəçinin dediyinə görə, E.H. onunla birlikdə K.M. ilə görüşməyə razılıq verdikdən sonra onlar hakimin məhkəmə binasındakı iş otağına daxil olurlar. Ərizəçi, anlaşılmazlıq olduğunu və tərəflərin barışı yolu ilə məsələni həll etməyi razılaşdıqlarını qeyd edərək vəziyyəti hakimə izah edir. Ərizəçi K.M. tərəfindən F.A.-nın iddiasını müdafiə etmək üçün məhkəməyə təqdim etdiyi sənədləri geri verməsini və işin barışıq yolu ilə həll olunması üçün köməklik etməsini E.H.-dən xahiş edir. Ərizəçinin sözlərinə görə, bu izahatından sonra hakim qəfildən onu məhkəməyə saxta sənədlər təqdim etməkdə ittiham edərək təhqir etməyə başlayır.
15. Ərizəçinin bildirdiyinə görə, bu hadisənin ona qarşı qurulmuş tələ olduğunu hiss etdiyindən dərhal E.H.-nin iş otağından çıxmaq istəyib. Ancaq E.H. iş otağının qapısını açmayıb, belə ki qapı yalnız hakimin masasının altındakı düymə ilə açıla bilərdi. Həmin vaxt E.H. növbətçi polis məmurunu və digər məhkəmə işçilərini iş otağına çağıraraq və onlardan ərizəçinin onu təhqir etdiyini bildirən akt tərtib etmələrini istəyib.
16. Beləliklə, 12 fevral 2013-cü il tarixli akt tərtib edilir və altı nəfər – bir polis məmuru (A.), üç icra məmuru (B., C. və D.) və iki məhkəmə işçisi (E. və F.) – tərəfindən imzalanır. Aktın müvafiq hissəsində deyilir:
“Biz, yuxarıda adları göstərilənlər və hakim E.H.-nin iş otağına gələn icra məmurları Aslan İsmayılovun (ərizəçi) hakimi təhqir etdiyini və qışqıraraq onu “onun işdən qovduracağı” ilə bağlı təhdid etdiyini gördük. Hakimin istəyi ilə vəkil Aslan İsmayılovu hakimin iş otağından çıxartdıq. ”
17. Bu hadisədən sonra, həmin gün ərizəçi E.H.-nin qanunsuz hərəkətlərindən, xüsusilə hakimin onu iş otağında təhqir etməsindən və hədələməsindən, Məhkəmə Hüquq Şurasına şikayət edib. O, həmçinin qeyd edib ki, E.H. iş otağının qapısını kilidləməsi və onun çıxışına icazə verməməsi ilə qanunsuz olaraq onu azadlıqdan məhrum edib. Ərizəçi, E.H.-nin iş otağını “NKVD” zabitlərinin otaqları ilə müqayisə edib (1930-1940-cı illərdə SSRİ-də siyasi repressiya ilə tanınan Xalq Daxili İşlər Komissarlığının rus dilindəki abriveturası). Ərizəçi daha sonra qeyd etdi ki, hakimin ona bu münasibətinin kökündə onun mülki mübahisədə 2012-ci ildə verdiyi və amma daha sonra onun Ali Məhkəmənin qərarı ilə ləğv etməyi bacardığı əvvəlki işlə əlaqəlidir.
18. Ərizəçi həmçinin bir başqa oxşar şikayətini Baş Prokurorluğa göndərib və mətbuata açıqlama verib.
19. Məhkəmə Hüquq Şurası 13 may 2013-cü il tarixli bir məktubla hakim barəsində intizam icraatına başlanması üçün əsas olmadığını ərizəçiyə bildirib.
C. Ərizəçiyə qarşı intizam icraatının başlanması
20. 14 Fevral 2013-cü ildə E.H. AVK-na məktub göndərərək, ərizəçinin qanunsuz hərəkətlərinin araşdırılmasını istəyib. Hakim xüsusi ilə qeyd edib ki, ərizəçi məhkəmə iclası başa çatdıqdan sonra məhkəməyə təqdim edilmiş sənədlərin qanunsuz olaraq geri qaytarılmasını tələb edib, qeyri-qanuni olaraq iş otağına girib və onu təhqir və təhdid edərək “onu işdən çıxartdıracağını” söyləyib. Hakim daha sonra qeyd edib ki, ərizəçi onun iş otağını NKVD əməkdaşlarının otaqları ilə müqayisə edib və onun guya iş otağından çıxmasının qarşısını aldığı ilə bağlı yalan məlumat verib.
21. 11 aprel 2013-cü il tarixində AVK İntizam Komissiyası iclas keçirib və iclasda hakimin ərzəçi ilə bağlı şikayətinə baxıb. İclasda iştirak edən ərizəçi hakimi təhqir etmədiyini və hədələmədiyini bildirərək şikayəti qəbul etmədiyini bildirib. Ərizəçi, icazə aldıqdan sonra hakimin otağına girdiyini və məhkəməyə təqdim edilmiş sənədlərin geri qaytarılmasını xahiş etdiyini bildirib. Əksinə, hakim onu saxta sənədləri məhkəməyə təqdim etməkdə ittiham edərək təhqir etməyə başlayıb. Ərizəçi bildirib ki, sözügedən hakim onun əvvəlki bir işinə baxıb və buna görə də ondan qisas alır. İclasın protokolundan görünür ki, İntizam Komissiyasının sədri ərizəçidən nə üçün sənədlərin geri qaytarılmasını rəsmi qaydada müraciət edərək tələb etmək əvəzinə birbaşa hakimin iş otağına girərək ondan tələb etməsini soruşduqda, ərizəçi bu hərəkətinin qanuni hesab etdiyini və suallara cavab vermək niyyətində olmadığını bildirib. Daha sonraki sualdan sonra ərizəçi həmin komissiyanın bütün üzvlərinin qul və korrupsioner olduğunu amma onlardan fərqli olaraq onun vicdanından məhrum olmadığını bildirib.
22. Həmin gün İntizam Komissiyasının elan etdiyi rəyində ərizəçiyə qarşı şikayətin AVK-ının Rəyasət Heyətinə göndərilməsinə qərar verib. Rəyə əsasən, ərizəçi məhkəməyə təqdim edilmiş sənədlərin geri qaytarılmasını tələb etmək üçün qanunsuz olaraq hakimin iş otağına daxil olub və hakimi təhqir və təhdid edib; ərizəçinin bu hərəkətləri “Məhkəmələr və Hakimlər haqqında” Qanunun 9-cu maddəsinə əsasən məhkəmə sisteminin fəaliyyətinə müdaxilə təşkil edib. Bununla yanaşı, ərizəçi “Vəkillər və Vəkillik Fəaliyyəti haqqında” Qanunun 5-ci maddəsini pozaraq, F.A.-ya göstərilən hüquqi xidmətləri sənədləşdirməyib. Bundan əlavə, “Visa” və “Aslan İsmayılov və Partnyorları” hüquq firmalarının eyni ünvanda yerləşməsi AVK-nın üzvü olmayan hüquqşünasların AVK-nın üzvü olan vəkillərlə eyni ofisə bölüşməsinə imkan yaradaraq, vəkil sirrinin qorunması ilə bağlı “Vəkillər və Vəkillik Fəaliyyəti haqqında” Qanunun 17-ci maddəsinin tələblərini pozub. Nəhayət, İntizam Komissiyası ərizəçinin 3 iyun 2005-ci il tarixindən AVK-na yenidən bərpasından keçən müddət boyunca bir neçə dəfə xəbərdarlıq almasının və 3 noyabr 2011-ci ildə intizam tənbehinə məruz qalmasının indiki intizam məsuliyyəti üçün əsas yaratdığını bildirib.
23. 8 may 2013-cü ildə Rəyasət Heyəti iclas keçirib və ərizəçiyə qarşı şikayətə baxıb. İclasın protokolundan görünür ki, iclas ərizəçinin iştirakı ilə keçirilib və o hakimin ona qarşı olan şikayətini əsassız sayıb. O, həmçinin bildirib ki, hakimin ona qarşı şikayət verməsinə səbəb onun əvvəlki bir məhkəmə işində təmsilçisi olduğu müştərisinin əleyhinə qərar verməsi ilə bağlıdır. Belə ki, bu iş üzrə Ali Məhkəmə sonradan onun müvəkillinin xeyrinə qərar çıxardaraq hakimin bu qərarını ləğv etmişdi. Rəyasət Heyəti üzvlərinin suallarına cavab olaraq ərizəçi Səbail Rayon Məhkəməsinə saxta sənəd təqdim etmədiyini bildirib. Ancaq İntizam Komissiyasının üzvlərinə qul və korrupsioner olduqlarını söylədiyini təsdiqləyib. Rəyasət Heyətinin üç üzvü ərizəçinin Səbail Rayon Məhkəməsindəki hərəkətlərinin qanunsuz olduğunu bildirib və onlardan biri ərizəçinin vəkildən daha çox siyasətçi kimi davrandığını qeyd edib.
24. Həmin gün Rəyasət Heyəti, İntizam Komissiyasının rəyində gəlinən nəticəyə əsaslanaraq, ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsi üçün işi məhkəməyə göndərmək qərarına gəlib. Rəyasət Heyəti məhkəmə yekun qərarı verənə kimi ərizəçinin vəkil kimi fəaliyyətinin dayandırılması barədə də qərar qəbul edib.
D. Ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsi ilə bağlı məhkəmə prosesləri
25. 20 may 2013-cü ildə Rəyasət Heyəti ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsi ilə bağlı Səbail Rayon Məhkəməsinə ərizə verib.
26. Bir sıra prosessual qərarlardan sonra, 2013-cü ilin iyul ayında işin mahiyyəti üzrə baxılması üçün Nərimanov Rayon Məhkəməsinə verilib.
27. 19 avqust 2013-cü ildə məhkəmə iclası zamanı ərizəçi məhkəmədən K.M-in şahid qismində dinləməsini xahiş edib, çünki hadisə zamanı hakimin iş otağında iştirak edən yeganə şəxs o olub. Ərizəçi həmçinin bildirib ki, hakimin iş otağına onun icazəsi olmadan girə bilməzdi, çünki yalnız hakimin özü masasının altındakı düymədən istifadə edərək otağın qapısını aça və bağlaya bilərdi. Bundan əlavə girişdə bir polis məmuru da var idi. Bununla əlaqədar olaraq, ərizəçi onun icazəsi olmadan hakimin otağına girməyin mümkün olub-olmadığını və məhkəmə binasında təhlükəsizlik kameralarının olub-olmadığını müəyyən etmək üçün hadisənin baş verdiyi ərazini məhkəmənin araşdırmasını istəyib. Bundan əlavə, 26 avqust 2013-cü ildə ərizəçi 12 fevral 2013-cü il tarixli aktı imzalamış altı nəfərin dinlənilməsi üçün məhkəməyə vəsatətə verib.
28. Dəqiqləşdirilməmiş bir tarixdə Nərimanov Rayon Məhkəməsi ərizəçinin tələblərini rədd edib. Lakin iş materialından məlum olur ki, Nərimanov Rayon Məhkəməsi, naməlum bir tarixdə, Səbail Rayon Məhkəməsindən məhkəmə binasında yerləşən təhlükəsizlik kameralarının video-yazılarını təqdim etməsini istəyib. Lakin Səbail Rayon Məhkəməsi Nərimanov Rayon Məhkəməsinə məlumat verib ki, təhlükəsizlik kameralarının video-yazıları cəmi beş gün müddətində saxlanıldığı üçün bu video-yazıları təqdim etmək mümkün deyil.
29. 9 sentyabr 2013-cü il tarixli məhkəmə iclasında ərizəçi hakimi təhqir etdiyinə və hədələdiyinə dair heç bir sübut olmadığını bildirərək əvvəlki tələblərini təkrarlayıb. Ərizəçi, həmçinin F.A.-nın hüquqlarını onlar arasında bağlanmış müqavilə və 000679 nömrəli order əsasında müdafiə etdiyini bildirib. Daha sonra “Visa” və “Aslan İsmayılov və Partnyorları” hüquq firmalarının, AVK-nın sədr müavininin 15 sentyabr 2006-cı il tarixli məktubuna istinad edərək, eyni binada olsa da, eyni ünvanda olmadığını bildirib.
30. 10 sentyabr 2013-cü ildə Nərimanov Rayon Məhkəməsi işə mahiyyəti üzrə baxaraq ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsi barədə qərar qəbul edib. AVK İntizam Komissiyasının rəylərinə əsaslanaraq, ərizəçinin “Məhkəmələr və Hakimlər haqqında” Qanunun 9-cu maddəsinin və “Vəkil və Vəkillik Fəaliyyəti haqqında” Qanunun 5 və 17-ci maddələrinin tələblərini pozduğunu qət edib (yuxarıdakı 22-ci paraqrafa baxın). Məhkəmə, nə Rəyasət Heyətinin qərarına qarşı ərizəçinin səsləndirdiyi konkret arqumentləri barədə bir fikir bildirib və nə də, K.M. və 12 fevral 2013-cü il tarixli aktı imzalayanları dinləyib.
31. 8 oktyabr 2013-cü ildə ərizəçi qərardan apellyasiya şikayət verib. Xüsusilə, birinci instansiya məhkəməsinin qərarını əsaslandırılmadığını və onun iddiasını dəstəkləyən sübutları araşdırmadığını bildirib. Bundan başqa, məhkəmənin hadisənin baş verdiyi yeri araşdırmamasından və K.M.-nin və 12 fevral 2013-cü il tarixli aktı imzalayan altı nəfəri dinləməməsindən şikayət edib.
32. 25 Noyabr 2013-cü ildə Bakı Apellyasiya Məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsinin qərarının əsaslı olduğunu müəyyən edərək apelyasiya şikayətini rədd edib. Apellyasiya məhkəməsi ərizəçinin ərizəsində vurğuladığı konkret şikayətlərə münasibətdə isə səssiz qalıb.
33. 3 aprel 2014-cü ildə Ali Məhkəmə Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin 25 noyabr 2013-cü il qərarını ləğv edib və işi yenidən baxılması üçün apellyasiya məhkəməsinə göndərib. Ali Məhkəmə, xüsusilə ərizəçinin bu barədə xahişinə baxmayaraq, aşağı instansiya məhkəmələrinin K.M.-ni və 12 fevral 2013-cü il tarixli aktı imzalayan şəxsləri dindirmədiyini qeyd edib.
34. 7 iyul 2014-cü ildə Bakı Apellyasiya Məhkəməsi mahiyyəti üzrə yeni qərar qəbul edib və Nərimanov Rayon Məhkəməsinin 10 sentyabr 2013-cü il tarixli qərarını qüvvədə saxlayıb. Məhkəmənin qərarından görünür ki, apellyasiya məhkəməsi K.M. daxil olmaqla, 12 fevral 2013-cü il tarixli aktı imzalayan altı nəfərdən üç nəfəri (A., C. və D.) dindirib. Lakin qərarda, apellyasiya məhkəməsi aktı imzalayan digər üç nəfərin nə üçün dindirmədiyini izah etməyib. Qərardan görünür ki, K.M. apellyasiya məhkəməsi qarşısında verdiyi ifadədə, ərizəçi ilə birgə hakimin icazəsi ilə hakimin otağına girdiklərini və ərizəçinin hakimi nə təhqir və nə də təhdid etdiyini bildirib. K.M. daha sonra qeyd edib ki, ərizəçi hakim iş otağından çıxmaq istədikdə, hakim ona icazə verməyib və məhkəmə işçilərini çağıraraq akt tərtib etmələrini xahiş edib. Öz növbəsində A. bildirib ki, hakimin iş otağına girəndə ərizəçi ilə hakim mübahisə edirdi. Lakin polis əməkdaşı ərizəçinin hakimi təhqir etdiyini və hədələdiyini söyləməyib. C. və D. isə “Mən səni işdən çıxartdıracam” ifadəsini eşitdiklərini bildiriblər. Apellyasiya məhkəməsi K.M.-nin ifadəsini qiymətləndirərkən ərizəçi ilə bir işlədiyini nəzərə almalı olduğunu bildirib. Apellyasiya məhkəməsi qeyd edib ki, ərizəçinin hakimin kabinetinə girib onunla işi müzakirə etməsi, əslində qanunun tələblərinə zidd olub. Beləliklə, hakimin icazəsi olmadan onun iş otağına girməsinin mümkün olmaması və bunun təhlükəsizlik kameraları ilə sübut edilə biləcəyi ilə bağlı ərizəçinin arqumentləri uyğunsuzdur.
35. 3 dekabr 2014-cü ildə Ali Məhkəmə Bakı Apelyasiya Məhkəməsinin 7 iyul 2014-cü il tarixli qərarını qüvvədə saxlayıb.
QANUNVERICILIK
I. KONVENSİYANIN 6-CI MADDƏSİNİN 1-Cİ BƏNDİNİN POZUNTUSU İDDİASI
36. Ərizəçi Konvensiyanın 6-cı maddəsinə əsasən yerli məhkəmələrin ədalətsiz və əsassız qərarları səbəbindən ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun pozulmasından şikayət edib. 6-cı maddənin müvafiq hissəsində deyilir:
“ Hər kəs, onun mülki hüquq və vəzifələri müəyyən edilərkən… məhkəmə vasitəsi ilə… işinin ədalətli və açıq araşdırılması hüququna malikdir. ”
A. Qəbuledilənlik
37. Məhkəmə qeyd edir ki, bu şikayət Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 3-cü bəndinin (a) bəndinə əsasən açıq-aşkar əsassız deyildir. Daha sonra qeyd edir ki, başqa səbəblərə görə də qəbuledilməz deyil. Buna görə qəbuledilən elan edilməlidir.
B. Mahiyyət
1. Tərəflərin təqdimatları
38. Ərizəçi yerli məhkəmə prosesinin ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun tələblərini pozduğunu bildirdi. Xüsusilə, yerli məhkəmələr onun vəkillikdən xaric edilməsinə dair qərarları əsaslandırmayıb və sadəcə AVK İntizam Komissiyasının rəyində deyilənləri təkrarlayıb. Yerli məhkəmələr AVK İntizam Komissiyasının rəylərinə açıq şəkildə zidd olan sübutlarını qiymətləndirə bilməyiblər. 12 fevral 2013-cü il hadisəsinin yeganə şahidi olan K.M.-nin ifadəsini də nəzərə almayıblar.
39. Hökumət yerli məhkəmələrin əsaslandırılmış qərarlar verdiyini və bütün uyğun sübutları araşdırdığını bildirdi. Yerli məhkəmələr hər iki tərəfin təqdim etdiyi şahidləri dinləyiblər və ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsinin qanuni və əsaslı olduğu qənaətinə gəliblər.
2. Məhkəmənin qiymətləndirməsi
40. Məhkəmə bir daha bildirir ki, Konvensiyanın 19-cu maddəsinə əsasən, onun vəzifəsi Konvensiyanın Razılığa gələn Tərəflərinin üzərinə götürdüyü öhdəliklərə əməl olunmasını təmin etməkdir. Xüsusilə, Konvensiya ilə qorunan hüquq və azadlıqları pozmadıqları müddətçə, yerli məhkəmələr tərəfindən faktlarla bağlı edilən yanlışlıqları düzəltmək və ya qanunu pozmalarını müəyyən etmək və bununla mübarizə aparmaq Məhkəmənin funksiyası deyil. Konvensiyanın 6-cı maddəsi ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnu təmin etsə də, hansı sübutların qəbuledilən olması və ya qiymətləndirilmə üsulu ilə bağlı heç bir qayda müəyyən etmir. Belə ki, bu məsələləri ilk növbədə yerli qanunlar və məhkəmələr tənzimləyir (bax. Şenk İsveçrəyə qarşı, 12 iyul 1988, §§ 45-46, seriya A 140, və García Ruiz İspaniyaya qarşı [GC], № 30544/96, § 28, AİHM 1999 I).
41. Məhkəmə həmçinin təkrar edir ki, Konvensiya nəzəri və ya xəyali hüquqları deyil, praktik və təsirli olan hüquqları qorumağı nəzərdə tutur (bax: Cudak Litvaya qarşı [GC], № 15869/02, § 58, AİHM 2010). Bu prinsipi rəhbər tuturaq qeyd edilməlidir ki, ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ, tərəflərin tələbləri və müşahidələri həqiqətən “dinlənilmədiyi” müddətcə, yəni məhkəmə tərəfindən lazımi şəkildə araşdırılmayana qədər təsirli ola bilməz (Donadze ilə Gürcüstana qarşı, bax . 74644/01, §§ 32 və 35, 7 mart 2006 və Carmel Saliba Maltaya qarşı, № 24221/13, § 65, 29 noyabr 2016).
42. Məhkəmə daha sonra qeyd edir ki, presedent hüququ əsasında formalaşmış ədalət mühakiməsinin düzgün həyata keçirilməsi prinsipinə əsasən, məhkəmələr qərarlarının əsaslandığı səbəbləri lazimi qaydada göstərməlidirlər. Səbəbləri göstərmək öhdəçiliyinin dərəcəsi qərarın xarakterinə görə dəyişə bilər və işin halları nəzərə alınmaqla müəyyənləşdirilməlidir (yuxarıda göstərilən García Ruiz, § 26, Tibet Menteş və başqaları Türkiyəyə qarşı, № 57818/10 və 4 digər, § 48, 24 oktyabr 2017). Şikayətçinin irəli sürdüyü hər bir arqumentə ətraflı cavab vermək tələb olunmasa da, bu öhdəlik məhkəmə çəkişməsinin tərəflərinin həmin məhkəmə prosesinin nəticəsi üçün həlledici olan arqumentlərə konkret və aydın cavab alacağı gözləntisini nəzərdə tutur (bax: Moreira Ferreira Portuqaliya qarşı № 2) [GC], № 19867/12, § 84, 11 İyul 2017; Cihangir Yıldız Türkiyəyə qarşı, № 39407/03, § 42, 17 Aprel 2018 və Orlen Lietuva Ltd. Litvaya qarşı, № 45849/13, § 82, 29 yanvar 2019).
43. Hazırkı işin hallarına gəldikdə, Məhkəmə müşahidə edir ki, AVK İntizam Komissiyasının rəylərinə əsaslanan yerli məhkəmələr üç səbəbə görə ərizəçinin vəkilləkdən xaric etmək qərarına gəlib: (i) ərizəçi müştəriyə göstərdiyi hüquqi xidməti sənədləşdirməyib; (ii) “Visa” və “Aslan İsmayılov və Partnyorları” hüquq şirkətləri eyni ünvanda yerləşirdi; və (iii) ərizəçi məhkəməyə təqdim edilmiş sənədlərin geri qaytarılmasını tələb etmək üçün qanunsuz olaraq hakimin iş otağına daxil olub, hakimi təhqir edib və hədələyib (bax yuxarıdakı 22 və 30-cu bəndlər).
44. Lakin Məhkəmə hesab edir ki, yerli məhkəmə prosesi zamanı ərizəçi işinin nəticəsi üçün həlledici olan və sübutlarla dəstəklənən arqumentlər irəli sürsə də, yerli məhkəmələr bu arqumentlərə cavab verə bilməyib.
45. Xüsusilə, Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçi müştəriyə (F.A.) göstərilən hüquqi xidməti sənədləşdirdiyini sübut edən dəlil gətirib. İşin materiallarından görünür ki, ərizəçi ilə müştəri və eləcə də “Visa” hüquq firması ilə müştəri arasında müqavilələr var. Müştərinin 12 dekabr 2012-ci ildə ərizəçi və K.M.-yə verdiyi etibarnamədə məhkəmədə onu təmsil etmək hüququnu təsdiq edib. Üstəlik, ərizəçinin müştərini təsmil etdiyini təsdiq edən 000679 nömrəli order də verilib (yuxarıdakı 11-ci abzaya baxın). Ancaq yerli məhkəmələrin qərarlarında bu sənədlərə heç bir qiymət verilməyib.
46. Yerli məhkəmələr “Visa” və “Aslan İsmayılov və Partnyorları” hüquq firmalarının eyni binada yerləşmələrinə baxamayaraq, eyni ünvanda olmamasına və bu faktın AVK-nın özü tərəfindən verilmiş sənədlərdə öz əksini tapmasına cavab verə bilməyib (yuxarıdakı 7-ci abzaya baxın).
47. 12 fevral 2013-cü il hadisəsinə gəldikdə, Məhkəmə müşahidə edir ki, 12 fevral 2013-cü ildə məhkəmə prosesi bitdikdən sonra, ərizəçi yazılı müraciət etmək əvəzinə birbaşa hakimin iş otağına gedib və K.M. tərəfindən məhkəmə prosesi vaxtı təqdim edilmiş sənədləri geri istəyib. Ancaq ərizəçi yalnız sənədləri geri istədiyi üçün intizam cəzasına məruz qalmayıb. Hakim şikayət edərkən, ərizəçinin onu təhqir etdiyini və hədələdiyini də bildirib.
48. Bununla əlaqədar, Məhkəmə 12 fevral 2013-cü il tarixli aktın hakimin şikayətini dəstəkləyən yeganə sübut olduğunu müəyyən edir. Ancaq hadisənin yeganə şahidi olmasına baxmayaraq, ərizəçinin təkrar müraciətləri və işin Ali Məhkəmə tərəfindən apellyasiya məhkəməsinə göndərilməsindən sonra Bakı Apelyasiya Məhkəməsi tərəfindən dinlənilən K.M. ərizəçinin hadisə ilə bağlı versiyasını təsdiqləyən sübutlar təqdim etsə də (yuxarıdakı 34-cü bəndə bax), yerli məhkəmələr onun bu ifadəsinə əhəmiyyət verməyib. Xüsusilə, apellyasiya məhkəməsi ərizəçi ilə işləməsi səbəbindən K.M.-in ifadəsinin niyə etibarsız hesab etdiyi, lakin hakimlə birlikdə işləyən və 12 fevral 2013-cü il tarixli aktı imzalayanların verdiyi ifadələri niyə etibarlı hesab etdiyini lazımınca izah edə bilməyib. Eyni zamanda Məhkəmə qeyd edir ki, Bakı Apelyasiya Məhkəməsi öz qərarında aktı imzalamış altı şəxsdən niyə yalnız üçünü dinlədiyinə aydınlıq gətirməyib.
49. Yuxarıda səsləndirilən mülahizələrə əsaslanan Məhkəmə hesab edir ki, yerli məhkəmələr qərarlarını kifayət qədər əsaslandıra bilməməklə 6-cı maddənin 1-ci bəndinin tələbini icra etməyiblər. Belə ki, yerli məhkəmələr ərizəçinin işinin nəticəsi üçün həlledici olan arqumentlərinə cavab verməyiblər.
50. Müvafiq olaraq Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci bəndi pozulub.
II. KONVENSİYANIN 10-CU MADDƏSİNIN POZULMASI İDDİASI
51. Konvensiyanın 10 və 14-cü maddələrinə əsaslana ərizəçi, onun vəkillikdən xaric edilməsinin ifadə azadlığı hüququnu pozmasından şikayət edib. Məhkəmə hesab edir ki, bu şikayət yalnız Konvensiyanın 10-cu maddəsinə əsasən baxılmalıdır:
“1. Hər kəs öz fikrini ifadə etmək azadlığı hüququna malikdir. Bu hüquqa öz rəyində qalmaq azadlığı, və dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən hər hansı maneə olmadan və dövlət sərhədlərindən asılı olmayaraq, məlumat və ideyaları almaq və yaymaq azadlığı daxildir. Bu maddə dövlətlərin radio-yayım, televiziya və kinematoqrafiya müəssisələrinə lisenziya tələbi qoymasına mane olmur.
2. Bu azadlıqların həyata keçirilməsi milli təhlükəsizlik, ərazi bütövlüyü və ya ictimai asayiş maraqları naminə, iğtişaşın və ya cinayətin qarşısını almaq üçün, sağlamlığın və mənəviyyatın qorunması üçün, digər şəxslərin nüfuzu və hüquqlarının müdafiəsi üçün, konfidensial şəkildə əldə edilmiş məlumatların açıqlanmasının qarşısını almaq üçün və ya ədalət mühakiməsinin nüfuz və qərəzsizliyini təmin etmək üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və demokratik cəmiyyətdə zəruri olan müəyyən rəsmi tələblərə, şərtlərə, məhdudiyyətlərə və ya sanksiyalara məruz qala bilər. ”
52. Hökumət bu arqumenti mübahisələndirdi. Hökümət iddia edir ki, ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsi ilə bağlı qərar ərizəçinin ifadə azadlığı hüququnun həyata keçirilməsinə hər hansı bir şəkildə bağlı olduğunu sübut edən heç bir dəlil yoxdur. Hökumət Məhkəmədən xahiş etdi ki, ərizəçinin dəlili olmadığı üçün şikayətini rədd etsin.
53. Ərizəçi şikayətini müdafiə etdi. Müstəqil bir vətəndaş kimi cəmiyyətdəki müxtəlif neqativ hallar barədə fikirlərini ifadə etdiyinə və hakimiyyəti səhlənkar hərəkətlərinə görə daim tənqid etdiyinə görə təqib edildiyini bildirdi. O, sosial mediada çox sayda izləyicisi olduğunu və cəmiyyətdən böyük dəstək aldığını bildirdi. O həbs edilən şəxsin müdafiəsində iştirak etməsinə görə hüquq-mühafizə orqanlarının ona təzyiq etməsi hadisəsinə də toxundu.
54. İlk öncə, Məhkəmə, şikayət edilən tədbirin ərizəçinin ifadə azadlığı hüququnu həyata keçirməsinə müdaxilə olub olmadığını müəyyənləşdirməyi zəruri hesab edir. Bu suala cavab vermək üçün isə görülən tədbirin həcmini işin faktları və müvafiq qanunvericilik kontekstində dəyərləndirmək lazımdır (bax: Baka Macarıstana qarşı [GC], № 20261/12, § 143, AİHM 2016 və Hacıbəyli və Əliyev Azərbaycana qarşı, № 6477/08 və 10414/08, § 49, 19 aprel 2018).
55. Bununla əlaqədar Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçi öz müşahidələrində ifadə azadlığının pozulmasını onun vəkillikdən xaric edilməsinə səbəb olan 12 fevral 2013-cü hadisəsi ilə və ya ona qarşı intizam icraatının başladılması ilə əlaqələndirməyib, əksinə, cəmiyyətdə və rəsmi dövlət orqanlarının fəaliyyətində mənfi hallara qarşı fəal vətəndaş mövqeyi sərgilədiyi üçün pozulduğunu iddia edib. Məhkəmə iş materialına baxdıqda, orada ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsinin onun ifadə azadlığını həyata keçirilməsi ilə əlaqəli olduğu barədə heç bir sübut görmür (əksinə, yuxarıda qeyd olunan Hacıbəyli və Əliyev, § 49).
56. Xüsusilə, ərizəçinin özünün iddia etdiyi kimi, sosial mediada çoxsaylı izləyicilərə sahib olması və aktiv istifadəçi kimi cəmiyyətin geniş dəstəyindən faydalanması onun vəkillikdən xaric edilməsini sübut etmək üçün kifayət etmir. Üstəlik, ərizəçi iddiasını dəstəkləyən hər hansı bir məqaləyə, bəyanata və ya yazıya istinad etməyib. Məhkəmə, həbs edilmiş şəxsin müdafiəsində iştirak etdiyi üçün hüquq-mühafizə orqanlarının ona təzyiq göstərməsinə istinad etməsini də qəbul edə bilməz. Məhkəmə, ərizəçinin iddiasının doğruluğu ilə bağlı spekulyasiya etmədən qeyd edir ki, istənilən halda iddia edilən təzyiq ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsindən sonra baş verib və iş materialında bu hadisə ilə ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsi arasında əlaqəni göstərəcək sübut yoxdur.
57. Eyni zamanda Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçi yerli hakimiyyət orqanlar qarşısında və ona qarşı başlanmış intizam icraatı zamanı dəfələrlə bildirib ki, hakimin ondan şikayətinin səbəbi onun əvvəlki məhkəmə işinə cəlb olunması ilə bağlıdır (yuxarıdakı 17, 21 və 23-cü bəndlərə bax).
58. Məhkəmə hesab etmir ki, ərizəçinin vəkillikdən xaric edilməsi onun ifadə azadlığından istifadə etdiyinə görə baş verib.
59. Yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq, Məhkəmə, Konvensiyanın 10-cu maddəsinə əsasən verilən şikayətin 35-ci maddənin 3-cü bəndinin (a) bəndinə əsasən açıq-aşkar əsassız olduğunu və Konvensiyanın 35-ci maddəsinin 4-cü bəndinə əsasən rədd edilməli olduğunu bildirir.
III. KONVENSİYANIN 41-Cİ MADDƏSİNIN TƏTBİQİ
60. Konvensiyanın 41-ci maddəsində deyilir:
“Əgər Məhkəmə Konvensiyanın və ona dair Protokolların müddəalarının pozulduğunu, lakin Razılığa gələn Yüksək Tərəfin daxili hüququnun yalnız bu pozuntunun nəticələrinin qismən aradan qaldırılmasına imkan verdiyini müəyyən edirsə, Məhkəmə zəruri halda, zərərçəkən tərəfə əvəzin ədalətli ödənilməsini təyin edir.”
61. Ərizəçi Hökumətin komunikasiyasına cavab olaraq təqdim etdiyi 7 mart 2017-ci il tarixli kommunikasiyasında ədalətli təzminatla bağlı heç bir iddia irəli sürməyib. 8 may 2017-ci il tarixli növbəti kommunikasiyasında Hökumət ərizəçinin ədalətli təzminat üçün heç bir iddia təqdim etməməsi səbəbindən ona kompensasiya verilməməli olduğunu qeyd edib. Bu zaman, 4 may 2017-ci il və 15 may 2017-ci il tarixli bir məktublarında ərizəçi ədalətli təzminatla bağlı tələblərini Məhkəməyə təqdim edib və ədalətli təzminat tələbinin gecikməsinin maliyyə sənədinin arxivdən gec təqdim edilməsi ilə əlaqədar olduğunu bildirib.
62. 24 may 2017-ci il tarixli bir məktubla Məhkəmə ərizəçiyə bildirdi ki, ədalətli təzminat iddiasının müddətin ötürüb və bu tələbin nəzərə alınmağının lazım olub olmadığını Palata müəyyənləşdirəcək (Qayda 60 §) 3). Ərizəçinin təqdimatı Hökumətə də göndərilib və Məhkəmə 21 İyun 2017 tarixinə kimi Hökümətin bu təqdimata münasibət bildirməsinə dəvət edib. Lakin bununla bağlı Hökumət heç bir şərh təqdim etməyib.
63. Məhkəmə bir daha bildirir ki, ərizəçi, Palatanın sədri başqa cür göstəriş verməsə, bütün tələblərini və bu tələbləri dəstəkləyən sənədləri, mahiyyət üzrə müşahidələrini təqdim etməsi üçün müəyyən edilmiş müddət ərzində təqdim etməlidir (Qayda 60) § 2). Ərizəçi müvafiq tələbləri yerinə yetirmədikdə, Palata tələbləri tamamilə və ya qismən rədd edə bilər (Qaydaların 60-cı maddəsinin 3). Hazırkı işdə ərizəçi ədalətli təzminat tələbələrini Məhkəmənin müəyyən etdiyi vaxtdan gec təqdim edib. Bununla əlaqədar, Məhkəmə maliyyə sənədinin arxivdən vaxtında verilməməsi ilə bağlı ərizəçinin arqumentini qəbul edə bilməz. Ərizəçi 7 mart 2017-ci il tarixli müşahidələrində belə bir halın olduğunu qeyd etməyib və bu iddiasını dəstəkləyən heç bir sənəd-sübut təqdim etməyib. Buna görə, Məhkəmə hesab edir ki, 41-ci maddəyə əsasən ona hər hansı bir kompensasiyanın verilməsinə əsas yoxdur (bax: Yeranosyan və başqaları Ermənistana qarşı, № 13916/06, § 37, 20 iyul 2010 və Apostu Rumıniyaya qarşı, № 22765 / 12, § 136, 3 fevral 2015).
BU SƏBƏBLƏRƏ GÖRƏ MƏHKƏMƏ YEKDİLLİKLƏ,
1. 6-cı maddəyə əsasən şikayəti qəbuledilən, qalan hissəsini isə qəbuledilməz elan edir;
2. Konvensiyanın 6-cı maddəsinin pozulduğu qət edir;
3. Ərizəçinin ədalətli təzminat tələbini rədd edir.
Qərar Məhkəmənin Prosedur Qaydalarının 77-ci Qaydasının 2 və 3-cü bəndlərinə uyğun olaraq 2020-ci il 12 mart tarixində ingilis dilində və yazılı şəkildə tərtib edilib.
Claudia Westerdiek Síofra O’Leary
Bölmə Katibi Sədr
Qərar Media Hüququ Qrupu tərəfindən ingilis dilindədən tərcümə edilərək yayılıb. Müəllifliklə bağlı baxın: https://aihmaz.org